Komunia z Chrystusem

Naturalnym dopełnieniem przeżycia religijnego jest czyn. (…) Bóg w przeżyciu religijnym człowieka jawi się jako wartość normatywna, porządkująca hierarchię jego wartości i wpływająca na kierunek jego działania. Religijna działalność człowieka jest zatem naturalnym rezultatem, a zarazem dopełnieniem wewnętrznego przeżycia religijnego. Łącznie zaś wszystkie trzy komponenty: intelektualno-poznawczy, emocjonalny i zachowanie religijne, stanowią istotne elementy strukturalne religijności człowieka517.

Zatem trzecia część ankiety dotyczyła rozpoznania i oceny behawioralnych reakcji wypływających z przekonań wobec Osoby Jezusa Chrystusa (pytania 42–65). Na behawioralne reakcje wobec Zbawiciela składają się: formacja we wspólnotach, korzystanie z sakramentów, osobiste praktyki duchowe oraz osobiste podejście do znaków i symboli religijnych.

Charakteryzując środowisko badawcze, ukazano już, iż połowa respondentów należy (31,6 proc.) lub należała (20,8 proc.) w przeszłości do wspólnot katolickich. Aż 43,5 proc. ankietowanych nigdy nie było w żadnych ruchach religijnych. Widać, że podobne proporcje powtarzają się przy różnych pytaniach, co oznacza, że na zaangażowanie religijne wpływa korzystanie z różnych zasobów duchowych, do których mają dostęp uczestniczący

w badaniach 518 . Do takich należą sakramenty, do których można przystępować wielokrotnie.

Katechizm Kościoła Katolickiego stanowi: Zgodnie z przykazaniem kościelnym: „Każdy

wierny, po osiągnięciu wieku rozeznania, obowiązany jest przynajmniej raz w roku wyznać wiernie wszystkie swoje grzechy ciężkie” (KPK, kan. 989). (…) Wyznawanie codziennych win (grzechów powszednich) nie jest ściśle konieczne, niemniej jest przez Kościół gorąco zalecane. Istotnie, regularne spowiadanie się z grzechów powszednich pomaga nam kształtować sumienie, walczyć ze złymi skłonnościami, poddawać się leczącej mocy Chrystusa i postępować w życiu Ducha519. Wobec powyższego zdecydowano się zapytać młodzież bydgoskich szkół średnich o częstotliwość przystępowania do spowiedzi. We wcześniejszym paragrafie zostało ukazane, że zdecydowana większość ankietowanych wierzy w działanie Pana Jezusa podczas sprawowania tego sakramentu. Sprawdzono zatem, jak praktyka wygląda na tle tej wiary. Chociaż 553 osoby stwierdziły, że wierzą w to, iż Jezus odpuszcza grzechy w sakramencie pokuty i pojednania, to regularnie z tej praktyki korzystają 454 osoby (w tym 23 osoby, które nie wierzą w to, że Jezus odpuszcza grzechy). 59 osób, które zadeklarowały wcześniej wiarę w to, że Jezus odpuszcza grzechy podczas spowiedzi, przystępuje do niej tylko okazyjnie (pogrzeby, śluby) lub wcale (por. poprzedni paragraf). Ten brak konsekwencji można tłumaczyć w pierwszym przypadku silnym wpływem rodziny lub (rzadziej) przyjaciół, presji środowiska szkolnego (możliwego np. w szkołach katolickich). W drugim może to wynikać z silnej bojaźni przed spowiedzią, lękiem spowodowanym złymi doświadczeniami lub naturalną skrytością. Niemniej sprawowanie sakramentu spowiedzi dalej stanowi okazję do przepowiadania Dobrej Nowiny młodym i w związku z tym nakierowanie na przeżycie autentycznego spotkania z Panem Jezusem (por. rozdz. II, par. 3). Odpowiedzi odnoszące się do częstotliwości spowiedzi zostały przedstawione w tabeli poniżej:

