Cała działalność teologiczno-homiletyczna o. Raniero Cantalamessy koncentruje się wokół zagadnienia kerygmatu. To, co dotyczy pierwszego orędzia można pogrupować w teologii włoskiego kapucyna na następujące kwestie: bezpośrednie głoszenie kerygmatu, teologia kerygmatu, wskazania formacyjne-pastoralne w przygotowaniu do głoszenia, pareneza wynikająca z kerygmatu, a także liczne zagadnienia katechetyczne i duchowe zbudowane na podstawie podstawowego doświadczenia jakim jest kerygmat. Spośród tych wszystkich zagadnień, w tym paragrafie skoncentrujemy się na ogólnej charakterystyce kerygmatu oraz jego obrazach w pismach o. Cantalamessy, aby zgłębić wypływającą z nich teologię. Zostaną też
266
90 omówione różne sposoby prezentacji treści pierwszego orędzia, jego definicje, a także to, co włoski kapucyn naucza o jego formie. Na marginesie trzeba zaznaczyć, że teologia treści kerygmatu stanie się przedmiotem osobnego rozdziału267. Na koniec przyjrzymy się przyczynom rozwoju kerygmatu w historii oraz skutkom jego ewolucji. W tym celu, zostaną przytoczone liczne fragmenty tekstów kaznodziei papieskiego, aby uwypuklić jego spojrzenie na rzeczywistość kerygmatu.
1.5.1. Ogólna charakterystyka
Terminologia jaką posługuje się o. Raniero Cantalamessa, aby nazwać i rzeczowo zdefiniować kerygmat, zawiera następujące określenia: słowo268
, podstawowe i pierwsze głoszenie269
, przepowiadanie wiary270, orędzie chrystologiczne, w którym uwypukla się w sposób szczególny wydarzenia paschalne271. Kerygmat to Dobra Nowina, że Jezus Chrystus umarł, Jezus Chrystus zmartwychwstał i że Jezus Chrystus jest Panem. Kerygmat jest pojęciem kluczowym w teologicznym dorobku o. Cantalamessy, dlatego znajdziemy w nim, poza licznymi jego zamiennymi określeniami, także pewną charakterystykę ogólną, a także znamiona czy cechy, które w sposób szczególny odnoszą się do pierwszego orędzia.
Kerygmat „cechuje swego rodzaju eksplozywność (…). Od niego bierze początek cała reszta, łącznie z Ewangeliami, które były spisane później dla zilustrowania kerygmatu”272
. To orędzie jest więc pierwotnym przekazem, z którego rodzi się Ewangelia, cała teologia oraz tradycja wiary. Można mówić o jego chronologicznym prymacie, ale także o zarodkowości273
, z której dokonuje się rozwój i powstanie innych rzeczywistości. Cieszy się supremacją ontologiczną oraz czasową względem nich.
Rolą kerygmatu jest ogłoszenie Dobrej Nowiny i doprowadzenie do decyzji wiary, a nie naukowe dyskusje czy debaty. Dlatego kerygmat „ma charakter potwierdzający i autorytatywny, a nie dyskursywny czy dialektyczny. Nie musi przeto bronić się za pomocą filozoficznych rozważań”274. Kerygmat przyjmuje się na podstawie działania Boga i Jego mocy, a nie ludzkich argumentów. Z tego powodu „kerygmat nie udziela wyjaśnień, ale domaga się posłuszeństwa, ponieważ działa w nim autorytet samego Boga. «Później» i «obok» niego jest miejsce na
267
Prezentacja teologiczna treści pierwszego orędzia będzie przedmiotem trzeciego rozdziału niniejszej dysertacji. 268 Por. R. Cantalamessa, Tajemnica chrztu, Wrocław 2006, s. 56.
