W wielonarodowościowym Lwowie w rozpatrywanym okresie znajdowały się róż-nego typu szkoły głównie trzech „nacji”1: polskiej, ruskiej i ormiańskiej. Obok tych instytucji oświatowych funkcjonowała szkoła żydowska, znana już w średniowieczu.
Były to szkoły na poziomie elementarnym, średnim oraz wyższym. Parafialne szkoły istniały przy świątyniach trzech obrządków: rzymskokatolickiego, prawosławnego (na-stępnie greckokatolickiego) oraz ormiańskiego, gdzie uczono podstaw czytania, pisania oraz rachunków.
Zagadnienia roli biblioteki i książki w nauczaniu w szkołach, istniejących we Lwo-wie w dawnych czasach, będą dotyczyć głównie szkoły katedralnej, istniejącej od czasów średniowiecza oraz szkół parafialnych: grecko-słowiańskiej istniejącej przy Stauropigii2, oraz ormiańskiej przy katedrze tegoż obrządku. Oprócz tych placówek oświatowych istniały we Lwowie inne o poziomie średnim i wyższym, m.in. kolegium jezuickie (później Akademia), kolegium oo. Teatynów oraz Colegium Nobilium3.
Oprócz tego postaramy się poruszyć w tym artykule inną problematykę, m.in. za-leżność między biblioteką, książką a oświatą oraz rolę książki polskiej i zachodnioeuro-pejskiej w nauczaniu w szkołach parafialnych w stolicy województwa ruskiego, głównie dwóch nacji: ruskiej i ormiańskiej. Jest to zagadnienie warte zbadania, gdyż poprzez książkę szkolną przenikały wpływy i wzorce zachodnie i wywierały określone wpływy na umysłowość młodego pokolenia.
1 Terminem „nacja” (łac. natio) określano mieszkańców jednego wyznania. Do nacji polskiej należeli Polacy, Włosi, Niemcy, Wegrzy i in. katolicy mieszkający we Lwowie, do ruskiej zaś Rusini, Grecy, Wołosi i in.
2 Termin „Stauropigia” oznacza, że lwowskie bractwo prawosławne, podporządkowane władzy patriarchy konstantynopolitańskiego, było tym samym niezależne od władzy miejscowego biskupa (episkopa). O lwowskiej szkole ruskiej pisali w języku polskim m.in.: W. Zagórski: O szkole grecko-słowiańskiej we Lwowie. Przyczynek do historii oświaty na Rusi w XVI w. „Muzeum” 1893, s. 819-824, 935-949 a z autorów ukraińskich I. Krypjakevyč:
Lvivs’ka brats’ka škola XVI-XVII v. „Ukraïns’ka Škola” 1926. T. I, s. 1-10 i in. Por. Ł. Charewiczowa: Historiografia i miłośnictwo Lwowa. Lwów 1938, s. 191.
3 O edukacji historycznej w lwowskim Collegium Nobilium pisał K. Puchowski: Z dziejów jezuickiego Collegium Nobilium we Lwowie. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego. Pedagogika. Historia Wychowania”, 1993 nr 21, s. 97-102.
Generalnie można przyjąć tezę, że wszystkie książki, głównie jednak z zakresu hu-manistyki, mogły mieć w różnym stopniu wpływ na proces kształcenia i wychowania młodzieży w szkołach lwowskich, a więc należałoby uwzględnić universum książek znajdujących się we Lwowie w tym okresie, pomijając jednak książki fachowe jak np.
medyczne czy prawnicze4. Jest to o tyle ważna sprawa, że program nauczania nie zmie-niał się tak szybko jak w czasach najnowszych, o czym świadczy literatura o charakterze podręcznikowym figurująca w spisach nieruchomości mieszkańców Lwowa. Książki w charakterze podręczników szkolnych oraz inne pomoce szkolne służyły więc nie- jednemu pokoleniu mieszczan.
Nie bez znaczenia w dydaktyce szkolnej była również wiedza nauczycieli, głównie ludzi duchownych, wyniesiona ze swoich środowisk oraz uczelni krajowych i zagra-nicznych. Jednak postaramy się, o ile jest to możliwe, wskazać przede wszystkim na podręczniki oraz książkę szkolną.