518 Mirosław Gogolik badając deklaracje wiary bydgoskiej młodzieży oraz poziom jej wiedzy religijnej w 2015 roku wskazywał, iż istotnym elementem w opisie charakterystyki ankietowanych, rzucającym pewne światło na deklarację wiary, może być przynależność katechizowanych do grup i ruchów katolickich, wspólnot funkcjonujących w ramach duszpasterstwa parafialnego bądź innych form duszpasterstwa młodzieży organizowanych w Kościele katolickim. Analiza 578 ankiet wskazuje,

iż tylko niewielka grupa młodzieży (15%) zaangażowana jest w różne formy duszpasterstwa, tj. w sumie 86 osób głęboko wierzących, wierzących i wątpiących lecz poszukujących. Wśród grup duszpasterskich ankietowani najczęściej wskazują na swoją przynależności do służby liturgicznej (ministrant, lektor, schola) oraz innych form duszpasterstwa młodzieży, tj. Młodzieży Misjonarskiej, kół misyjnych, Ruchu Światło-Życie (Oaza), neokatechumenatu i Ruchu Czystych Serc (Mirosław Gogolik, Deklaracja wiary a poziom wiedzy religijnej młodzieży - raport z prowadzonych badań, s. 41, w: „Język. Religia. Tożsamość”, t. XII, Język uczuć i doświadczeń, red. G. Cyran, E. Skorupska-Raczyńska, Gorzów Wlkp. 2015, s. 35-56).

Tabela 26. Przystępowanie do spowiedzi L.p. Częstotliwość przystępowania

do spowiedzi ^liczba odpowiedzi ^udział procentowy 1. Często (raz w miesiącu lub częściej) 141 19.8% 2. Sporadycznie (kilka razy do roku) 211 29.6 %

3. Rzadko (raz lub dwa w roku) 102 14.3 %

4. Okazyjnie (tylko z okzji uroczystości rodzinnych, np. pogrzebów)

97 13.6 %

5. Nie przystępuję do spowiedzi 138 19.4 %

6. Inne… 57 8.0 %

Swój bardzo osobisty stosunek do sakramentu pokuty i pojednania wyraziły osoby decydujące się na samodzielną wypowiedź w miejsce wyboru jednej spośród sugerowanych. Młodzież pisała o swoim przychodzeniu do spowiedzi raz na dwa lata. Inni młodzi podkreślali, że czynią to zawsze, kiedy pojawi się grzech ciężki (A33, K, 20). Były też wypowiedzi podkreślające, że przygoda ze spowiedzią skończyła się wraz

z przygotowaniami do bierzmowania (A572, K, 18). Młodzi w tej części kwestionowali sens

zostawiania swoich grzechów księdzu: Moim zdaniem mówienie o swoich złych czynach

obcej osobie, której nie ufasz, jest bez sensu (A80, M, 15). Podkreślali też, że zawiedli się

na spowiedzi: Staram się omijać konfesjonały, bo zawiodłem się na nich nie raz, preferuję

wyznanie grzechów podczas mszy (A124, M, 16). Należy także zwrócić uwagę,

że tylko co piąty ankietowany korzysta często z sakramentu pokuty i pojednania (raz w miesiącu lub częściej). Zdecydowanie więcej osób deklarowało wiarę w Jezusa działającego w tym sakramencie. Całkiem możliwe, że rzadkie przystępowanie do spowiedzi lub jego brak są zatem, poza brakiem wiary, uwarunkowane psychologicznie. Młody człowiek może nie chcieć mówić o grzechach innej osobie, a poza tym może uznawać inne formy działania Zbawiciela i co za tym idzie odmienne sposoby odpuszczania grzechów. Nie ma jednak w niniejszych badaniach poparcia dla tych przypuszczeń, ponieważ nie zapytano respondentów o to, czy uznają inne formy odpuszczania grzechów przez Pana Jezusa520.

520 Pewne światło na podejście młodych do sakramentu pokuty i pojednania dają badania przeprowadzone na maturzystach diecezji siedleckiej dekadę temu. Chociaż dla około 40 proc. badanych sakrament pokuty był oczyszczeniem i pojednaniem z Bogiem i ludźmi, to jednocześnie stanowił stresujące przeżycie dla 65 proc. respondentów. Tylko 20 proc. ankietowanych uznało, że kluczową kwestią dla dobrego przeżycia spowiedzi jest osobowość kapłana (por. Marian Stepulak, Postawy młodzieży wobec Sakramentu

