Klastry - ku rolnictwu ekspercko-ekologicznemu? Fenomen Doliny Ekologicznej Żywności . 95

Klaster (ang. cluster) to znajdująca się w geograficznym sąsiedztwie grupa

przedsiębiorstw i powiązanych z nimi instytucji zajmujących się określoną dziedziną, połączoną podobieństwami i wzajemnie się uzupełniającą

(www.klastry.pl). Istotą klastra jest integracja skupionych na jednym obszarze producentów (surowce pierwotne, przetwórcy), instytucji i organizacji, których łączy wspólna branża i wizja. Wedle definicji jest to przestrzenna koncentracja

przedsiębiorstw, instytucji i organizacji wzajemnie powiązanych rozbudowaną siecią relacji o formalnym jak i nieformalnym charakterze opartych o wspólną trajektorię rozwoju, czyli np. technologiczną, wspólne rynki docelowe

(www.klastry.pl). Twórcy klastrów przewidują, iż rozwój klastrów będzie następował tak za pomocą interakcyjności powiązań, będzie efektem dynamiki zarówno rywalizacji, jak i współpracy współtworzących go podmiotów. Klastry tradycyjnie były utożsamiane z dystryktami przemysłowymi, takimi jak kalifornijska Dolina Krzemowa czy włoskie regiony produkujące buty czy odzież. Obecnie definicja ta uległa rozszerzeniu i obejmuje wszelkiego rodzaju produkcje, także rolnictwa ekologicznego.

W wypadku Doliny Ekologicznej Żywności, mamy do czynienia z organizacją o charakterze eksperckim, mającą się zajmować rozwojem rolnictwa ekologicznego. Marketingowy charakter projektu uwidacznia się w pozornym paradoksie samej nazwy, bowiem z geograficznego punktu widzenia chodzi o obszar wyżyny Lubelskiej, lecz twórcy projektu zdecydowali się nazwać go w ten sposób ze względu na kapitał symboliczny słowa Dolina, budzącego skojarzenia z Doliną Krzemową. Koordynacji projektu podjął się kanclerz prywatnej uczelni - Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości 98

i Administracji w Lublinie. Powołano zespół profesjonalistów ze stanowiskami eksperta ds. strategii promocji czy eksperta ds. promocji i PR projektu. Naukowcy skupieni w eksperckim zespole wypracowali strategię rozwoju projektu klastru obejmującą 150 stron. Na realizację projektu pozyskano dofinansowanie z funduszy strukturalnych UE. W myśl strategii, Dolina Ekologicznej Żywności stanie się

klastrem klastrów, siecią współpracy i koordynacji grup producenckich z różnych

obszarów rolnictwa.

W wypadku Doliny Ekologicznej Żywności, mamy do czynienia z organizacją o charakterze eksperckim, mającą się zajmować rozwojem rolnictwa ekologicznego i kreującą od podstaw organizacje mające ów klaster tworzyć. Równocześnie powołano do życia Stowarzyszenie Ekolubelszczyzna, mające stanowić jądro klastra. Jak zapowiada prezeska Stowarzyszenia, dr inż. Barbara Szymoniuk z Katedry Marketingu Politechniki Lubelskiej, będzie to sieć współpracy kilkuset różnych

jednostek: rolników, producentów, sieci sklepów z naturalną żywnością, organizacji działających na rzecz rozwoju wsi, organizacji propagujących zdrowy tryb życia, a także szkół wyższych i instytucji naukowo badawczych. Celem jest pobudzenie naszego regionu w sferze produkcji żywności naturalnej (www.dolinaeko.lublin.pl).

Lubelscy specjaliści od marketingu uznali, że aby dotrzeć do szerszych rzesz klientów przekonują, iż żywność naturalna jest smaczna i pełnowartościowa, chcąc uniknąć skojarzeń z wegetarianami i dietetykami – grupami uważanymi za tradycyjnych odbiorców żywności ekologicznej. Wedle deklaracji strategów, projekt strategii Doliny Ekologicznej Żywności ma charakter otwarty, co oznacza, że w jej tworzeniu mogą brać udział organizacje, przedsiębiorstwa oraz osoby prywatne zainteresowane rozwojem rolnictwa ekologicznego, szeroko rozumiani interesariusze. Pierwszy etap rozwoju klastra ma obejmować zacieśnienia współpracy najważniejszych instytucji

regionu aktywnych i doświadczonych w dziedzinie produkcji ekologicznej żywności, innowacji i transferu technologii, w tym władz samorządowych, ośrodków naukowo-badawczych, organizacji biznesowych i przedstawicieli producentów (www.dolinaeko.lublin.pl). Strategia Doliny Ekologicznej Żywności jest pomyślana

jako baza dla kolejnych, bardziej szczegółowych projektów i ma stanowić ogólne ramy strukturalne.