Pojęcie podręcznika charakteryzujące się nie tylko celowością przeznaczenia, ale też sposobem wykładu dostosowanym do poziomu umysłowego uczniów, jest pojęciem póź-niejszym z zakresem znaczeniowym węższym niż „książka szkolna”. Typologia książki szkolnej oraz podręcznika nie jest sprawą prostą, na co wskazał Tadeusz Bieńkowski5. Zwroty „książki szkolne” spotykamy w źródłach lwowskich w XVII w.6, a zapewne wy-stępowały wcześniej. Zdawano więc sobie sprawę z przeznaczenia książek, przechowy-wanych nawet w okresie dojrzałym dawnych uczniów, jak to wynika z inwentarzy. Już w okresie renesansu w tytułach książek, zwłaszcza wydanych na Zachodzie, występują zwroty z wyraźnym wskazaniem adresata: „pro iuventute”, „in usum iuventutis”, „iu-ventuti... utiles”7, „ad usum primae et secundae scholae grammatices”8, „in communem
4 O książce i księgozbiorach w środowisku miejskim Lwowa pisali m.in.: A. Jędrzejowska: Książka polska we Lwowie w XVI wieku. Lwów 1928 (Biblioteka Lwowska, t. 27); J. Skoczek: Lwowskie inwentarze biblioteczne w epoce renesansu. Lwów 1939; E. Różycki: Z dziejów książki we Lwowie w XVII wieku. Studia nad introligatorstwem i handlem książką. Katowice 1991, tegoż: Książka polska i księgozbiory we Lwowie w epoce renesansu i baroku.
Wrocław 1994; tegoż: Alembekowie i ich księgozbiory. Z dziejów kultury umysłowej mieszczaństwa lwowskiego okresu renesansu i baroku. Katowice 2001; Ja. D. Isajevyč: Biblioteka L’vivs’koho bratstva. „Bibliotekoznavstvo ta bibliohrafija, 3, Charkiv 1966; tegoż: Ukraïns’ke knyhovydannja. Vytoky. Rozvytok. Problemy. L’viv 2002; tegoż:
Krug čitatelskich interesov gorodskogo naselenija Ukrainy v XVI-XVII v, [w:] Fedorovskie čtenija 1976: Čitatel’
i kniga, Moskva 1978, s. 65 i nn.
5 T. Bieńkowski: Książki szkolne w Polsce od XVI do połowy XVIII wieku (Księgoznawcza problematyka badawcza). Studia o Książce, T. 8 Wrocław 1978, s. 43 i nn.
6 Np. „libri scholastici” w inwentarzu z 1680 r. Waleriana Alembeka (Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie - dalej: CPAHUL, fond (f.) 52, opys (op.) 2, sprawa (spr.) 89, s. 290 i spisie książek jego syna Ludwika Waleriana („scholasticorum”). Por. E. Różycki: Inwentarz książek lwowianina Ludwika Waleriana Alembeka z 1704 roku. „Roczniki Biblioteczne”1996 R. 40, z. 1-2, s. 129). W inwentarzu Katarzyny Krakowczykówny (zm.
w 1644 r.), żony rzeźnika Macieja Giestka zostały zanotowane: „Xięgi in folio N 17, a in octavo N 37, rozne, tak prawne iako i szkolne” (CPAHUL, f. 52, op. 2, spr. 57, s. 404).
7 Por. spotykane w inwentarzach mieszczan lwowskich dzieła: J. Ravisius Textor: Dialogi aliquot festivissimi, studiosae iuventuti cum primis utiles...(m.in.Roterodami, apud Arnoldum Leers 1651); F. Meniński (Franciscus de Mesgnien): Grammatica gallica in usum iuventutis maxime polona composita... (Gdańsk 1649); Justinus: Historiarum liber II. Ad usum nobilissimae iuventutis Academiae Scholarum Novodvorscianum, b.m. r. (XVIII w.)
8 Por. I. Pontanus: Progymnasmatum latinitatis, sive dialogorum selectorum libri duo cum notis. Ad usum primae et secundae scholae grammatices, Brunsbergae, G. Schőnfels 1610.
scholarum usum”9 i in. Praktyka ta jest co raz powszechniejsza w późniejszym okresie, w XVIII w., przy czym w tytule używa się różnych sformułowań10, z wskazaniem dla uczniów jakich szkół podręczniki zostały przeznaczone11. W tych przykładach mamy użyte określenie przeznaczenia książki jako podręcznika. Inne przypadki to wykorzy-stywanie różnych książek, nawet religijnych, w szkołach ruskich i ormiańskich do nauki czytania (np. psałterzy).
