List do Kościoła w Smyrnie (Ap 2,8-11) 1 Smyrna (w. 8)
Smyrna – dzisiejsze Izmir, trzecie co do wielkości miasto w obecnej Turcji z dwoma tysiącami chrześcijan – znajdowała się na północ od Efezu, w odległości około 56 km. Była położona w głębi rozległej zatoki. Pod względem piękna niektórzy uważali ją za pierwsze miasto w całej Azji Mniejszej. Smyrna została założona w 1200 roku p.n.e. W VI wieku zniszczył ją król Lidii – Alyattes III, odbudował zaś między innymi Aleksander Wielki w IV wieku p.n.e. Miasto określano mianem „Smyrna fidelis”, za wierność Rzymowi w walkach z Seleucydami.
Smyrna była sławnym ośrodkiem igrzysk sportowych i ważnym centrum życia intelektualnego. Znajdowały się tam największe teatry Azji Mniejszej i słynna biblioteka. Smyrna była także gorliwa w krzewieniu cesarskiego kultu.
W mieście działała także ważna kolonia żydowska, wrogo ustosunkowana do chrześcijan.
Zmartwychwstały Chrystus objawia się Kościołowi w Smyrnie jako Pierwszy i Ostatni. W Starym Testamencie tytuły te były wyłącznymi atrybutami Jahwe i stanowiły potwierdzenie izraelskiego monoteizmu.
„…Ja jestem pierwszy i Ja jestem ostatni i nie ma poza Mną boga” Iz 44,6 (por. 48,12). Apokalipsa przenosząc na Chrystusa atrybuty Jahwe ni określa Go jako drugiego Boga, lecz umiejscawia w wiecznym bycie Jedynego Boga, który jest źródłem i końcem wszystkich rzeczy.
Przywołanie misterium paschalnego (…był martwy, a ożył) współbrzmi z historią Smyrny i zachętą do wierności aż do śmierci (w. 10).
Śmierć Chrystusa była czymś zupełnie przejściowym (grób nie miał mocy, aby Go zatrzymać), natomiast powrót do życia jest stały i nieodwracalny (por. Ap 1,18: „żyjący”).
2 Pochwała (w. 9)
Uznanie Chrystusa dla Kościoła w Smyrnie jawi się w kontekście ucisku i ubóstwa. Jest rzeczą zaskakującą, że chrześcijanie w tak dobrze prosperującym mieście byli ludźmi biednymi. Greckie ptoheia oznacza dosłownie „dziadostwo”. Wynikało ono nie tylko z faktu, że wspólnota w Smyrnie rekrutowała się spośród ubogich. Chrześcijanie nie mogli wówczas prowadzić handlu, ani oddawać się rzemiosłu. Tego typu działalność wiązała się bowiem z przynależnością do cechu i uczestnictwem w pogańskim kulcie.
Chrześcijanie wybierając Chrystusa – godzili się na poważne ryzyko braku tego, co jest niezbędne do życia.
Zewnętrzne ubóstwo Kościoła w Smyrnie zaowocowało jego bogactwem wewnętrznym. Słowa: „Ty jesteś bogaty” – zapewne są pochwałą bogactwa wiary (por. 2 Kor 6,10: „…jakby ubodzy, a jednak wzbogacający wielu”; Jk 2,5: „Czyż Bóg nie wybrał ubogich tego świata na bogatych w wierze?”).
Ucisk chrześcijan w Smyrnie wypływał ze strony Żydów. Potwierdza to męczeństwo św. Polikarpa (+165). Żydzi gorliwie uczestniczyli w przygotowaniu wyroku śmierci na biskupa Smyrny. Później zaś utrudniali chrześcijanom w odzyskaniu jego ciała.
W Smyrnie zachowała się inskrypcja sięgająca czasów Hadriana (117-138), z której dowiemy się, że „dawni Judejczycy” przekazali na upiększenie miasta 10 000 denarów. Określenie „dawni Judejczycy” zapewne oznaczało wszystkich Żydów mieszkających w Smyrnie. Większość z nich miała
rzymskie obywatelstwo. Żydzi w Azji Mniejszej posiadali znaczne przywileje:
wolno im było zachowywać Torę, byli zwolnieni ze służby wojskowej, mogli przestrzegać przepisów dotyczących potraw. Z dialogu św. Justyna z Żydem Tryfonem wiemy, że w synagogach Żydzi wypowiadali przekleństwa i ogłaszali ekskomuniki na chrześcijan. Apokalips nazywa atakujących Żydów synagogą szatana, odmawiając im zaszczytnego tytułu synagoga (zgromadzenie) Pana (por. Lb 16,3; 20,4; 31,16). To zaś oznacza, iż stoją po stroni oskarżyciela oraz Bestii, która wypowiada bluźnierstwa przeciw Bogu (por. Ap 13,6). W ten sposób Żydzi przeczą swemu imieniu, albowiem Juda, od któ®ego wywodzi się nazwa Żydów oznacza wyznawcę i czciciela Boga (imię Juda [jehűdah] wiąże się z czasownikiem jâdah, który w hifil oznacza:
wyznawać, czcić; nadto zawiera on spółgłoski Jhw wskazujące na Jahwe).