269 Por. R. Cantalamessa, Przygotujcie drogi Pańskie, Kraków 1999, s. 183. 270 Por. R. Cantalamessa, Tajemnica głoszenia Słowa Bożego, Wrocław 2007, s. 75. 271
Por. R. Cantalamessa, Tajemnica chrztu, Wrocław 2006, s. 59. 272 R. Cantalamessa, Wiara, która zwycięża świat, Kraków 2012, s. 22. 273 Por. R. Cantalamessa, Wiara, która zwycięża świat, Kraków 2012, s. 22. 274
91 wszelkie racje i dowody, lecz nie «wewnątrz» kerygmatu”275. W nim nie potrzeba dostarczać dowodów, gdyż tym co przekonuje najbardziej jest głos Ducha Świętego. On rodzi wiarę i swego rodzaju pewność. „Nie tylko wierzymy, ale uwierzywszy, wiemy, że tak jest, jesteśmy tego pewni. Jest to pewność innego rodzaju od pewności historycznej, jest od niej mocniejsza, gdyż opiera się na Bogu”276. Dowody przychodzą później, zresztą same z siebie nie mają mocy wzbudzić wiary, a jedynie ją utwierdzić. Taki jest język kerygmatu, aby wiara nie opierała się na mądrości ludzkiej i sile argumentów, ale na mocy przekonywania, która jest od Boga (por. 2 Kor 12,12). Tak przedstawione orędzie zawsze prowadzi do decyzji, „albo się go przyjmuje albo odrzuca, to wszystko”277. Jednak jako orędzie zbawcze, jego przyjęcie lub odrzucenie, niesie za sobą poważne konsekwencje.
Kerygmat jest słowem sprawczym, a nie tylko informacyjnym czy spekulatywnym. Różnica pomiędzy tymi funkcjami polega na tym, że „zdanie sprawcze przyczynia się do powstania jakiejś rzeczywistości, innymi słowy – powołuje ją do istnienia”278
, a zdanie spekulatywne opisuje rzecz już istniejącą. Kerygmat, jako słowo sprawcze lub stwórcze, ogłasza rzeczywistość zbawienia i nowości w Jezusie wszędzie tam, gdzie jest głoszony i tworzy ją tam, gdzie jest z wiarą przyjmowany. Mocą sprawczą słów kerygmatu jest działanie Ducha Świętego. To On czyni je skutecznymi, sprawczymi oraz przenikającymi serca. Sam Jezus i Jego zbawienie stają się w kerygmacie obecnymi za sprawą Ducha Świętego.
Moc kerygmatu, w którym objawia się panowanie Jezusa i moc zmartwychwstania, „nie jest czymś, czym można rozporządzać, gdyż to właśnie ona rządzi wszystkim”279
. Kerygmat domaga się poddania panowaniu Bożemu, a przez to w szczególny sposób realizuje się wyznanie: Jezus jest Panem. Rzeczywistość ta uczy wchodzenia w logikę działania i panowania Bożego. Z innej strony, moc kerygmatu objawia się też w tym, że ma on zdolność podporządkowywania i przemiany rzeczywistości, w której jest głoszony, stwarza nowy świat. Teologicznym modelem opisującym tę rzeczywistość jest wcielenie Syna Bożego. Inkarnacyjny charakter kerygmatu polega na jego „wejściu” w konkretne warunki i dokonanie cudu przemiany oraz zbawienia właśnie w tym środowisku. We wcieleniu, Syn Boży przyjął też ludzką naturę, bez pozbawiania i gwałtu na jej istocie i właściwościach. Taka postawa proczłowiecza cechuje też przychodzenie Boga w kerygmacie, który zawsze jest orędziem odwołującym się do wolności człowieka i szacunku dla jego autonomii. W kerygmacie może dokonać się przyjęcie Boga, ale także jego odrzucenie.
275 R. Cantalamessa, Moc krzyża, Kraków 2013, s. 17. 276
R. Cantalamessa, Tajemnica Wielkanocy, Wrocław 2002, s. 57-58. 277 Por. R. Cantalamessa, Tajemnica chrztu, Wrocław 2006, s. 59.
278 R. Cantalamessa, To jest Ciało Moje. Eucharystia w świetle Adoro te devote i Ave verum, Kraków 2006, s. 37. 279
92 Ta moc musi jednak zostać skonfrontowana z jej ludzkim wyobrażeniem. Kerygmat to słowo mocne w jego słabości i prostocie. Ojciec Cantalamessa mówi wprost, że: „trzeba zaakceptować «słabość» i «głupstwo» kerygmatu”280. Dlatego, że moc nie bierze się z samej treści, ale z rzeczywistości duchowej stojącej za nią i stającej się w chwili jej proklamowania. Chodzi o to, „aby pozwolić mocy i mądrości Bożej zajaśnieć zwycięstwem (…). Konieczne jest oparcie się na krzyżu, ponieważ moc panowania Chrystusa w całości wyzwala się z krzyża”281
. Głoszenie kerygmatu jest często postrzegane jako zwykłe powtarzanie tych samych słów i przywoływanie wciąż tych samych wydarzeń: męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa. Co więcej, wydają się one oczywiste, znane, a powracanie do nich może jawić się jako głupie i nierozwojowe. Jednak to one dają życie, a kerygmat jest mocą Bożą dla zbawienia, właśnie w takiej prostocie.