Syn Boży jest szczególnie obecny w Eucharystii. Mówi o tym Katechizm Kościoła

Katolickiego: Sposób obecności Chrystusa pod postaciami eucharystycznymi jest

wyjątkowy. Stawia to Eucharystię ponad wszystkimi sakramentami i czyni z niej „jakby doskonałość życia duchowego i cel, do którego zmierzają wszystkie sakramenty”. W Najświętszym Sakramencie Eucharystii „są zawarte prawdziwie, rzeczywiście i substancjalnie Ciało i Krew wraz z duszą i Bóstwem Pana naszego Jezusa Chrystusa, a więc cały Chrystus”. „Ta obecność nazywa się rzeczywistą nie z racji wyłączności, jakby inne nie były rzeczywiste, ale przede wszystkim dlatego, że jest substancjalna i przez nią uobecnia się cały Chrystus, Bóg i człowiek”521. Młodzież biorąca udział w niniejszych badaniach w przeważającej większości uznała, że wierzy w obecność Pana Jezusa pod postaciami Chleba i Wina (47,7 proc.) lub raczej w nią wierzy (20,7 proc.). Przy czym, że jest to realna obecność także poza sprawowaniem Mszy Świętej uznało 30,9 proc. respondentów. Na tym tle można teraz przyjrzeć się praktyce eucharystycznej bydgoskiej młodzieży. Wybrano w tym aspekcie dwa zagadnienia: oddawanie czci Najświętszemu Sakramentowi (podczas Mszy Świętej i poza nią) oraz częstotliwość przyjmowania Komunii Świętej. Zatem czy młodzież klęka przed Panem Jezusem w Eucharystii, przedstawione zostało w tabeli poniżej:

Pokuty i Pojednania. Badania empiryczne maturzystów z diecezji siedleckiej, „Teologia Praktyczna”, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Wydział Teologiczny, Tom 10 (2009), s. 125–146.) Natomiast z opublikowanych w 2018 roku badań dotyczących młodzieży archidiecezji łódzkiej wynika, iż 37 proc. nie podejmuje żadnych praktyk religijnych, stąd nie odpowiedziało na pytanie dotyczące sakramentu pokuty i pojednania. Ci, co ustosunkowali się do kwestii spowiedzi, określili, że przed kapłanem wyznają swoje grzechy: raz w tygodniu (2,5 proc.), raz w miesiącu (9,6 proc.), kilka razy do roku (28,2 proc.), raz w roku (12,2 proc.), w ogóle (8,4 proc.) (por. Kaja Kaźmierska, dz. cyt., s. 96–97). Badania zamieszczone

w niniejszej pracy można odnieść również do przeprowadzonych 12 lat temu sondaży w diecezji bydgoskiej. W najmłodszej badanej wówczas grupie wiekowej (18–25 lat) częstotliwość przystępowania do spowiedzi kształtowała się w następujący sposób: dwa razy w miesiącu i cześciej (3,8 proc.), raz w miesiącu

(14,4 proc.), kilka razy w roku (43,3 proc.), raz w roku (14,4 proc.), ani razu od dzieciństwa (1,9 proc.), ani razu od lat (3,8 proc.), wcale nie przystępuję (6,7 proc.) (por. Postawy społeczno-religijne w diecezji bydgoskiej, red. Witold Zdaniewicz, Sławomir Zaręba, Warszawa 2008, s. 113.)

Tabela 27. Wyrażenie wiary w eucharystyczną obecność Jezusa na zewnątrz L.p. Klękanie przed Najświętszym Sakramentem liczba

odpowiedzi ^udział procentowy 1. Tak, zawsze podczas przeistoczenia na Mszy

Świętej, bo wszyscy tak robią ^{187 26.3 %}

2. Tak, zawsze, kiedy wchodzę do kościoła, podczas przeistoczenia oraz widząc kapłana niosącego Eucharystię do chorych lub w monstrancji

339 47.6 %

3. Nie klękam przed Najświętszym Sakramentem, ponieważ nie pozwala mi na to mój stan zdrowia, ale gdybym mógł, to bym klękał