W dziale książek szkolnych („scholasticorum”) rajcy lwowskiego Ludwika Waleria-na Alembeka figuruje poWaleria-nad 180 książek z różnych dziedzin wiedzy. Wśród nich jedWaleria-nak znalazły się kalendarze, rękopisy, różne oracje, panegiryki, kazania i in., które trudno by zaliczyć do podręczników i książek szkolnych.
Szkoła katedralna. Szkoła katedralna12, początki której sięgają średniowiecza, była przez długi czas jedyną w tym mieście, naprzód jako szkoła elementarna, następnie jako kolonia Akademii Krakowskiej o wysokim poziomie nauczania. Od chwili przeniesie-nia stolicy arcybiskupiej z Halicza do Lwowa była otaczana troską zarówno ze strony miasta, jak i kapituły lwowskiej. Kandydatów na stanowisko rektora szkoły prezento-wała rada miejska pełniąca wobec szkoły rolę mecenasa. Jej rektor, najczęściej magister a wyjątkowo bakałarz, musiał być absolwentem wszechnicy krakowskiej. Wybór rekto-ra, który nierzadko był nieprzeciętną osobistością, zatwierdzała kapituła. W XVI w. w szkole byli rektorami i nauczycielami m.in. Jan Jelonek (Cervus) z Tucholi, Benedykt Herbest, Wojciech Ostrosz, Szymon z Brzezin, Adam Burski a w latach 20. XVII w. np.
Wawrzyniec Świeczkowic (Śmiałecki), magister sztuk wyzwolonych i doktor filozofii, przedtem profesor Akademii Krakowskiej. Poziom nauczania w szkole był wysoki, szczególnie w XVI wieku, złotym okresie kultury polskiej. Szkoła katedralna swoim programem była zbliżona do podobnych placówek na Zachodzie. Do szkoły uczęszczali uczniowie różnych stanów, również spoza Lwowa, dlatego promieniowała nie tylko na teren miasta, ale również na dalszą i bliższą okolicę. W szkole zdobywali naukę rów-nież uczniowie prawosławnego wyznania, mimo przeszkód ze strony miejscowej Rady miejskiej13 oraz Ormianie. Trudno więc byłoby przecenić znaczenie tej szkoły dla spo-łeczności polskiej oraz dla uczniów innych wyznań.
Po otwarciu kolegium jezuickiego we Lwowie w 1608 r. nastąpił spadek prestiżu szkoły, która już nie miała takiego znaczenia jak w poprzednim okresie. Ugoda między
9 Np. Simona Verepaeusa (Verrypen): Praeceptiones de figuris, seu de tropis et schematibus in communem scholarum usum... znany z inwentarza Krzysztofa Głuszkowicza.
10 Por.: S. Wysocki: Orator polonus... iuventuti Scholas Pias frequentanti in exemplar propositus... (Warszawa, dr. Kolegium szkół pijarskich 1740;
11 Por. Institutiones poeticae... Ad usum scholarum Societatis Iesu provinciae Masoviae. (Nieśwież, dr. jezuicka 1766).
12 Posiada dość obszerne opracowanie Józefa Skoczka. (J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły katedralnej.
Lwów 1929 (Wschód. Wydawnictwo do dziejów i kultury ziem wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej. Pod red. P.
Dąbkowskiego. T. III).
13 O tym zob. K. W. Charłampowicz: Polski wpływ na szkolnictwo ruskie w XVI i XVII st. Lwów 1924, s. 28.
szkołą katedralną a kolegium jezuickim, do której nieuchronnie musiało dojść, przewi-dywała pewien podział przedmiotów nauczania w szkołach, np. jezuitom nie wolno było u siebie uczyć dwóch działów gramatyki: ortografii oraz etymologii. Te ustalenia jednak nie były dotrzymywane. W latach 40. XVII w. rektorzy szkoły katedralnej skarżyli się na Jezuitów, że otwierają szkoły na przedmieściach Lwowa i proponują szlachcie naukę dzieci w zakresie poetyki i retoryki mimo, iż te przedmioty były wykładane w szkole katedralnej14. We Lwowie „wolno było również szkole katedralnej prowadzić kursa [!