W kerygmacie „poczucie obecności zmartwychwstałego Pana jest pewnego rodzaju wewnętrznym oświeceniem, mogącym czasami zupełnie zmienić duchowy stan osoby, która je otrzymuje”282. Zmartwychwstały Jezus staje się obecny w Duchu Świętym, dając przekonanie i pewność swojej obecności. Kerygmat ma więc wymiar nie tylko objawieniowy, ale także teofanijny. Dokonuje się w nim spotkanie, które jest darmowym wyjściem Boga w kierunku człowieka, okazaniem mu swego miłosierdzia i zaproszeniem do relacji z Nim. Zmartwychwstały Jezus przychodzi do każdego, we właściwy Mu sposób, więc wymiar teofanijny ma z tej perspektywy charakter subiektywny, ale doświadczenie zbawienia i wynikająca z niego przemiana życia stają się czynnikiem go obiektywizującym. Kerygmat ma moc łączenia nieba z ziemią.
W ogólnej charakterystyce kerygmatu, o. Raniero Cantlamessa, odwołując się do Ewangelii św. Jana, odkrywa jeszcze jeden jego wymiar. Gdy na święto Paschy, do Jerozolimy przybyli Grecy, zwrócili się oni do Filipa, jednego z apostołów, z prośbą: „chcemy ujrzeć Jezusa” (J 12,21b). Dziś odpowiedzią na takie pragnienie jest głoszenie kerygmatu, a następnie rzeczywistość sakramentów Kościoła. Kerygmat jest ukazywaniem Jezusa Chrystusa, jest doprowadzeniem do poznania Go i rozkochania się w Nim. To przestrzeń, aby dzieło odkupienia dokonane w męce i śmierci zostało indywidualnie przyjęte przez człowieka. Przepowiadanie kerygmatu jest najwłaściwszą odpowiedzią na ludzkie pragnienie Boga i zbawienia.
280 Zob. Punkty 2.1.2.1.1. i 2.3.2.2. niniejszej dysertacji. 281 R. Cantalamessa, Moc krzyża, Kraków 2013, s. 17. 282
93 1.5.2. Obrazy kerygmatu
Dopełnieniem ogólnej charakterystyki kerygmatu będzie omówienie jego obrazów występujących w pismach Cantalamessy, który chcąc zobrazować rzeczywistość kerygmatu podaje jego proste i zrozumiałe wyjaśnienie oraz stosuje sporo porównań pierwszego orędzia do przykładów z życia codziennego. I choć ich przekaz wydaje się być oczywisty, warto wydobyć z nich myśl teologiczną, odnoszącą się do teorii kerygmatu. Porównania, których używa kaznodzieja papieski, można podzielić na dwie grupy. Jedna z nich ukazuje czym jest kerygmat, druga (choć również odsłania czym jest kerygmat) bardziej koncentruje się na tym co czyni to orędzie. W takiej też kolejności, przedmiotowego i funkcyjnego wymiaru kerygmatu, zostaną one przedstawione.
1.5.2.1. Przedmiotowy wymiar kerygmatu – porównania
Nasienie i ziarno
„Naukowcy badający świat roślin są zdumieni tym wszystkim, co zawiera się w małym nasieniu, a co nauka nieustannie wydobywa na światło dzienne. Gdyby chcieć zapisać wszystkie informacje zawarte w nasieniu, powstałaby księga typu encyklopedia. Wszystko jest zaplanowane w najmniejszych szczegółach (…): kiedy i jak zakiełkować, jakie wydać owoce, jakiego koloru i zapachu, jakich wymiarów, jak zareagować na ten lub tamten czynnik zewnętrzny, jak przystosować się do różnego klimatu”283
.
