Konfiguracje przestrzenne aktywności studentów w miastach akademickich

Badania, których przedmiotem są zachowania studentów w przestrzeni miast akademickich, skupiają się najczęściej na dwóch aspektach. Po pierwsze, badacze interesują się tym, gdzie oraz za sprawą jakich czynników studenci spędzają czas wolny. Po drugie, dociekają, które obszary miast akademickich są przez nich za-mieszkiwane i co takiego sprawia, że studenci decydują się na zakwaterowanie w danej lokalizacji. Zauważono, że studenckie „konsumowanie” miasta akade-mickiego w wymiarze przestrzennym wykazuje wiele cech wspólnych między po-szczególnymi miastami oraz polega na tworzeniu się miejsc ich koncentracji, tak pod względem miejsc zamieszkania, jak i miejsc spędzania czasu wolnego.

Rewers (2015) komentuje, że jesteśmy obecnie świadkami tworzenia się i funk-cjonowania w ośrodkach akademickich swoistych „krain studenckich” (student- lands) stanowiących rejony zamieszkania studentów, zlokalizowanych na ogół w pobliżu obiektów dydaktycznych uczelni, a także wyposażonych w szereg ta-nich pubów, second handów, bistr i restauracyjek. Chatterton (2010) odnotowu-je natomiast, że główne ulice znajdujące się w otoczeniu infrastruktury instytu-cji szkolnictwa wyższego przeistaczają się w habitat „miejskiego sektora usług studenckich” (student urban service sector). Krainy studentów pozostają gwarne niemal przez całą dobę dzięki przestrzennemu zespoleniu funkcji mieszkaniowej i usługowej oraz za sprawą rozbudowanej oferty życia nocnego adresowanej do młodzieży akademickiej. Wytwarzanie się „studenckich” miejsc i rejonów miasta może być pożądane z perspektywy młodzieży akademickiej, jako że koncentra-cja przestrzenna studentów maksymalizuje okazję do znalezienia się w otoczeniu osób o podobnych cechach, gustach i zainteresowaniach (Chatterton, 1999).

W literaturze przedmiotu wskazuje się jednak, że nie we wszystkich miastach peł-niących funkcję akademicką dochodzi do wytworzenia się owych krain. Dotyczy to głównie miast o wysokim odsetku studentów zamieszkujących w jego bliższym lub dalszym otoczeniu oraz regularnie do niego dojeżdżających na zajęcia dydaktyczne. Przykładem mogą być tutaj niegdysiejsze miasta poprzemysłowe, często przyciąga-jące na studia przede wszystkim kandydatów z bezpośredniego otoczenia (Wattis, 2013). W innych miastach dochodzi zaś do dychotomicznego podziału przestrzeni miejskiej na rejony zamieszkania studentów oraz rejony spędzania przez nich cza-su wolnego. Rejonami rozrywek studenckich są w nich na ogół historyczne centra, nieraz „tworzone” celowo przez władze lokalne jako swoiste dzielnice lub kwartały kultury (van den Berg & Russo, 2004). Przykładami są tutaj Utrecht (Brands et al., 2014), Lizbona (Calvo, 2018) lub Kraków (Murzyn-Kupisz & Szmytkowska, 2015).

Wymiar przestrzenny zachowań konsumenckich studentów 37

Zakres, w jakim studenci doświadczają miasta i „konsumują” jego produkty, może być uwarunkowany szerszymi wzorcami kulturowymi. Goddard & Vallance (2013) odnotowują, że studenci jako użytkownicy miast zdecydowanie częściej stanowią przedmiot zainteresowania europejskich środowisk akademickich w porównaniu z ich amerykańskimi odpowiednikami. Według obu badaczy, jest to pochodną odmiennego „osadzenia” infrastruktury instytucji szkolnictwa wyższego w struk-turach przestrzennych miast na obu kontynentach. O ile bowiem w miastach eu-ropejskich infrastruktura służąca studentom często przeplata się z obiektami o od-miennych funkcjach i nadal zlokalizowana jest w centrach miast – co generuje w nich obecność studentów – o tyle organizacja przestrzenna uczelni amerykań-skich w formie wyodrębnionych kampusów na przedmieściach oraz spopularyzo-wany tamże model przemieszczania się z wykorzystaniem samochodu osobowego sprawiają, że kontakt wielu amerykańskich studentów z miastem akademickim można co najwyżej określić mianem drive-through7.