- E.R.] wyższe, poświęcone humaniorom...”15. Znaczenie lwowskiej szkoły katedralnej polegało nie tylko na tym, że była ośrodkiem oświaty i kultury w środowisku nacji pol-skiej, ale wywierała wpływ na miejscowe środowisko niepolskie.
W szkole realizowano program trivium (gramatyka, retoryka i dialektyka) i quadri-vium (arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka16), podobnie jak to było w innych tego typu szkołach w Polsce, dlatego też biblioteka szkolna zapewne posiadała zestaw książek służących dydaktyce przedmiotów wchodzących do tego programu.
Na początku XVII w. w szkole istniały oddziały nazywane „primani, secundani, tertiani”, z tym, jak uważa J. Skoczek, że „primani uczyli się wiadomości wstępnych, czytania i pisania, podczas gdy secundani i tertiani są już dawnem trivium i quadri-vium”17. Nie wiadomo czy uczono w tej szkole podstaw języka greckiego. Trzeba przy-jąć, że raczej tak. Oto co pisze znawca szkolnictwa ruskiego na terenie dawnych ziem wschodnich Rzeczypospolitej: „Organizując własne szkoły, musieli Rusini uwzględnić język grecki także dlatego, że uczono go wówczas też w protestanckich i katolickich szkołach wszelkich stopni, zaczynając od Uniwersytetu krakowskiego, a kończąc na szkole katedralnej”18. Oprócz przedmiotów, które były wykładane w tego typu szkołach humanistycznych, da się stwierdzić w szkole nauczanie języka niemieckiego jeszcze w roku 156519. Stad też powinien był znajdować się w bibliotece zestaw książek do nauczania tych przedmiotów. Pomocą dla nauczyciela służył również jego prywatny księgozbiór20.
O zawartości biblioteki szkoły katedralnej niewiele wiadomo21. Był to zapewne zbiór książek podobny do innych humanistycznych szkół w Rzeczypospolitej. W inwentarzu ruchomości szkoły lwowskiej z 1689 r. nie wyszczególniono książek, jedynie podano,
14 J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły..., s. 307.
15 Tamże, s. 305.
16 O muzyce i śpiewie jako przedmiotach wykładanych w lwowskich szkołach różnego szczebla oraz prywatnie pisze L. Mazepa Szkolnictwo muzyczne we Lwowie (XV-XX w.), [w:] Lwów - miasto, społeczeństwo, kultura, t. 1. Studia z dziejów Lwowa pod red. H. W. Żalińskiego i K. Karolczaka, Kraków 1995, s. 19 i nn.
17 J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły..., s. 298 i n.
18 K. W. Charłampowicz: Polski wpływ..., s. 18.
19 J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły..., s. 292.
20 Domowe księgozbiory rektorów szkoły lwowskiej lub w przeszłości będącymi nauczycielami publikuje J. Skoczek: Inwentarze biblioteczne..., s. 121-123; 149-154.
21 Kilka szczegółów podał autor tego tekstu E. Różycki: Książka i księgozbiory..., s. 172-174.
że ich spis znajduje się „w osobnym regestrze”. Oprócz tego wiadomo, że biblioteka znajdowała się na drugim piętrze („Na drugim piętrze nad izbą D[omini] Rectoris druga izdebka, gdzie iey biblioteka, do niey sień ciemna”)22. W szkole wisiały na ścianach ob-razy, a jeden z nich został poddany renowacji sumptem Ludwika Waleriana Alembeka, rajcy, właściciela największej biblioteki Lwowa z przełomu XVII i XVIII wieku23.
Księgozbiór w XVI w. został uporządkowany, wtedy też został sporządzony inwen-tarz przez osobę, która opiekowała się biblioteką szkolną. Z tego okresu pochodzą zapi-sy własnościowe „Sum ex cathalogo librorum Scholae Metropol[itanae] Leopol[iensis]”
oraz późniejszy zanotowany na karcie tytułowej dzieła św. Cypriana przygotowanego do druku przez Erazma z Roterdamu (Opera, Basel, ex officina Frobeniana II 1525, 2o”): „Ex cathalogo librorum Scholae Metrop[olitanae] Leopo[liensis]”24. Takim samym zapisem własnościowym (z datą zapisu: 1689) zostało zaopatrzone dzieło polemiczne Stanisława Orzechowskiego Chimaera, sive de Stankari funesta in Regno Poloniae sec-ta (Köln, M. Cholinus 1563)25.
