KIERUNEK I ZAKRES REDYSTRYBUCJI MIĘDZYPOKOLENIOWEJ

Redystrybucja międzypokoleniowa w polskim systemie emerytalnym podobnie jak redystrybucja wewnątrzpokoleniowa związana jest z tablicami trwania życia. W przypadku redystrybucji międzypokoleniowej dotyczy ona jednak metodologii zastosowanej do budowy tych tablic. Stosowane obecnie do kalkulacji emerytur tablice przekrojowe, zakładają że intensywność umieralności badanej populacji nie zmienia się w czasie. Tymczasem zgodnie z prawidłowościami demograficznymi następuje proces wydłużania się dalszego przeciętnego trwanie życia. Zjawisko to uwzględniają tablice kohortowe, które podają wyższe wartości dalszego przeciętnego trwania życia dla poszczególnych roczników osób [Więckowska 2011, s. 64–65]. Zastosowanie kohortowych tablic trwania życia wiązałoby się jednak obniżeniem przyszłych świadczeń emerytalnych i stóp zastąpienia (rysunek 5).

PRZEKROJOWA _KOHORTOWA TABLICA

Bez zmian Spadek

Rys. 5. Kierunek redystrybucji ze względu na rodzaj metody budowy tablic trwania życia. Źródło: opracowanie własne

Między i wewnątrzpokoleniowa redystrybucja dochodowa … 193

Osoby przechodzące na emeryturę, oszacowaną przy użyciu tablic przekrojo-wych będą w rzeczywistości pobierały świadczenia dłużej niż wylicza się to w momencie zakończenia przez nich pracy. Jest to równoznaczne z deficytem w funduszu ubezpieczeniowym w przyszłości i może oznaczać prawdopodobną redystrybucję od pokolenia opłacające składki do generacji osób przebywających na emeryturze, czyli redystrybucją międzypokoleniową.

Zakres spadku stóp zastąpienia spowodowany użyciem do oszacowania emery-tur tablic kohortowych uwarunkowany jest poziomem wynagrodzenia i wiekiem przejścia na emeryturę. Podniesienie wieku emerytalnego oraz wzrost wynagro-dzenia z czasu pracy zawodowej oznacza większą stratę. Mieści się ona między 0,59 a 2,06 punktu procentowego (rysunek 6). Obecne zasady systemowe polega-jące na wykorzystywaniu do szacowania emerytur tablic przekrojowych sprzyjają zatem osobom, które wygenerowały wysokie świadczenia emerytalne.

TABLICA PW PW WIEK WIEK WIEK Śr=-0,49 Śr=-0,69 Śr=-0,98 Śr=-1,38 Śr=-1,47 Śr=-2,06 Śr=0,00 KOHORTOWA _PRZEKROJOWA <= 1,25 > 1,25 <= 0,75 > 0,75 <= 67,5 > 67,5 <= 67,5 > 67,5 <= 67,5 _{> 67,5}

Rys. 6. Zakres redystrybucji ze względu na rodzaj metody budowy tablic trwania życia. Źródło: opracowanie własne

Przekształcenie polskiego systemu emerytalnego w system o zdefiniowanej składce wykluczyło z niego prostą redystrybucję dochodowa [Chłoń-Domińczak & Strzelecki 2013, s. 3]. Ponieważ jednak rozwiązanie takie powoduje generowanie przez wielu uczestników systemu zbyt niskich emerytur wprowadzono do systemu mechanizm redystrybucji międzypokoleniowej za pomocą emerytury minimalnej. Gwarancja minimalnego świadczenia ma spełniać rolę zabezpieczenia emerytów przed ubóstwem.

Przeprowadzone analizy wskazują, że dopłata do świadczenia minimalnego bę-dzie konieczna w przypadku osób, które w czasie kariery zawodowej otrzymywały niskie wynagrodzenie lub osób uzyskujących przeciętne wynagrodzenie i odpro-wadzających składki emerytalne przez mniej niż 31 lat (rysunek 7).