Obecność studentów w miastach akademickich wyraża się podejmowaniem przez nich różnorodnych aktywności w poszczególnych częściach tych miast oraz w określonym czasie. Wskazuje się tu zarówno na formalne aktywności studentów – związane z podejmowaniem nauki – a także na szeroką paletę aktywności nie-formalnych, które wiążą się ze spędzaniem czasu wolnego i życiem społecznym. Warto zauważyć, że wiele z tych aktywności pociąga za sobą wydatkowanie środ-ków finansowych, zatem w zależności od miejsc podejmowania aktywności przez studentów, poszczególne fragmenty miast akademickich doświadczają – lub nie – zasileń finansowych z tego tytułu. Rejony zamieszkania, rejony podejmowania nauki oraz rejony spędzania czasu wolnego tworzą wspólnie tzw. krajobrazy stu-denckie (studentscapes), przez które Russo & Tajter (2007) rozumieją przestrzen-ne konfiguracje rejonów aktywności studentów w miastach akademickich. Cechy krajobrazów studenckich są uwarunkowane historycznymi trajektoriami rozwoju funkcji akademickiej i towarzyszącego jej zagospodarowania przestrzeni w danym mieście, lokalną sytuacją społeczno-ekonomiczną czy też polityką przestrzenną władz publicznych i polityką inwestycyjną władz uczelni. Stąd każde miasto aka-demickie cechuje się unikatową konfiguracją przestrzenną aktywności studentów. Russo & Tajter opracowali typologię krajobrazów studenckich, w której pięć modelowych konfiguracji przestrzennych aktywności studentów w miastach aka-demickich (rysunek 1) oparli na analizie współzależności pomiędzy rejonami edu-kacji (E), rejonami zamieszkania (M) oraz rejonami rozgrywania się życia spo-łecznego studentów (S). Ponadto, osadzili oni zidentyfikowane typy krajobrazów

7 Drive-through (lub w skrócie drive-thru) jest sformułowaniem spopularyzowanym w kultu-rze amerykańskiej, odnoszącym się do zaspokajania danej potkultu-rzeby w trakcie jazdy samo-chodem, niejako „przy okazji” przemieszczania się do właściwego celu podróży. Najczęściej umiejscawiane jest ono w kontekście nabywania posiłków w przydrożnych restauracjach serwujących posiłki typu fast food.

Zachowania konsumenckie studentów jako użytkowników współczesnych...

38

studenckich w kontekstach historycznym i geograficznym, zaprezentowali ścieżki ich ewolucji oraz omówili konsekwencje poszczególnych konfiguracji dla funkcjo-nowania ośrodka akademickiego.

Na pięć typów krajobrazów studenckich wg obojga autorów składają się: ƒ Typ 1. „Cytadele edukacji” lub „Liga bluszczowa”. Ponieważ wszystkie

ka-tegorie – E, M i S – są tutaj zespolone w przestrzeni, ten rodzaj krajobrazu studenckiego jest obecny w miastach, których byt gospodarczy jest podpo-rządkowany pełnieniu funkcji akademickiej, zaś wzajemne rozmieszczenie obiektów zagospodarowania podyktowane jest logice funkcjonowania in-stytucji szkolnictwa wyższego. Chociaż rozwiązanie to gwarantuje bliskość przestrzenną poszczególnych elementów, taka forma organizacji ośrodka akademickiego wymusza tworzenie infrastruktury zdolnej do zaspokojenia wszystkich potrzeb użytkowników in situ. Russo & Tajter wyróżniają przy tym dwa warianty typu 1. Pierwszym z nich są historyczne, niewielkie ośrod-ki akademicośrod-kie w Europie – nierzadko o średniowiecznym rodowodzie – ta-kie jak Coimbra, Heidelberg, Oxford czy Urbino. Ze względu na ich wielo-wiekową historię, wyraz architektoniczny oraz zwartą strukturę przestrzenną można je określić mianem „cytadel” lub „twierdz” edukacji. Drugim warian-tem są natomiast realizacje współczesne, a przede wszystkim amerykańskie miasteczka akademickie lokalizowane na terenach podmiejskich. W ich przypadku autorzy typologii posługują się określeniem „Liga bluszczowa”. ƒ Typ 2. „Kampusy nocne”. Krajobraz studencki przybiera tutaj formę

kam-pusu, w którym studenci podejmują naukę (E) i zamieszkują (M), zaś w przestrzeni miasta akademickiego funkcjonują niezależnie od nich rejony

Rysunek 1. Modelowe konfiguracje przestrzenne aktywności studentów w miastach akademickich

Wymiar przestrzenny zachowań konsumenckich studentów 39

spędzania czasu wolnego (S). Dzieje się tak, mimo że na ogół kampus wy-posażony jest w tym przypadku w obiekty obsługujące studentów – w tym pralnie, kawiarnie, a także podstawowe obiekty kultury. Studenci opusz-czają go jednak w czasie wolnym, chcąc skorzystać z bardziej zróżnicowa-nej oferty usługowej. Wiąże się to z nasileniem popytu na usługi transportu publicznego ze strony studentów. Konieczność podróżowania między E-M i S uszczupla bank czasu wolnego młodzieży akademickiej i może – do pew-nego stopnia – hamować rozwój gospodarki nocnej w ośrodku akademic-kim, ponieważ zachowania konsumenckie studentów stają się zależne od siatki połączeń transportu publicznego w godzinach wieczornych i nocnych. Sytu-acja ta może skłaniać studentów do podejmowania decyzji o wyprowadzce z kampusu akademickiego i zamieszkaniu w lokalizacji pośredniej (między E i S). Russo & Tajter wskazują, że przykłady krajobrazów studenckich typu „kampusy nocne” odnaleźć można m.in. w Barcelonie, Lille i Lyonie.