W XVI w. księgi były kupowane do zbiorów podczas słynnych jarmarków lwow-skich w dzień św. Agnieszki (21 stycznia) m.in. u krakowskiego bibliopoli Macieja Siebeneichera. Miejscowi księgarze jak Hanus Brykyer również posiadali potrzebny zestaw książek szkolnych. U niego około 1573 r. rektor szkoły katedralnej Stanisław kupił osiem egzemplarzy podręcznika łaciny Donata pt. Methodus. Stąd wiemy, iż ten podręcznik był używany w szkole lwowskiej.
Jednym ze źródeł uzupełniania zbiorów były darowizny rektorów i nauczycieli szko-ły. Przypuszczalnie również mieszczanie oraz inne osoby darowali książki na rzecz szkolnej biblioteki. Rektor Stanisław Penatius z Buku testamentem z 1570 r. przekazał szkole siedem dzieł: De anima Arystotelesa, komentarz do Homera, pisma Henryka Agrippy, Mariusza Nizoliusa, Jakuba Sadoletusa oraz Biblię i Postyllę26. Dzieło Jakuba
22 CPAHUL, f. 52, op. 2, spr. 496, s. 1403-1406 („Inventarium supellectilis scholae metropolitanae Leopolien[sis]”).
23 E. Różycki: Alembekowie i ich księgozbiory..., s. 60.
24 Egz. w Bibliotece Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu (dalej - BZNiO we Wrocławiu), sygn.
XVI. 13549.
25 Egz. w Bibliotece Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (Por. Katalog starych druków Biblioteki Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Polonica XVI wieku. Opracowała E. Stelmaszczyk, Poznań 1991, nr 362).
26 „Et per expressum ad eandem scholam Leopoliensem legauit testamentaliter libros infrascriptos. 7. Tria opera Aristotellis in albo pargameno, 8. Nymphum commentarium in eundem Homerum Grecolatinum. 9. Agrippam de oc[c]ulta philosophia, 10. Nizolium, 11. Postillam Vicellii, 12. opus Bibliorum, quod cum sit vsui ab eo datum venerabili domino Joanni plebano Sokolnicensi, volueritque idem datis quatuor florenis apud se illud habere, ea pecunia loco eius operis, alios probatos Theologicos authores pro praefata schola Leopoliensi comparare exequutoribus demandauit.
13. Item Iacobi Sadoleti tria historiarum opera apud Adamum Gallum Vislicensem Vicenotarium Leopoliensem in sex florenis oppignorata si forte illa voluerit ipse Adamus in praefato debito apud se habere, comisit exequutoribus (k.
535v) pro libera dispensatione eorundem redimere... Item Matheo Sebeynechero librario et ciui Cracouiensi pro libris puerilibus, quos fidei sui credere solebat, ostendit idem testator residuam solucionem debiti post racionem vltimam cum eo factam numero tres florenos in moneta Polonicali in relictis apud se nonnullis ex ijsdem libris quorum ipsam disposicionem Successori suo quicunque fuerit iuxta receptam Leopoli consuetudinem facto prius Cathalogo Chartam manv sua Scriptam deputauit” ( J. Skoczek: Lwowskie inwentarze..., s.123-124).
Górskiego (De figuris, Kraków 1560) podarował rektor Andrzej Abrek, jak głosi o tym zapis, z końca XVII w. („Scholae Metro[politanae] Leopolien[sis] donat[us] 1700”)27. W XVI w. zostały podarowane przez nieznanego bliżej Jakuba Szowskiego (?) Meta-morfozy Owidiusza w języku łacińskim (P[ublii] Ovidii Nasonis Metamorphoseon libri quindecim... Basileae, per Ioannem Hervagium, 1543)28, być może byłego ucznia szkoły.
Wiadomo, że w szkolnej bibliotece znajdowały się również Listy Cycerona wydane w Bazylei (In omnes M.T. Ciceronis Epistolas, quae Familiares appellantur. Basileae, in officina Roberti Winter, 1540)29, Opera św. Cypriana (Bazylea 1525)30 oraz inne.
Księgi przeznaczone do śpiewu kościelnego, czyli tzw. księgi responsoryjne, pocho-dzące z dawnej biblioteki szkoły katedralnej znajdują się dziś w Centralnym Państwo-wym Archiwum Ukrainy we Lwowie31. Służyły one w młodzieży szkolnej do śpie-wu zarówno w dni powszednie, jak i w święta. Na księgach tych zostały zanotowane w 1544 r. rękopiśmienne znaki własnościowe Jana ze Skarbimierza, syna Andrzeja, kleryka diecezji krakowskiej i notariusza publicznego. Wydaje się, że jest on identyczny z Janem z Skarbimierza, założycielem fundacji przeznaczonej dla nauczyciela śpiewu w lwowskiej szkole katedralnej32.