<=0,75 >0,75 <=1,25 >1,25 <=31,5 >31,5 PW Dopłata PW STAŻ Brak dopłaty Dopłata Brak dopłaty

Rys. 7. Kierunek redystrybucji ze względu na poziom wynagrodzenia. Źródło: opracowanie własne

PW STAŻ STAŻ WIEK Śr=-16,11 Śr=-13,45 Śr=-11,16 Śr=-7,99 Śr=-2,90 <= 0,75 _{> 0,75} <= 37,5 > 37,5 <= 30,5 _{> 30,5 <= 67,5 > 67,5}

Rys. 8. Zakres redystrybucji ze względu na poziom wynagrodzenia. Źródło: opracowanie własne

Między i wewnątrzpokoleniowa redystrybucja dochodowa … 195

Skala dopłaty będzie tym większa im niższe było wynagrodzenie i krótszy staż pracy danej osoby (rysunek 8). Dla osób z wynagrodzeniami niższymi od 75% PW oraz stażem krótszym niż 30 lat dopłata do świadczenia minimalnego będzie sięga-ła ponad 16 punktów procentowych. Dla osób z wynagrodzeniem wyższym niż 75% PW dopłata będzie niższa i będzie wynosić średnio około 3 punktów procen-towych.

5. ZAKOŃCZENIE

Przeprowadzone w opracowaniu analizy jednoznacznie potwierdziły tezę o wy-stępowaniu redystrybucji między i wewnątrzpokoleniowej w polskim systemie emerytalnym ze względu na płeć, metodologię budowy tablic trwania życia, prze-rwy w pracy związane z urlopami wychowawczymi i poziom wynagrodzenia (tabe-la) oraz wskazały kierunki i zakres tej redystrybucji.

Tabela 1. Redystrybucja między i wewnątrzpokoleniowa – zestawienie wyników

Zmienna STRATA ZYSK

Rodzaj redystrybucji pokoleniowej płeć

(K, M)

mężczyzna kobieta wewnątrz- pokole-niowa (wewnętrz-na) 1,87 - 5,61 1,23-3,69 urlopy wycho-wawcze (0, 1, 2, 3 lata)

podatnicy ^{osoby na urlopach} wy-chowawczych

wewnątrz- pokole-niowa (zewnętrzna) osoby korzystające z

urlopów wychowawczych, mające wysokie

wynagro-dzenie

osoby korzystające z urlopów wychowawczych,

mające niskie wynagro-dzenie 0,33-2,26 0,08-0,25 tablice trwania życia (przekrojowe, kohortowe)

opłacający składki pobierający świadczenie _między- pokole-niowa (wew- nętrzna) 0,59-2,06 0,59-2,06 poziom wyna-grodzenia (50, 100, 150, 300% PW) podatnicy

osoby z niskim wynagro-dzeniem

i krótkim stażem pracy między- pokole-niowa (zewnętrzna) 2,90-16,11 2,90-16,11

Działania redystrybucyjne o charakterze wewnątrzpokoleniowym skierowane są przede wszystkim do kobiet, z niskimi wynagrodzeniami, krótkim stażem pracy, związanym również z przerwami w pracy spowodowanymi urlopami wychowaw-czymi. Zakres redystrybucji wewnątrzpokoleniowej jest stosunkowo niewielki i mieści się w granicach średnio od 0,08 do 5,61 punktu procentowego stopy zastą-pienia.

Natomiast międzypokoleniowe zobowiązania dotyczą głównie osób, które nie zgromadziły kapitału dostatecznego do uzyskania minimalnego świadczenia z po-wodu uzyskiwania w czasie kariery zawodowej niskiego wynagrodzenia lub z powo-du krótkiego czasu odprowadzania składek emerytalnych. Oznacza to, że w polskim systemie emerytalnym nadal mocno osadzona jest solidarność międzypokoleniowa związana z poziomem wynagrodzenia uczestników systemu. Zakres tej redystrybu-cji jest bardzo duży i wynosi od 2,9 do 16,11 punktu procentowego. Redystryburedystrybu-cji międzypokoleniowej sprzyja także stosowanie do szacowania emerytur przekrojo-wych tablic trwania życia zamiast tablic kohortoprzekrojo-wych. Jednakże skala tej redystry-bucji jest niewielka i nieznacznie przekracza 2 punkty procentowe.