ƒ Typ 3. „Dzielnica łacińska”. Bierze on swą nazwę z analogii do jednej z histo-rycznych dzielnic Paryża. W tym przypadku zespoleniu przestrzennemu ule-gają obiekty infrastruktury dydaktycznej (E) oraz miejsca spędzania wolnego czasu przez studentów (S), które najczęściej zlokalizowane są w historycz-nych centrach miast. Często są one konsekwencją wielowiekowej obecności instytucji szkolnictwa wyższego w obszarach śródmiejskich. Wokół zabyt-kowych budynków dydaktycznych kwitnie życie studenckie, wyrażające się dużą liczbą kawiarni, barów, bufetów i klubów zorientowanych na obsługę młodzieży akademickiej. W tym przypadku rejony zamieszkania studentów (M) są jednak (znacznie) oddalone od rejonów pobierania nauki i spędzania czasu wolnego ze względu wysokie stawki czynszów w dzielnicach śródmiej-skich. Stanowią one dla młodzieży akademickiej zbyt wysoki „próg wejścia” na rynek najmu śródmiejskiego zasobu mieszkaniowego. W konsekwencji krajobraz studencki typu „dzielnica łacińska” cechuje się wysoką aktywno-ścią studentów w centrum miasta w godzinach porannych i popołudniowych oraz jej obniżeniem w porze wieczornej. Krajobrazy studenckie tego rodzaju to przypadek dużych i największych miast o zgentryfikowanych obszarach śródmiejskich, takich jak Paryż czy Londyn.

ƒ Typ 48. To najczęściej przypadek podmiejskich kampusów akademickich, które składają się wyłącznie z obiektów dydaktycznych (E) i nie towarzyszy im ofer-ta spędzania czasu wolnego. Ze względu na niedosofer-tatek miejsc ogniskujących życie społeczne oraz brak oferty mieszkaniowej, młodzież akademicka spę-dza wolny czas (S) i zamieszkuje (M) w centrum miasta. Jednym z powodów ukształtowania się krajobrazu studenckiego typu 4. może być niewystarczająca podaż gruntów na nowe inwestycje akademickie (np. terenochłonne obiek-ty badawcze) w centrum miasta, co skłania insobiek-tytucje szkolnictwa wyższego

Zachowania konsumenckie studentów jako użytkowników współczesnych...

40

do wznoszenia nowej infrastruktury na obszarach podmiejskich. Przykładami są wybrane kampusy Mediolanu i Rzymu. Ponadto na podstawie komentarzy Dubeta (2006) można wnioskować, że ten typ krajobrazów studenckich jest domeną wielu współczesnych miast francuskich. Chociaż autorzy typologii o tym nie mówią, za ten typ krajobrazu studenckiego można również uznać model obowiązujący na wybranych uczelniach madryckich, gdzie w pierwszej dekadzie XXI wieku uczelnie wyższe decydowały się na sprzedaż i opuszczenie swych śródmiejskich nieruchomości ze względu na ich gwałtownie rosnącą wartość oraz perspektywę uzyskania korzyści finansowych. Alternatywnie, krajobraz studencki typu 4. powstaje także wtedy, gdy obiekty dydaktyczne pozostają zlokalizowane w centrum miasta, jednak życie studenckie i miejsca zamieszkania młodzieży akademickiej przenoszą się poza zatłoczone centrum. ƒ Typ 5. „Gepardzie cętki”. W tym przypadku dochodzi do zaniku historycznie

ukształtowanych krajobrazów studenckich. Wszystkie rodzaje aktywności młodzieży akademickiej – E, M oraz S – przestają być zespolone i funkcjonu-ją w przestrzeni miasta niezależnie od siebie. Taki krajobraz studencki przy-pomina zatem gepardzie cętki – rejony aktywności studentów są silnie roz-proszone w przestrzeni ośrodka akademickiego, co wymaga od studentów częstego przemieszczania się między miejscami pobierania nauki, miejscami spędzania czasu wolnego oraz miejscami zamieszkania.

Mimo iż omówiona typologia składa się z rozwiązań modelowych – które sta-nowią uproszczenie rzeczywistości obserwowanej w ośrodkach akademickich – opracowanie to stanowi wartościowy punkt odniesienia dla analiz podejmowa-nych nad zachowaniami przestrzennymi i konsumenckimi studentów, pozwalając zestawić obraz uzyskany empirycznie z konstruktem teoretycznym. Trzeba jed-nak zauważyć, że we współczesnych miastach akademickich może jednocześnie funkcjonować kilka rodzajów zidentyfikowanych krajobrazów studenckich. Jest to prawdopodobne zwłaszcza w tych ośrodkach, w których działalność edukacyjną prowadzi więcej niż jedna instytucja szkolnictwa wyższego.