U schyłku I wieku Apokalipsa sygnalizuje już rozdział pierwotnego chrześcijaństwa od judaizmu. Dokonał się on pośród cierpień i prześladowań.
3 Zachęta (w. 10)
Zachęta do wierności aż do śmierci występuje w kontekście prześladowań.
Wrogiem, który stoi za wszelkim uciskiem, jest diabeł. Już samo jego imię wskazuje na niezwykłą aktywność. Słowo diabolo zawiera w sobie czasownik ballo – rzucać oraz przedrostek dia, który kieruje czynność na wszystkie strony.
W swej niszczycielskiej działalności diabeł posługuje się ziemskimi
sprzymierzeńcami. W Smyrnie wykorzystał nienawiść Żydów do chrześcijan.
Wrogość judaizmu wobec chrześcijaństwa wynikała z faktu, iż wielu wyznawców Chrystusa należało wcześniej do synagogi. Żydzi uważali judeochrześcijan za heretyków, którzy nadużywali Starego testamentu do swych celów. Nadto nie mogli się pogodzić z faktem, iż chrześcijanie
przywłaszczyli sobie wyłączne prawo do bycia ludem Bożym. Nie potrafili też zaakceptować, iż zbawienie miało się dokonać przez krzyż i zmartwychwstanie Jezusa (por.Dz 13,45; 18,6).
Donosy Żydów na chrześcijan stanowiły poważne niebezpieczeństwo dla Kościoła w Smyrnie.
Więzienie, o którym mówi tekst, było najprawdopodobniej aresztem przed otrzymaniem wyroku. Świat grecki i rzymski nie znał kary więzienia za dokonane przestępstwo. Naruszenie prawa kończyło się karą pieniężną albo banicją lub egzekucją. Niektórym chrześcijanom w Smyrnie zagrażała kara śmierci. Ucisk miał trwać 10 dni. Liczba 10 oznacza krótki czas.
Prześladowanie ma zatem swój kres. W Księdze Daniela 1,12.14 jest opisana zwycięska 10-dniowa próba, jakiej byli poddani młodzieńcy izraelscy. Nie ponieśli oni żadnej straty rezygnując z potraw królewskich. Za okazaną wierność Bóg obdarzył ich niezwykłą mądrością. Aluzja do Dn (zapewne zamierzona przez autora) miała dodać odwagi chrześcijanom w Smyrnie, by nie uciekali przed próbą.
Nagrodą za wierność ma być korona – gr. stefanos (słowo to oznacza również wieniec). W starożytności korona z kwiatów zdobiła głowy
zaproszonych na uroczyste uczty i była też znakiem sportowego zwycięstwa.
W przeciwieństwie do korony ziemskiej, przemijalnej, Chrystus objawia niewiędnącą koroną, która jest symbolem ostatecznego zwycięstwa wiary (por. 1P 5,4).
4 Obietnica (w. 11)
Autor Apokalipsy wprowadza rozróżnienie na śmierć pierwszą i śmierć drugą. Pierwsza oznacza śmierć fizyczną, która bezpośrednio zagraża
chrześcijanom w Smyrnie. Druga zaś wyraża śmierć totalną, eschatologiczną, odłączającą na zawsze od Boga. Jej symbolem jest jezioro gorejące ogniem i siarką (por. 21,8), czyli męka na wieki wieków (20,10). Należy się bać tylko drugiej śmierci (por. Mt 10,28; Łk 12,4: „Lecz mówię wam przyjaciołom moim: Nie bójcie się tych, którzy zabijają ciało, a potem nic więcej uczynić nie mogą. Pokażę wam, kogo się macie obawiać: bójcie się Tego, który po zabiciu ma moc wtrącić do piekła. Tak mówię wam: Tego się bójcie”). Nad zwyciężającym, czyli wiernym aż do końca, śmierć druga nie ma żadnej władzy. Aby wyrazić tę prawdę, język grecki przytacza w tym celu podwójne przeczenie, które oznacza najwyższą formę zaprzeczenia wypowiedzi dotyczącej przyszłości. Dlatego też w relacji do drugiej śmierci, tekst polski używa wzmocnionego przeczenia „na pewno nie”.
Zwycięzca przejdzie więc przez bramę śmierci (pierwsza śmierć), ale zmartwychwstanie do życia wiecznego.
5 Podsumowanie
Kościół w Smyrnie jest jednocześnie ubogi i bogaty; ubogi w środki
konieczne do życia, bogaty zaś w więź z Chrystusem. Motywem wiodącym Listu jest kontrast między życiem i śmiercią. Chrystus jest Kyriosem. W obliczu prześladowań wzywa chrześcijan do wierności posuniętej aż do heroizmu. Zachęca do ekstremalnego ryzyka, ponieważ dysponuje władzą nad śmiercią (por. Ap 1,18). List jest wolny od jakiegokolwiek wyrzutu.
Tchnie natomiast nadzieją i obietnicą nieśmiertelności.