Nie mamy materiałów, któryby świadczyły, iż z kilku znanych fundacji mieszczan i szlachty na rzecz szkoły, pieniądze szły na zakup książek do biblioteki, ale wcale nie wykluczone, że tak było. Od strony prawnej fundacjami zajmowała się rada miasta, która dbała o właściwe, stojące na wysokim poziomie kształcenie uczniów, m.in. przyszłych urzędników miejskich, którzy po skończonych studiach, wracali do Lwowa. Kulturalny mecenat mieszczaństwa lwowskiego nad szkołą był wzorem dla innych miejscowości i społeczności w wielonarodowej Rzeczypospolitej.
Po zlikwidowaniu szkoły katedralnej część jej zbiorów trafiła do biblioteki katedral-nej. Jeszcze przed II wojną światową fragment biblioteki szkoły katedralnej znalazł się wraz z księgozbiorem katedralnym, naprzód na Wydziale Teologicznym Uniwersyte-tu Jana Kazimierza, a następnie (po 1939 r.) został wcielony do zbiorów sowieckiego Uniwersytetu Lwowskiego. Marian Górkiewicz podaje, że znany archiwista lwowski i badacz literatury mieszczańskiej Karol Badecki w 1941 r. razem z Antonim Knotem skatalogował „zasób starych druków (2824 dz.) B[ibliote]ki Lwowskiej Szkoły Kate-dralnej”33. Jest to oczywiste nieporozumienie, gdyż tak dużego zasobu bibliotecznego
27 Egz. w Bibliotece Narodowej w Warszawie (sygn. XVI.O.629).
28 Egz. w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie, sygn. 188005 III (Kat. H. 5).
29 Egz. zdefektowany (brak karty tytułowej) znajduje się dziś w Bibliotece Uniwersyteckiej we Lwowie, sygn.
187576 I (Kat. H. 76).
30 Egz. w BZNiO we Wrocławiu (sygn. XVI.F.13549).
31 Biblioteka CPAHUL, sygn. Nr 12-15. E. Różycki: Książka i księgozbiory..., s. 173.
32 J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły..., s. 286.
33 Por. Słownik pracowników książki polskiej. Red. I. Treichel. Warszawa-Łódź 1972, s. 24. To stwierdzenie wprowadziło w błąd autora tych słów (por. E. Różycki: Książka polska i księgozbiory..., s. 174).
nie mogła szkoła posiadać. Chodzi o księgozbiór Biblioteki Katedralnej obrządku łaciń-skiego, wśród książek której trafiają się druki należące niegdyś do biblioteki miejscowej szkoły katedralnej.
Szkoła ruska. Szkoła dla mieszczan wyznania prawosławnego została założona ok.
1585 r. przez bractwo istniejące przy cerkwi Uspennia zwane później Stauropigialnym34. Jak twierdzi badacz lwowskiego szkolnictwa Józef Skoczek, wykazywała „znaczne po-dobieństwo” do szkoły katedralnej35. Po założeniu szkoły ruskiej wąski program na-uczania nie mógł być na dłuższą metę utrzymany, dlatego wprowadzono między 1592 a 1601 naukę opartą na podręcznikach polsko-łacińskich oraz wykorzystywano literaturę zachodnioeuropejską naukową oraz z zakresu religii36. Wysoki poziom nauczania języ-ka słowiańskiego oraz greckiego w tej szkole świadczy o dobrych nauczycielach tych języków, rekrutujących się spośród mieszczan województwa ruskiego oraz przyjezd-nych Greków.
Przy bractwie istniała biblioteka, z której korzystali nauczyciele i uczniowie szko-ły37. W bibliotece obok książek w języku cerkiewno-słowiańskim oraz ruskim znajdo-wały się książki greckie, polskie i łacińskie. Inwentarze biblioteki odnotoznajdo-wały sporo podręczników z zakresu siedmiu nauk wyzwolonych. Znane inwentarze biblioteki z lat 1601, 1619, 1637, 1688 wykazują stały wzrost księgozbioru służącego też miejscowej szkole38. Jeżeli w 1601 r. biblioteka liczyła 145 książek, to w 1688 r. 392, w tym cer-kiewnych 34, słowiańskich i ruskich (ukraińskich) 166, greckich 79 (23), łacińskich 79, polskich 30 oraz innych 439.
