Zmiany w Sojuszu otwiera wybór, podczas Krajowej Konwencji SLD, 29 maja 2005 roku, na funkcję przewodniczącego i sekretarza SLD dwóch młodych po-lityków tej par i; Wojciecha Olejniczaka i Grzegorza Napieralskiego. Decyzja delegatów, poprzedzona licznymi konsultacjami, była swoistą ucieczką do przo-du. Zakładano, że odmłodzenie kadry kierowniczej par i będzie dla wyborców wyraźnym sygnałem zmian dokonujących się w samej par i. O ile jednak zapał nowych liderów wpłynął ożywczo na samą par ę, o tyle jej sytuacja nie była do pozazdroszczenia. Brak kandydata na prezydenta w nadchodzących wyborach, sondaże niedające większych szans na wejście Sojuszu do Parlamentu i wreszcie Marek Belka, premier popierany przez SLD, a zaangażowany w tworzenie konku-rencyjnej względem Sojuszu Par i Demokratycznej.
Uciekając przed politycznym niebytem nowi liderzy postanowili zmianę po-koleniową dodatkowo uwiarygodnić poprzez znaczący skręt w lewo w kwes ach programowych. Wyrazem tej tendencji były dwa dokumenty przedstawione w ramach trwającej kampanii wyborczej. Obok „Manifestu Wyborczego SLD” pojawiła się również „Programowa Deklaracja Wyborcza Sojuszu Lewicy
Demo-kratycznej – Sprawiedliwość Społeczna i Praca”. Wkrótce też, w trakcie
inaugu-racji kampanii wyborczej, Wojciech Olejniczak przedstawił „sześć kotwic lewi-cy”, fundamentów programowych SLD5. „Kotwicami” tymi są według szefa SLD: rozwój zamiast wzrostu, obrona wykluczonych, wiedza i kultura dla wszystkich, prawo swobodnego wyboru, walka o Europę socjalną oraz dynamiczne państwo. Hasła te w porównaniu do występujących jeszcze w 2004 w dokumentach par-tyjnych bliższych liberalizmowi socjalnemu tez o wyrównywaniu szans stanowią o istotnej zmianie przekazu programowego.
Podobnie „Programowa Deklaracja Wyborcza Sojuszu Lewicy
Demokratycz-nej – Sprawiedliwość Społeczna i Praca” stawia Sojusz na pozycjach silnie
lewi-cowych, miejsce rozwoju gospodarczego opartego na ułatwieniach dla przed-siębiorców zajmują propozycje interwencjonizmu państwowego, jako impulsu dla rozwoju gospodarczego. Jej głównymi fi larami były: rozwój gospodarczy, obrona wykluczonych, równość szans edukacyjnych, prawo do swobody wyboru postawy życiowej oraz walki o socjalną Europę6. Deklaracja podejmuje również kwes e walki z wyzyskiem postulując stałe i systematyczne podnoszenie płacy minimalnej, zwiększanie kwoty wolnej od podatku czy wreszcie walkę o
zacho-5 Sprawozdanie KKW SLD za lata 2005–2007, Warszawa 2007.
6 D. Sieklucki, Par e lewicy i centrolewicy w polskim systemie partyjnym. Aktywność SLD, PSL i UP na polskiej scenie politycznej, PSL i UP na polskiej scenie politycznej, Kraków
wanie progresywnego systemu podatkowego. Propozycje te uzupełniają zapisy gwarantujące świadczenia socjalne w postaci dodatków dla emerytów i renci-stów czy stworzenia systemu opieki pozalekcyjnej dla dzieci7. Treści te zostały następnie powtórzone w „Manifeście Wyborczym” zaprezentowanym podczas konwencji par i8.