Zdecydowanie najmocniejsze działanie redystrybucyjne związane jest z pozio-mem wynagrodzenia i koniecznością wypłacania emerytury minimalnej. Silny efekt redystrybucyjny można zaobserwować także w przypadku zastosowania ta-blic unisex i tata-blic oddzielnych dla płci. Znacznie słabsze znaczenie redystrybucyj-ne ma metodologia budowy tablic trwania życia, a najmniejsza jest skala przepły-wów związanych z przerwami w pracy.

Biorąc pod uwagę postępujący proces starzenia się polskiego społeczeństwa, który związany jest z niskim przyrostem naturalnym oraz stosunkowo niskie koszty wynikające z kredytowania składek osób decydujących się na przerwanie pracy w celu wychowywania dzieci, celowe jest rozważenie wzmocnienia tej formy re-dystrybucji. Mogłaby ona przyjąć formę kredytowania składek za osoby na urlo-pach wychowawczych w wysokości składek od ich wcześniejszego wynagrodze-nia. Zachęcałoby to osoby planujące urlop wychowawczy do uzyskania wyższego wynagrodzenia bezpośrednio przed urodzeniem dziecka. Obecne rozwiązanie sprzyja osobom o niskich wynagrodzeniach i długich urlopach i jest niekorzystne dla osób z wyższymi wynagrodzeniami. Dodatkowo koncepcja polegająca na od-prowadzaniu wyższych składek za osoby na urlopach wychowawczych byłaby czynnikiem wiążącym w ramach systemu emerytalnego liczbę posiadanych dzieci z przyszłymi uprawnieniami emerytalnymi. Rozwiązania takie stosowane są już w systemach emerytalnych Szwecji, Francji i Niemiec i niewątpliwie wpływają ko-rzystnie na przyrost naturalny w tych krajach [Cigno 2007, s. 39]. Zasada taka war-ta jest rozważenia war-także w obliczu faktu występującego już społecznego przyzwo-lenia na działającą obecnie redystrybucje wewnątrzpokoleniową miedzy mężczy-znami i kobietami.

Natomiast niepokojący jest zakresy redystrybucji związanej z poziom wynagro-dzenia.

Między i wewnątrzpokoleniowa redystrybucja dochodowa … 197

Celem dalszych rozważań w zakresie badania między i wewnątrzpokoleniowej redystrybucji dochodowej może być analiza szerszego zakresu rozważnych czyn-ników oraz wprowadzenie do badania innych czynczyn-ników, które mogą stanowić podstawę do redystrybucji takich jak kwestia dziedziczenia środków emerytalnych, uczestnictwo w ZUS lub w ZUS i w OFE, zagadnienie zmian stóp zwrotu OFE i poziomu waloryzacji w ZUS spowodowane starzeniem się społeczeństwa. Wska-zane jest także badanie redystrybucji w systemach emerytalnych, w których stoso-wane są inne metody kalkulacji świadczeń emerytalnych. Porównanie kierunków oraz zakresu redystrybucji między i wewnątrzpokoleniowej w różnych systemach emerytalnych, pomogłoby w rozpoznaniu skutecznych rozwiązań redystrybucyj-nych pożądaredystrybucyj-nych z punktu widzenia założeń przyjętych w polityce społecznej.

„Warto jednak zawsze pamiętać, że redystrybucja stanowi odstępstwo od zasa-dy neutralności aktuarialnej świadczenia emerytalnego na poziomie inzasa-dywidual- indywidual-nym i pomimo, że w pewnym zakresie dopuszcza się ją ze względów społecznych, jej relatywnie szeroki zakres może pociągać za sobą poważne nieprawidłowości w funkcjonowaniu systemu emerytalnego” [Szumlicz, 2005, s. 14].