Obok słynnego „Alwara” w inwentarzach biblioteki figurują podręczniki do nauki języka greckiego, retoryki, dialektyki, muzyki i in. przedmiotów wykładanych w szko-le oraz słowniki języka łacińskiego, dzieła rzymskich autorów, zapewne w szkolnych wydaniach, sądząc z tego jakie istniały u lwowskich księgarzy. Wśród nich znajdowały się dzieła Cycerona, Wergiliusza, Owidiusza, Horacego i in. Nie brakowało znanych również w bibliotekach katolickich szkół pomocy do nauczania frazeologii łacińskiej, m.in. Alda Manucjusza młodszego. Obok tych opracowań znajdowały się dzieła Fran-cesca Petrarki, Pico da Mirandoli 40i in.
W połowie XVIII w. do biblioteki Bractwa Stauropigialnego trafiły książki duchow-nego unickiego Antoniego Lewińskiego w ilości 120 tytułów (300 tomów). Wśród nich
34 Do dziejów tej szkoły posiadamy szczupłe dokumenty dotyczące jej działalności. Por. Ja. D. Isajevyč: Džerela z istoriï ukraïns’koï kul’tury doby feodalizmu. Kyïv 1972, s. 59 i n.
35 J. Skoczek: Dzieje lwowskiej szkoły ..., s. 282, przypis 1.
36 K. W. Charłampowicz: Polski wpływ..., s. 22.
37 O niej zob. Ja. D. Isajevyč: Biblioteka L’vivs’koho bratstva..., s. 126-132; tenże: Ukraïns’ke knyhovydannja..., s.
368-371.
38 W ostatnim czasie V. Frys przygotowała do druku inwentarze biblioteki Bractwa Stauropigialnego (Inventari biblioteky L’vivs’koho Stavropihijs’koho bratstva (XVI-XVIII st.). Uporjadnyk V. Frys.
39 Ja. D. Isajevyč: Biblioteka L’vivs’koho bratstva..., s. 128.
40 Tamże, s. 129.
figurują, oprócz dzieł ruskich autorów,dzieła antycznych autorów Cycerona, Wergi-liusza, Owidiusza, Salustiusza, Liwiusza i in., kroniki Miechowity i Kromera, dzieła z zakresu prawa i in.41
Językami wykładowymi były cerkiewno-słowiański, ruski (ukraiński) i grecki, ale język polski nie był obcy, jak wynika z zestawu książek o charakterze religijnym i po-uczającym znajdujących się w bibliotece („Czyściec ludzki”, „Krynica żywota”, „Żywot Jezusów”. Znajdowały się one w bibliotece obok szkolnych takich jak „Historia o poto-pie”, „Katechizm dla dzieci” oraz „Katechizm polski”42. W bibliotece Bractwa znalazły się rękopisy z zakresu filozofii, które zostawili uczniowie brackiej szkoły. Książki były również przepisywane dla potrzeb biblioteki. Z biblioteki korzystali drukarze ruscy, ko-rektorzy, autorzy przedmów do druków, leksykografowie, a ksiązki były wypożyczane nawet do innych miast (np. do Wilna)43.
Uczniowie korzystali również z książek własnych, z którymi uczęszczali do szkoły.
Jak wynika z kroniki Stauropigialnej w r. 1694 uczniowie szkoły katedralnej napadli na ruską szkołę, zabrali u uczniów książki oraz podarli je. Król osądził ten uczynek i nakazał magistratowi ukarać rektora szkoły miejskiej44.
Szkoła ormiańska. Naród ormiański wskutek wojen prowadzonych w XI-XV w. na terenie Armenii był zmuszony zostawić swoje rodzinne strony i przenieść się na inne obszary. We Lwowie Ormianie pojawili się jeszcze za czasów książąt halickich45. Przed
Szkoła ormiańska. Naród ormiański wskutek wojen prowadzonych w XI-XV w. na terenie Armenii był zmuszony zostawić swoje rodzinne strony i przenieść się na inne obszary. We Lwowie Ormianie pojawili się jeszcze za czasów książąt halickich45. Przed