Tak jak nasienie, tak również Dobra Nowina objawiona przez Boga w Jezusie Chrystusie zawiera w sobie niewyczerpaną i nadal w pełni niezgłębioną treść. W niej też zawiera się zdolność, wręcz niepoliczalna ilość sposobów, docierania do serc ludzi. Prawda ta jest szczególnie widoczna w warunkach ewangelizacji, kiedy za każdym razem można odkrywać, jak owo orędzie jest zdolne do inkulturacji pozwalającej przynieść zbawczy owoc ciągle na nowo, w każdej porze, w każdej kulturze, bez zafałszowań czy zmiany jego natury. Kerygmat jest nasieniem zdolnym wyrosnąć wszędzie, gdzie tylko będzie głoszony. W swej istocie jest przekazem wchodzącym w reakcję z nowymi kontekstami czy sytuacjami. To nasienie posiane na glebę ludzkich serc. Kerygmat jest performatywny, a więc sam podporządkowuje sobie rzeczywistość, siłą tkwiącą w nim samym284. Owo cecha przystosowywania oraz zdolność rodzenia życia staje się podstawą odniesienia kerygmatu do rzeczywistości nasienia.
Do tych cech należy dodać jeszcze jedną, którą można wyczytać z porównania do ziarna. Kerygmat cechuje swoistego rodzaju początkowość. „Przypomina bardziej nasienie, które daje
283 R. Cantalamessa, Jezus Chrystus Święty Boga, Wrocław 2000, s. 92. 284
94 początek drzewu niż dojrzały owoc na jego czubku (…). Nie jest kondensatem czy streszczeniem tradycji, jest czymś oddzielnym albo ściślej – jest początkiem wszystkiego. Od niego bierze początek cała reszta”285. Życiodajna siła zawarta w prostym przekazie kerygmatu jest początkiem i eksplozją dla dalszego przekazu, który dokonuje się w teologii i nauczaniu Kościoła. Przysługuje mu pierwszeństwo chronologiczne i ontologiczne. Z niego rodzą się pozostałe treści dotyczące Boga.
Punkt rozpoczynający i punkt oparcia
Kolejne porównanie kerygmatu również nawiązuje do jego pierwszeństwa czasowego nad katechezą, tradycją i magisterium Kościoła. Cantalamessa podkreśla, że przepowiadanie Kościoła rozszerza się, aż wreszcie „tworzy ogromną budowlę doktrynalną, ale zawsze rozpoczyna się w punkcie, którym jest kerygmat: «Panem jest Jezus»”286
. Panowanie Jezusa to punkt absolutnie fundamentalny i początkowy, w oparciu o który można budować dalsze nauczanie.
Głoszenie światu panowania Boga dokonanego w pełni w Osobie Jezusa Chrystusa jest także punktem wyjścia w ogłaszaniu zupełnie nowej rzeczywistości. Słynne stwierdzenie Archimedesa: „dajcie mi punkt podparcia, a poruszę ziemię”, daje się adekwatnie zastosować do roli kerygmatu. Aklamacja „Jezus jest Panem”, a tak naprawdę głoszone w tym przekazie wydarzenie zmartwychwstania, jest punktem, który wstrząsnął i całkowicie przemienił świat. Co więcej, czyni to za każdym razem, kiedy jest proklamowany287
.
Podziemna skała
Włoski teolog, nawiązując do podstawy i fundamentu jakim jest kerygmat, porównuje go do podziemnej skały, która jednak wynurza się w wielu miejscach288. Kerygmat jest orędziem podstawowym, skałą i opoką na której można budować. To powracające w wielu miejscach odniesienie jest wielopoziomowe, gdyż można budować na skale kerygmatu wiele rzeczywistości. Najczęściej wymienianymi w tym kontekście przez Cantalamessę są: życie duchowe, ewangelizacja, głoszenie, rodzina i wspólnota. Znamienne jest to, że budowanie jakiejkolwiek rzeczywistości w oparciu o kerygmat, zakłada także wielokrotne powracanie do niego. Dlatego Cantalamessa stosuje porównanie do skały wynurzającej się w wielu miejscach.
285 R. Cantalamessa, Wiara, która zwycięża świat, Kraków 2012, s. 22. 286 R. Cantalamessa, Tajemnica chrztu, Wrocław 2006, s. 56.
287
Tak opisuje swoje doświadczenie o. Cantalamessa: „osobiście dotknąłem, jeśli można tak powiedzieć, samorodnej siły, która emanuje z głoszenia, że Jezus jest Panem. Gdy wypowiadałem te słowa, widziałem, jak rozpalały się spojrzenia, wszyscy zaczynali słuchać uważniej i jakby dreszcz przebiegał wśród słuchaczy, znak tajemniczej siły zamkniętej w tych słowach i działającej za sprawą Ducha Świętego” (R. Cantalamessa, Tajemnica
chrztu, Wrocław 2006, s. 65).