16 2.2 %

4. Nie klękam, ponieważ nie wierzę i nie uczestniczę

w żadnych nabożeństwach ^{93 13.1 %}

5. Tak, klękam podczas Mszy Świętej i kiedy jestem w kościele, ale wstydzę się uklęknąć podczas procesji lub kiedy widzę kapłana niosącego Eucharystię do chorych

75 10.5 %

6. Inne… 57 8.0 %

Klęka podczas udziału we Mszy Świętej, uwzględniając także część wypowiedzi „Inne”, prawie 90 proc. respondentów, ale w świetle odpowiedzi na wcześniejsze pytania tylko część (ok. 50 proc., uwzględniając zarówno tych, którzy wierzą w realną obecność w ścisłym sensie, jak i tych akceptujących ją jedynie podczas trwania Najświętszej Ofiary) czyni to ze względu na osobistą wiarę w realną obecność Jezusa pod postacią Chleba i Wina. Grupę klękających zawsze przed Postaciami Eucharystycznymi stanowią w 95,5 proc. osoby, które wcześniej zadeklarowały wiarę w taką obecność Jezusa (jeszcze bez uwzględnienia sposobu pojmowania tej obecności). Jeśli wziąć pod uwagę osoby podzielające wiarę Kościoła katolickiego (30,9 proc. ogółu badanych), to 150 osób klęka zawsze (punkt 2 powyższej tabeli), 48 osób klęka, bo „wszyscy tak robią” (punkt 1), a 25 osób klęka podczas Mszy Świętej, ale wstydzi się to uczynić na ulicy. Spośród 137 osób, które nie wierzą w to, że Jezus jest obecny pod postaciami Chleba i Wina w jakikolwiek sposób, połowa (68 osób) konsekwentnie nie klęka i stara się nie uczestniczyć w żadnych nabożeństwach, a pozostali klękają, ponieważ inni tak robią. Można zatem stwierdzić, że niniejsze badania pokazują, iż połowa ankietowanych jest konsekwentna w swoich deklaracjach wiary albo niewiary w realną obecność Chrystusa w Eucharystii, co wyraża się w kulcie oddawanym Sakramentowi Ołtarza bądź jego braku. Pozostali respondenci wydają się praktykować jakąkolwiek cześć dla Hostii z przyczyn kulturowych lub ze względu na innych. Uzupełnieniem i potwierdzeniem dla tych

wniosków są osobiste wypowiedzi młodzieży zebrane w wypowiedziach „Inne”. Poniżej prezentowane są wybrane słowa respondentów:

1. Nie klękam, ale nie przez brak szacunku, tylko przez brak nawyku? Brak świadomości, że powinnam tak robić. Patrząc na dorosłych, robi tak tylko garstka (A39, K, 19). 2. Nie wierzę, ale szanuję fakt, że inni ludzie wierzą, dlatego wykonuję odpowiednie

czynności związane z okazaniem szacunku (A557, K, 18). 3. Klękam, ponieważ tak nakazuje tradycja (A597, M, 15).

4. Klękam, uczestniczę w Mszy świętej razem z moją rodziną, poświęcam swój czas i przekonania, by spędzać z nimi więcej czasu i się nie kłócić (A321, K, 18).

5. Klękam po prostu (A120, K, 17).

Podstawowym wymiarem relacji z Jezusem Chrystusem Eucharystycznym jest przyjmowanie Go jako pokarmu. Katechizm Kościoła Katolickiego zaleca: Zgodnie z tym,

co oznacza Eucharystia, jest rzeczą właściwą, by wierni, jeśli tylko są odpowiednio usposobieni, przyjmowali Komunię, gdy uczestniczą we Mszy świętej. „Zaleca się usilnie ów doskonalszy sposób uczestniczenia we Mszy świętej, który polega na tym, że po Komunii kapłana wierni przyjmują Ciało Pańskie z tej samej ofiary”522. Jan Paweł II niezwykle emocjonalnie wzywał młodzież do przyjmowania Komunii Świętej w Orędziu do młodzieży