Zmianom programowym towarzyszyły również zmiany w symbolice par i. Wprowadzono nowe logo a dominujący dotąd kolor niebieski zastąpiono czer-wienią. Wybory parlamentarne 2005 roku były wyrazem daleko idącego kry-zysu Sojuszu, zarówno w wymiarze ideowym, strukturalnym, ale i kadrowym. Uzyskany w nich wynik wyborczy (31%) był najgorszym od początków istnienia Sojuszu. Po raz pierwszy w swej historii SLD nie było główną siłą opozycyjną w polskim parlamencie. Po raz pierwszy także Sojusz nie uzyskał reprezentacji w Senacie9. Ta porażka stała się bodźcem do podjęcia trudnej pracy programo-wej, wynikiem której były liczne działania mające na celu podniesienie zdolno-ści intelektualnej formacji. Już w listopadzie 2005 roku powołany został Ośro-dek Badań Społecznych odpowiedzialny za organizowanie prac programowych, bieżących analiz społecznych, ekonomicznych i politycznych oraz inspirowanie badań naukowych poświęconych lewicy. Przy OBS powołano również Radę Pro-gramową a kierowanie samym Ośrodkiem powierzono Lechowi Nikolskiemu10. Również w listopadzie 2005 roku opublikowano materiał podsumowujący prze-grane wybory parlamentarne, „Tezy do dyskusji o strategii politycznej SLD”. W dokumencie tym przedstawiono nie tylko ocenę zewnętrznych uwarunkowań prowadzących do przegranych przez Sojusz wyborów, ale podkreślono też, że uzyskany wynik wyborczy, choć niesatysfakcjonujący wszystkich członków
i, dał jej możliwość dalszego funkcjonowania na arenie parlamentarnej oraz nadzieję na dalszą odbudowę poparcia społecznego. Wśród zaleceń dla Sojuszu podkreślono wagę zakotwiczenia się SLD wśród wyborców o jednoznacznie le-wicowych poglądach, a następnie rozszerzenie tej bazy o środowiska centrowe. Celem takiego działania powinno być uzyskanie przez Sojusz trwałej i możliwie licznej reprezentacji parlamentarnej. W tym celu zaproponowano np. ocenia-nie każdego z projektów rządowych z pozycji sześciu kotwic zaprezentowanych w trakcie kampanii wyborczej11.
7 Zbiór podstawowych dokumentów z działalności Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Warsza-wa 2007, s. 16–20.
8 Ibidem, s. 25–27.
9 K. Pilawski, Rozbrat z ideą, Wyd. Akapit, Warszawa 2006.
10 Uchwała Zarządu Krajowego SLD z dnia 24 listopada 2005.
11 Zbiór podstawowych dokumentów z działalności Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Warsza-wa 2007.
Na początku 2006 roku pojawiają się dwa raporty skierowane do sympatyków par i. „Sto dni Prawa i Sprawiedliwości”12, „Tanie Państwo – gdzie się
podzia-ło?”13 będące próbą podsumowania i krytyki pierwszych miesięcy funkcjono-wania rządu Kazimierza Marcinkiewicza. Uzupełnieniem tych wydawnictw był dokument „Czy prawa kobiet będą ograniczone?”14, poruszający w istotny spo-sób kwes ę równouprawnienia. Impulsem dla opublikowania wspomnianego raportu była likwidacja urzędu Pełnomocnika ds. Równego Statusu Kobiet i Męż-czyzn. W dokumencie zawierającym elementy programowe stwierdzono między innymi potrzebę zmiany Ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego w kierunku zwiększenia możliwości przerywania ciąży oraz podniesiono kwes ę potrzeby współfi nansowania przez państwo zabiegów in vitro. Są to zapisy o tyle istotne ze względu na wspomnianą zmianę programową, że dotychczas Sojusz, jako współautor konsensusu w kwes i aborcji, nie wypowiadał się jednoznacznie za liberalizacją obowiązujących przepisów antyaborcyjnych.
W marcu 2006 roku opracowana zostaje „Samorządowa Karta Lewicy” wy-znaczająca główne cele działania dla samorządowców Sojuszu. Za najważniejsze z nich uznano wrażliwość społeczną, równość szans i praw, likwidację wyklucze-nia społecznego, budowę społeczeństwa obywatelskiego i racjonalność w go-spodarowaniu mieniem komunalnym. Jako priorytety w działaniach samorzą-dowych lewicy wskazano podnoszenie jakości i dostępności usług społecznych oraz służby zdrowia, modernizację wszystkich dziedzin życia oraz zwiększenie uprawnień i kompetencji polskich samorządów. Podsumowując dokument ten łączy w sobie cechy lewicowej wrażliwości społecznej z modną w Europie ideą zrównoważonego rozwoju zapewniającą równy i powszechny dostęp do dóbr i narzędzi rozwoju15.