95 Przeżywanie i odnawianie pierwotnego doświadczenia, które jest fundamentem, jest warunkiem prawidłowego wzrastania. A dodatkowo, jeśli odczytamy kerygmat osobowo, jako spotkanie z Jezusem Chrystusem w Duchu Świętym. Owo powracanie do początków, jest niczym innym jak nieustannym przeżywaniem życia w relacji do Jezusa. Jest wracaniem do łaski nawrócenia, nie tylko na zasadzie wspominania, ale wejścia w doświadczenie wciąż się dokonujące i aktualnie udzielające mocy. Ma ono charakter anamnestyczny – przypomina i uobecnia, kształtując realnie obecną rzeczywistość.
Chrystologiczne Credo
Począwszy od narodzin Kościoła istniało podstawowe przepowiadanie albo centralny zalążek wiary, Dobra Nowina dotycząca Jezusa Chrystusa. Uwypukla ono wydarzenia paschalne. To przepowiadanie i jego treść nosi miano chrystologicznego credo i jest niczym innym jak kerygmatem289, zwiastowaniem Dobrej Nowiny o wydarzeniu Jezusa Chrystusa.
Credo jest zapisem najważniejszych treści wiary, czyli tego co Bóg objawił o sobie i czego dokonał, a co człowiek przyjmuje i wyznaje wiarą. Chrystologiczne credo dotyczy więc Osoby Jezusa Chrystusa oraz tego co Bóg objawił w Nim i przez Niego. To przyjęcie jako najważniejszego czynu wydarzeń paschalnych, stanowiących streszczenie całego życia, nauczania i prawdy o tym kim był i jest Jezus. Kerygmat przekazuje tę najistotniejszą prawdę, a proklamowany wzbudza i prowadzi do wiary, czyli osobowego spotkania i przyjęcia Osoby oraz dzieła Jezusa Chrystusa.
Spotkanie Jezusa Chrystusa, które kończy się decyzją wiary i przylgnięciem do Syna Bożego, staje się podstawowym punktem odniesienia oraz kształtowania dalszego życia człowieka. To podstawowe credo, znak identyfikujący, a także kształtujący daną osobę. Dlatego porównanie kerygmatu do credo jest niczym innym jak wyakcentowaniem pierwszego orędzia jako znaku tożsamości i punktu odniesienia dla wszystkich chrześcijan. Zarówno w wymiarze zewnętrznym, jak i duchowym. Kerygmat jest przekazem najistotniejszych prawd chrystologicznych, które stanowią o tożsamości chrześcijańskiej.
Ikona
„Ikona jest barwnym kerygmatem”290
lub „biblią w kolorach”291. Podobieństwo obu rzeczywistości w niektórych aspektach oraz ich wzajemne objaśnianie się jest okazją, aby bardziej zgłębić duchową rzeczywistość głoszenia kerygmatu.
289 Por. R. Cantalamessa, Tajemnica chrztu, Wrocław 2006, s. 58-59.
290 Por. R. Cantalamessa, Życie w Chrystusie. Duchowe przesłanie Listu do Rzymian, Kraków 2014, s. 125. 291
96 Ikona wprowadza człowieka w niewidzialną, boską rzeczywistość. Pod osłoną sztuki, ułatwia wkroczenie w świat nadprzyrodzony i spotkanie Boga. Jednak zarówno w przypadku ikony, jak i kerygmatu, nie dzieje się to tak, jak w rzeczywistości sakramentalnej. Nie są one uobecnieniem i realną obecnością, ale pod nią podprowadzają i czynią możliwym spotkanie z Bogiem, które dzięki łasce Bożej może być równie prawdziwym, osobowym wejściem w komunię z Nim „w Duchu Świętym”.
Należy podkreślić, że kontemplacja ikony przynosi wzrost wiary i napełnia Bożą obecnością. Dokonuje się to także za każdym razem, kiedy słowo jest słuchane lub medytowane. Głoszenie Dobrej Nowiny prowadzi do wiary, ale także ją umacnia i sprawia jej ożywienie i rozwój. Dlatego na każdym etapie życia duchowego człowiek potrzebuje powracać do orędzia kerygmatu. Warto zwrócić uwagę, że przygotowanie ikony, jak i głoszenia kerygmatu, wymaga od twórcy odpowiedniego przygotowania duchowego. Nie wystarczy sam talent, potrzebne jest także odpowiednie usposobienie duchowe. Aby doprowadzić na spotkanie z Bogiem, trzeba najpierw samemu się z Nim spotkać. Treść przesłania i jego duchowa moc oddziaływania jest owocem trwania w komunii z Bogiem.