całego świata z okazji XII Światowego Dnia Młodzieży w 1996 roku: Jezus żyje pośród nas w Eucharystii, w której w najwyższym stopniu urzeczywistnia się Jego realna obecność i Jego „współczesność” z historią ludzkości. Pośród niepewności i zajęć wypełniających życie codzienne naśladujcie uczniów zmierzających do Emaus i podobnie jak oni mówcie do Zmartwychwstałego, który objawia się przy łamaniu chleba: „Zostań z nami, gdyż ma się ku wieczorowi i dzień się już nachylił” (Łk 24, 29). Proście Jezusa, by na drogach tylu Emaus naszych czasów pozostał zawsze z wami. Niech On będzie waszą siłą, waszym punktem odniesienia, waszą wieczną nadzieją. Drodzy młodzi, niech nigdy nie zabraknie Chleba eucharystycznego na stołach waszej egzystencji. Z tego Chleba będziecie mogli czerpać siłę, by dać świadectwo wierze!523. Papież wskazuje wyraźnie na osobowy wymiar Komunii Świętej, która jest swego rodzaju gwarancją obecności Pana w osobistym życiu młodego człowieka. Stąd istotnym zagadnieniem w niniejszych badaniach było sprawdzenie częstotliwości przystępowania młodych do Komunii Świętej. Dosyć często do Stołu Pańskiego (raz w miesiącu do kilku razy w tygodniu) przystępuje 45,4 proc. ankietowanych.

522 KKK, nr 1388.

523 Jan Paweł II, Orędzie do młodzieży całego świata z okazji XII Światowego Dnia Młodzieży, Castel Gandolfo 1996 (dostępny: http://nauczaniejp2.pl/dokumenty/wyswietl/id/693).

Sporadycznie, tj. raz lub kilka razy do roku, Komunię Świętą przyjmuje 30,9 proc. Natomiast 20,9 proc. zadeklarowało, iż nie przyjmuje Eucharystii w ogóle. W odpowiedziach własnych („Inne”) młodzież doprecyzowała kwestię częstotliwości, wskazywała u siebie na pewną nieregularność w przyjmowaniu Komunii Świętej, pisząc m.in.: staram się co tydzień (przed pandemią) (A516, K, 16); Sporadycznie, gdy przystąpię

do spowiedzi (A658, K, 15); Zdarza się, że raz w miesiącu lub częściej, ale zdarza się też, że nie przystępuję przez dłuższy okres – np. pół roku (A660, K, 18); W zależności od okresu liturgicznego i świąt z nim związanych (A650, M, 17). Jakie odpowiedzi zaznaczali

respondenci w ankiecie, przedstawia tabela poniżej:

Tabela 28. Częstotliwość przystępowania do Komunii Świętej

L.p. Częstotliwość liczba odpowiedzi udział

procentowy

1. Kilka razy w tygodniu 53 7.4 %

2. Raz w tygodniu 152 21.3 %

3. Raz lub kilka razy w miesiącu 119 16.7 %

4. Raz lub kilka razy w roku 220 30.9 %

5. Nie przystępuję do Komunii Świętej 149 20.9 %

6. Inne… 50 7.0 %

Pan Jezus w myśl katolickiej teologii jest barankiem paschalnym, który został potraktowany jak zwierzęta ofiarne w świątyni jerozolimskiej. Związek śmierci z ostatnią wieczerzą zawiera się również w znaku kielicha, który Jezus wypija, kosztując wina zaprawionego octem (por. rozdz. I, par. 3). Czy jednak młodzież pamięta, przystępując do Komunii, o tych doniosłych prawdach? Ta kwestia będzie się domagała pogłębienia w innych badaniach. Jednakże tak ważne zagadnienie jak przyjmowanie Eucharystycznego Pokarmu domaga się zestawienia powyższych danych z zadeklarowaną wcześniej wiarą respondentów w obecność Pana Jezusa pod postaciami Chleba i Wina. Uzupełniające scenariusze katechez o sakramentach wskazują, że udział w Eucharystii ma mieć charakter doświadczenia emocjonalnego, jak i wartość interpersonalną. Ta rzeczywistość ma jednak charakter pokarmu rozumianego jako życie ofiarowane w Eucharystii będącej skupieniem Bożej miłości. Komunia Święta jest darem z siebie Pana Jezusa (por. rozdz. II, par. 2). Niepozorność tego daru przyczynia się zapewne do różnych problemów z wiarą w realną obecność pod postaciami Chleba i Wina (por. Tabela 19.) Uwzględniając tylko grupy