Działaniom zmierzającym do podniesienia możliwości intelektualnych par i towarzyszyły formy wsparcia zarówno dla wymiany poglądów wewnątrz samego SLD jak również szeroko rozumianych środowisk lewicy. W siedzibie par i uru-chomiono klub „Rozbrat” mający być w założeniu władz par i wyrazem wzmoc-nienia ram systemowych dla dyskusji programowej w par i16. Wyrazem wsparcia dla środowisk lewicowych było założenie Stowarzyszenia Mediów Lewicowych skupiające przedstawicieli takich tytułów jak „Trybuna”, „Przegląd”, „Dziś”, „Zda-nia” czy „Forum Klubowego”.
12 Sto dni Prawa i Sprawiedliwości, Warszawa 2006.
13 Tanie Państwo – gdzie się podziało?, Warszawa 2006.
14 Czy prawa kobiet będą ograniczone?, Warszawa 2006.
15 Zbiór podstawowych dokumentów z działalności Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Warsza-wa 2007, s. 98–99.
W pierwszym półroczu 2006 roku rozpoczęto szeroką debatę nad projektem
„Konstytucji Programowej SLD”17. Toczyła się ona zarówno w samym Sojuszu jak również w oparciu o prasę lewicową i lewicowe środowiska intelektualne. Do-kument ten miał być w założeniu fundamentem programowym SLD. W efekcie dyskusji zgłoszono liczne poprawki i uwagi, które następnie zostały przedstawio-ne i przegłosowaprzedstawio-ne podczas Krajowej Konwencji Programowej SLD, w czerwcu 2006 roku. Sam dokument przyjęto w ramach wewnątrzpartyjnego referendum, w którym udział wzięło 40% członków par i, z których ponad 90% opowiedziało się za przyjęciem Konstytucji18. Oceny dokumentu były różne, choć przeważały krytyczne. Głównym zarzutem stawianym projektowi był jego charakter „inteli-genckiej wypowiedzi dyskusyjnej a nie manifestu ideowego”19. Jednak najistot-niejsze jest pojawienie się w Konstytucji hasła Nowego SLD, oderwanego od swej przeszłości. Taka postawa jest zrozumiała, jeśli wziąć pod uwagę wcześniejsze wypowiedzi Wojciecha Olejniczaka, podsumowujące przegrane wybory: „SLD na dobrą sprawę nie podjął się nigdy realizacji ani naprawdę lewicowej polityki go-spodarczej, ani konsekwentnej liberalizacji światopoglądowej. Wyciągamy lekcję z tego, że w ostatnich wyborach Polacy stanowczo odrzucili taką formę rządze-nia. Dziś pod nowym przywództwem próbujemy zdefi niować się na nowo”20. Po-mimo różnych ocen Konstytucji należy pozytywnie ocenić fakt podjęcia wysiłku programowego oraz jego możliwie pełny charakter. Na podkreślenie zasługuje fakt demokratycznej formy przyjęcia tego dokumentu w ogólnopartyjnym re-ferendum, jak również zaangażowania do prac programowych szerokiej rzeszy sympatyków lewicy i środowisk intelektualnych skupionych wokół SLD.
W okresie od stycznia do października 2006 roku Sojusz podjął również zna-czący wysiłek intelektualny w ramach sześciu konferencji programowych poru-szających istotne dla tej formacji kwes e. Wśród nich znalazły się między innymi „Tradycje polskiej lewicy”, „Lewica a postęp społeczny” czy wreszcie konferencje dotyczące szeroko pojętej równości i sprawiedliwości społecznej. W ich trakcie jednoznacznie opowiedziano się między innymi za odwołaniem się w doku-mentach programowych Sojuszu do tradycji socjalistycznej PPS i zaprzestaniu ucieczki od przeszłości PPR-owskiej i PZPR-owskiej. Obok kwes i historycznych podczas debat poruszano problematykę dostępności do usług medycznych, re-dystrybucji dóbr czy edukacji. W każdym z tych zagadnień podkreślano potrzebę przeciwstawienia się regułom kapitalistycznym na rzecz zachowania równowagi społecznej21.
17 h p://www.sld.org.pl/program/p-r-m-a-432/konstytucja_programowa_sld_-_2007.htm.
18 Sprawozdanie KKW SLD za lata 2005–2007, Warszawa 2007.
19 Marek Przygodzki, „Dziś – Przegląd społeczny” 2006, nr 8.
20 Cyt. za K. Pilawski, op. cit., s. 12.