LITERATURA

Breiman L., 1984, Classification and regression trees, Chapman&Hall, London.

Chłoń-Domińczak A., 2012a, Długoterminowe zabezpieczenie rodziny w systemie

emery-talnym, Komisja Rodziny i Polityki Społecznej, Warszawa.

Chłoń-Domińczak A., 2012b, Potrzeba prowadzenia długookresowych prognoz w

syste-mach emerytalnych, w: Ludność, społeczeństwo, gospodarka. Pomiar statystyczny,

Szkoła Główna Handlowa, Warszawa, s. 35-64.

Chłoń-Domińczak A., Strzelecki P., 2013, The minimum pension as an instrument of

pov-erty protection in the defined contribution pension system – an example of Poland,

Journal of Pension Economics and Finance, nr 12(03), s. 326-350.

Cigno A., 2007, Low fertility in Europe: Is the pension system the victim or the culprit? CESifo Forum, nr 8(3), s. 37-42.

European Commission, 2006, Current And Prospective Theoretical Pension Replacement

Rates, Brussels.

GUS, 2013, Trwanie życia w 2012 r, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa.

Jajko-Siwek A., 2013, Wpływ urlopów wychowawczych na poziom świadczeń emerytalnych w Polsce, w: Chybalski, F., Marcinkiewicz, E. (red.), Współczesne zabezpieczenie eme-rytalne : wybrane aspekty ekonomiczne, finansowe i demograficzne, Wydawnictwo

Po-litechniki Łódzkiej, Łódź.

Łapczyński M., 2003, Drzewa klasyfikacyjne w badaniach satysfakcji i lojalności klientów, w: Analiza satysfakcji i lojalności klientów, Materiały szkoleniowe firmy StatSoft

Pol-ska, Warszawa-Kraków, s. 93-102.

Owczarek J., 2009, Redystrybucyjność bazowego systemu emerytalnego w Polsce,

Ratajczak-Tuchołka J., 2012, Solidarność w kontekście zmian bazowego systemu

emerytal-nego w Polsce w latach 1999-2011, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny,

nr 74, s. 217-235.

Rossa, A., 2011, Future Life-Tables Based on the Lee-Carter Methodology and their

Appli-cation to Calculating the Pension Annuities, Acta Universitatis Lodziensis, Folia

Oeco-nomica, nr 250, s. 31-50.

Rutecka J., 2012, Zakres redystrybucji dochodowej w ubezpieczeniowym systemie

emery-talnym, Oficyna Wydawnicza-Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.

Szumlicz T., 2005, Wypłata świadczeń z filara II systemu emerytalnego, Urząd Kontroli

i Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Warszawa.

Szumlicz T., 2006, Ubezpieczenie społeczne: teoria dla praktyki, Oficyna Wydawnicza

Branta, Warszawa.

World Bank, 2013, World Population Prospects: The 2012 Revision, United Nations, De-partment of Economic and Social Affairs, Population Division, CD-ROM Edition. UKNUiFE, 2003, Wysokość emerytur w nowym systemie ubezpieczeń społecznych, Urząd

Kontroli i Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych, Warszawa.

Więckowska B., 2011, Wpływ kohortowych tablic trwania życia na wysokość świadczeń

emerytalnych, w: System emerytalny – problemy na przyszłość, Zakład Ubezpieczeń

Społecznych, Warszawa.

ZUS, 2012, Prognoza wpływów i wydatków funduszu emerytalnego do 2060 roku, Warszawa.

TRANSFERS BETWEEN AND WITHIN GENERATIONS IN THE POLISH PENSION SYSTEM

Summary

The income redistribution built into the Polish pension scheme aims at getting the even level of income between beneficiaries of the system. The main aim of the article is to indi-cate directions and scope of this income redistribution present in the Polish pension system, including transfers between and within generations. The method of microeconomic simula-tion was used to calculate the replacement rates. Then replacement rates were analyzed by classification and regression trees built using the CART algorithm. To get the complete view of the redistribution, author considers different factors: sex, methodology of construc-tion of the life tables, parental leaves and level of income.