„wierzących” i „raczej wierzących”, częstotliwość ich przystępowania do Komunii przedstawia się w następujący sposób:

Tabela 29. Częstotliwość przystępowania do Komunii osób wierzących w Eucharystyczną obecność Jezusa

L. p. Częstotliwość liczba odpowiedzi

1. Kilka razy w tygodniu 52

2. Raz w tygodniu 140

3. Raz lub kilka razy w miesiącu 102

4. Raz lub kilka razy w roku 151

5. Nie przystępuję do Komunii Świętej 32

6. Inne… 35

Analogicznie postąpiono z grupami osób „niewierzących” lub „raczej niewierzących”. Jedyna osoba z tego grona, która przyznała się do przyjmowania Komunii kilka razy w tygodniu, należy do grupy, która „raczej nie wierzy” w obecność Jezusa pod postaciami Chleba i Wina. Zdecydowana większość młodzieży z tego grona jest bardziej konsekwentna w tym, żeby nie przystępować do Stołu Pańskiego niż w kwestii klękania podczas Mszy Świętej, na co, jak już zostało powiedziane, ma większy wpływ kwestia pewnej presji społecznej (kulturowej).

Tabela 30. Częstotliwość przystępowania do Komunii osób niewierzących w Eucharystyczną obecność Jezusa

L. p. Częstotliwość liczba odpowiedzi

1. Kilka razy w tygodniu 1

2. Raz w tygodniu 12

3. Raz lub kilka razy w miesiącu 17

4. Raz lub kilka razy w roku 68

5. Nie przystępuję do Komunii Świętej 127

6. Inne… 15

Jak zostało powiedziane w części teoretycznej niniejszej pracy, katecheza realizuje swój chrystocentryczny cel, kiedy prowadzi do przeżycia celebracji liturgicznej. Katechezę liturgiczną można zdefiniować jako urzeczywistnienie wiary dojrzałej poprzez odczytywanie znaków liturgicznych w kluczu relacji z Chrystusem (rozdz. II, par. 3). Świadomy udział

w liturgii Kościoła stanowi zatem zwrot od przyzwyczajenia i tradycji ku Chrystusowi jako Osobie.

Zastanawiając się zatem nad zagadnieniem przystępowania do sakramentów, należy uwzględnić czynnik dobrowolności. Zapytano zatem młodych, czy do Komunii Świętej i spowiedzi, jako rzeczywistości spotkania z Osobą Jezusa Chrystusa, przystępują z własnej woli. Połowa badanych stwierdziła, że robi to dobrowolnie. 11,9 proc. stwierdziło, że czuje się do tego zmuszonych. Odpowiedzi respondentów przedstawione są w tabeli poniżej:

Tabela 31. Czy przystępujesz do sakramentów (Komunia Święta i spowiedź) z własnej woli? L. p. Dobrowolność korzystania z sakramentów liczba

odpowiedzi ^udział procentowy 1. Zdecydowanie tak, jest to zawsze moja świadoma

decyzja ^{354 49.7 %}

2. Raczej tak, chociaż jest to uwarunkowane bardziej

przyzwyczajeniem ^{117 16.4 %}

3. Raczej nie; przystępuję do sakramentów, ponieważ

rodzice mi to nakazują ^{52 7.3 %}

4. Zdecydowanie nie; przystępuję do sakramentów,

ponieważ rodzice mnie do tego zmuszają ^{33 4.6 %}

5. Nie przystępuję do sakramentów 127 17.8 %

6. Inne… 29 4.1 %

Młodzież bydgoskich szkół średnich biorąca udział w sondażu chętnie formułowała również samodzielne odpowiedzi na temat dobrowolności w przystępowaniu do sakramentów. Respondentom zdarzało się przy tym wyrażać swój żal wynikający z bycia przymuszanymi lub z nieadekwatności formy sprawowania sakramentów do ich potrzeb. Oto przykładowe, najbardziej reprezentatywne odpowiedzi ankietowanych:

1. Jest to moja świadoma decyzja, ale uważam, że trudno jest trafić na dobrego spowiednika, większości księży nie obchodzą twoje grzechy (A305, K, 18).