Słabą stroną lubelskiego projektu wydaje się zbyt mały udział samych rolników ekologicznych w jego formułowaniu. Sama strona organizacji i strategia są spisane w trudno zrozumiałym dla nich języku pełnym abstrakcyjnych terminów

charakterystycznych dla żargonu nauk o zarządzaniu i marketingu oraz dyskursu wokół funduszy europejskich. W projekcie za mało jest konkretów, a za dużo enigmatycznych sformułowań w rodzaju: Udział w realizacji projektu będzie polegał

głównie na wsparciu intelektualnym i rzeczowo-technicznym poprzez uczestnictwo w konsultacjach społecznych i zaangażowanie w prace związane z kreacją Doliny Ekologicznej Żywności.

Idea klastrów staje się coraz bardziej popularną w Polsce także w obszarze produkcji żywności naturalnymi metodami, istnieje profesjonalny serwis internetowy www.klastry.pl, który propaguje organizację klastrów jako stymulatora rozwoju. Zelowscy rolnicy skupieni w Eko-Centrum wraz z ekspertami z Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego próbowali przygotować projekt rozwoju rolnictwa ekologicznego w oparciu o idee klastra, jednakże pomysł na razie porzucono ze względu na zbyt małą liczbę producentów i przetwórców. Przyszłość pokaże, czy szeroko zakrojony i racjonalnie skonstruowany lubelski projekt marketingowy okaże się sukcesem. Projekt ten jest o tyle ważny, gdyż niesie duży potencjał ekspansji rynku żywności ekologicznej, pozyskania klientów nie-motywowanych ideologicznie lub zdrowotnie, projekt ten ma potencjał obniżenia cen żywności naturalnej. Myślę, że z dużym prawdopodobieństwem można przyjąć, że w najbliższych latach będziemy mieć do czynienia z większą ilością prób budowy klastrów zorientowanych na ekologiczną żywność.

6 Ideologia eko-rolnictwa.

Pojęcie ideologii zawiera w sobie obecnie negatywny aspekt wartościujący i dlatego wielu eko-rolników zaprzeczało jakoby posiadało jakąś ideologię. Amerykański antropolog Clifford Geertz (2005) krytycznie relacjonując obecne w naukach społecznych i mowie potocznej pojęcie ideologii, ujął je następująco:

ideologia nie jest (dokładnie) tym samym, co kłamstwo, ponieważ kłamca zdobywa się przynajmniej na cynizm, a ideolog pozostaje jedynie głupcem (s. 228). Geertz

(ibidem) wskazał, iż powszechnie stosuje się obecnie znany wszystkim, ocierający się

o parodię paradygmat: "Ja mam filozofię społeczną; ty masz opinie polityczne; a on ma ideologię" (s. 225).

Chciałbym zaznaczyć, że w tym wypadku pisząc o ideologii rolnictwa ekologicznego nie rozumiem ideologii w sposób pejoratywny jako mieszaniny

propagandy i kłamstw, rodzaj zaślepienia umysłu i darzę dużym szacunkiem osoby, które uznaję za głównych ideologów polskiego rolnictwa ekologicznego. Postrzegam ideologię jako konieczny element każdego ruchu społecznego, zawierający określoną wizje, sprecyzowane wartości, cele i kierunek, w jakim dany ruch ma zmierzać. Ruchy społeczne, zarówno te zorientowane na zmianę społeczną, jak i te dążącego do zapobieganie owej zmianie, z konieczności są ukierunkowane na realizację określonych idei, które łącznie tworzą mniej lub bardziej spójny system, który określiłbym mianem ideologii. Jestem przeciwny ograniczaniu pojęcia ideologii do przypadków kłamliwych i nienawistnych ideologii totalitarnych, w istocie każda organizacja społeczna posiada pewną ideologię, lepiej żeby owa ideologia była uświadomiona.