Na koniec trzeba też zauważyć, że treść ikony nie ma charakteru apologetycznego. Nie pisze się ich po to, aby coś udowodnić lub negować. Ikona ukazuje, wprowadza w nadprzyrodzoność, ułatwia kontemplacje. Jej celem jest być przestrzenią spotkania z Bogiem i zachwytu Nim. Nie ona ma być w centrum, ale sam Bóg. Tak samo teologia kerygmatyczna charakteryzuje zadanie kerygmatu. Nie ma on charakteru dyskursywnego czy apologetycznego, ale jest oznajmianiem dokonanej rzeczywistości odkupienia. Jak stwierdza Cantalamessa głoszenie ma objawić Boga, bo Jego się nie dowodzi, ale się Go ukazuje292. Z tego też powodu ikona i kerygmat mają identyczny wpływ na odbiorcę ich przekazu. Człowiek, który jest ich adresatem spotyka się z rzeczywistością, która w swej możności ma moc osobowego przeniknięcia jego życia. To nie jest zwykłe słuchanie przekazu lub oglądanie jakiegoś obrazu, ale spotkanie z rzeczywistością, która oddziałuje i przemienia. Kerygmat jest mową Boga do człowieka.
Jądro
Jądro komórkowe zawiera większość materiału genetycznego. Odpowiedzialne jest za przechowywanie i przekazywanie informacji genetycznej, a także za kontrolowanie czynności życiowych komórki. Te trzy najbardziej podstawowe fakty biologiczne można z łatwością odnieść do rzeczywistości kerygmatu. Klasyczne sformułowanie z listu do Rzymian, zawierające dwa fakty „został wydany za nasze grzechy i wskrzeszony z martwych dla naszego
292
97 usprawiedliwienia” (Rz 4,25) są treściowo istotą, najważniejszą materią kerygmatu. To samo jądro przesłania Ewangelii293, czyli to, co zawiera istotę, która jest odpowiedzialna za kształtowanie i dawanie życia. Wpływa na biorące z niej życie rzeczywistości, a także ma zadanie weryfikacyjno-kontrolne względem nich. Nic nie będzie funkcjonować prawidłowo w organizmie Kościoła i jego zadaniach, bez stałego odniesienia do wydarzeń paschalnych i zawartej w nich wewnętrznej mocy duchowej. Porównanie kerygmatu do jądra wydaje się uzasadnione, gdyż zawiera w sobie życie i jednocześnie jest przekazem życiodajnym.
1.5.2.2. Funkcyjny wymiar kerygmatu – porównania
W tych porównaniach będziemy chcieli odkryć prawdę teologiczną dotyczącą skutków kerygmatu, tego co on czyni, gdy jest przepowiadany. Tak jak w poprzednim podpunkcie pozwoli to lepiej odkryć rzeczywistość pierwszego orędzia i jego zbawczą rolę.
Serce
Raniero Cantalamessa za jedną z definicji oddającą treść kerygmatu uważa stwierdzenie pochodzące z listu św. Pawła, że Jezus umarł za nasze grzechy i został podniesiony z martwych dla naszego usprawiedliwienia (por. Rz 4,25). To przesłanie, jak stwierdza, jest sercem Ewangelii294. Zawiera w sobie proklamacje dwóch wydarzeń pomiędzy którymi istnieje pewne napięcie. Śmierć i życie. Proces umierania i tracenia oraz odzyskiwania życia. Aby odkryć teologiczne przesłanie tego porównania spojrzymy na nie z perspektywy biologicznej oraz biblijnej.
Mięsień sercowy jest swego rodzaju pompą wytwarzającą ciśnienie. W związku z tym wywołuje krążenie krwi, która wprawiona przez nie w ruch dociera do wszystkich części ciała dostarczając tam tlen i substancje odżywcze, a pochłaniając dwutlenek węgla i zbędne produkty przemiany materii. Ciśnienie krwi spada systematycznie w miarę oddalania się od serca. Krew wychodzi z niego natlenowana, a po przebyciu drogi układu krwionośnego wraca do niego odtlenowana. Z serca trafia do płuc, gdzie dokonuje się wymiana gazowa. W ten sposób na nowo natlenowana krew może dostarczać tlen do organizmu. Dzięki pracy tego centralnego narządu układu krwionośnego organizm żyje i może prawidłowo funkcjonować.
W takim kontekście warto zaznaczyć kilka kwestii dotyczących również kerygmatu,