2. Przystępuję do komunii, bo rodzice mi to nakazują, ale sama też bym chciała iść do spowiedzi, ale po prostu nie lubię, jak ktoś mi rozkazuje, więc nie chodzę (A658, K, 15).

3. Raczej nie, ponieważ musiałem „zaliczyć” wszystkie przygotowania do bierzmowania (A228, M, 16).

4. Nie przystępuję do sakramentów spowiedzi, ponieważ moim zdaniem księża nie powinni tego robić (A389, M, 18).

5. Tak, ponieważ moja rodzina jest bardzo katolicka i mam także presję jak i świadomość, że nie mogę ich zawieść (A639, K, 16).

Chociaż badana młodzież żyje zasadniczo w poczuciu wolności, to jednak zdarzają się osoby doświadczające przymusu, który jest hamujący dla ich wiary. Zazwyczaj dotyczy to młodzieży młodszej, przede wszystkim dziewcząt. Danie większej wolności na poziomie życia rodzinnego pozwoliłoby na nawiązywanie głębszej relacji z Panem Jezusem przez młodych.

45,4 proc. respondentów przystępuje regularnie do Komunii Świętej (prawie co niedzielę lub częściej). To tylko nieco mniej niż uczestniczący regularnie we Mszach Świętych. Można zatem stwierdzić, że dla zdecydowanej większości respondentów przystępowanie do Stołu Pańskiego jest naturalną częścią ich uczestnictwa w celebracjach liturgicznych. Czy oznacza to, że Eucharystia jest traktowana przez taką samą część badanych jako spotkanie z Jezusem Chrystusem? Odpowiedzi biorących udział w sondażu przedstawia wykres poniżej:

Wykres 19. Eucharystia jako spotkanie z Jezusem Chrystusem

Zatem można określić, iż Eucharystia stanowi dla badanej młodzieży bydgoskich szkół średnich w znacznym stopniu spotkanie z Chrystusem, co jest w dużej mierze powiązane z przystępowaniem do Komunii Świętej. Poza przystępowaniem do Stołu Pańskiego

w nawiązywaniu relacji z Chrystusem pomagają rekolekcje szkolne, w których uczestnictwo jest zazwyczaj dobrowolne. W dorocznych ćwiczeniach duchowych swój udział zadeklarowało 69,8 proc. badanych, pozostali stwierdzili, że w nich nie uczestniczą. Należy przypomnieć w tym miejscu, że swój udział w szkolnej katechezie zadeklarowało 80,2 proc. badanych (15,6 proc. nie uczestniczy, pozostali chodzą nieregularnie), ale tylko 54,2 proc. uznało, że lekcje religii pomagają im w relacji z Jezusem (połowa tej części stwierdziła, że „raczej pomagają”). Wśród uczestniczących w rekolekcjach szkolnych są osoby nieuczęszczające na religię (10 osób), niepraktykujące (25 osób) oraz deklarujące się jako niewierzące (58 osób). Zatem rekolekcje szkolne przyciągają również respondentów, którzy na co dzień żyją trochę dalej od praktyk religijnych i mogą wobec tego stanowić okazję do ewangelizacji. Współczesna młodzież nie ma takiego dystansu względem kapłanów jak starsze pokolenie, w związku z tym jest otwarta na zadawanie pytań, a także na przyjęcie poglądów, które będą prezentowane w sposób atrakcyjny (por. rozdz. II, par. 3).

Popularną przestrzenią dla realizacji potrzeb duchowych młodych ludzi są spotkania i wyjazdy o charakterze religijnym. Jak wykazały omawiane badania, udział pojedynczych osób, które nie wierzą lub/i nie praktykują, świadczy o ich zaciekawieniu sprawami wiary albo o wpływie grupy rówieśniczej. W każdym z wymienionych spotkań brały udział osoby (od 5 do 10 osób) nieprzywiązane do wiary instytucjonalnej. Jak wygląda udział ogółu ankietowanych w różnych wydarzeniach organizowanych przez Kościół katolicki, przedstawia tabela poniżej:

Tabela 32. Spotkania i wyjazdy o charakterze religijnym

L.p. Nazwa wydarzenia liczba odpowiedzi

1. Lednica 2000 140

2. Nie uczestniczyłem nigdy w takich wydarzeniach 312

3. Światowe Dni Młodzieży 63