• Nie Znaleziono Wyników

E ksploatacja system ów inform atycznych w praktyce polskich m ałych i średnich przedsiębiorstw

Każdy eksploatow any system inform atyczny składa się z w ielu warstw. Do najważniejszych z nich, w arunkujących popraw ność eksploatacji należą warstwy:

techniczna, oprogramowania użytkowego i organizacyjna.

Pod w a rstw ą te chniczną należy rozum ieć część sprzętowat system u informatycznego przedsiębiorstw a (serwer, sieć, term inale-stacje robocze, inne urządzenia peryferyjne, zasilanie itp.) oraz jego oprogram ow anie podstawowe (system operacyjny: sieciow y i term inali, oprogram ow anie w spom agające itp.).

Oprogramowanie użytkowe w małych i średnich przedsiębiorstw ach (M SP) to zwykle modułowe system y w spom agające zarządzanie w yprodukow ane i konserwowane przez różne polskie firmy. Oprócz dedykow anych SIZ przedsiębiorstw a w ykorzystują oprogramowanie biurowe (tj. edytory tekstów, arkusze kalkulacyjne, rzadziej bazy danych i program y graficzne) oraz internetowe.

W arstw a organizacyjna system u inform atycznego to zbiór procedur (i to zarówno usankcjonowanych poprzez odpow iednie zarządzenia kierownictwa przedsiębiorstw a jak i zwyczajow ych, które w praktyce bardzo często w ystępują), naw yków i technik, stosowanych przez pracow ników w trakcie eksploatacji system u inform atycznego.

Warstwa organizacyjna dotyczy praktycznie każdego pracownika, który przygotowuje lub w ykorzystuje dane przetw arzane w system ie inform atycznych w sposób bezpośredni ja k i pośredni.

Jak w yglądają problem y eksploatacyjne SIZ w polskich MSP?

8 . 1 . St a n ip r o b l e m y w a r s t w y t e c h n i c z n e j

W iększość polskich MSP są. przedsiębiorstwam i o dość przestarzałej bazie technicznej [2]. Badania przeprowadzone w 1998 roku na reprezentatywnej próbce przedsiębiorstw (ankietow ano w ów czas 123 przedsiębiorstw a handlow e z terenów w ojew ództw a lubelskiego) w ykazały, że w użytkow anym sprzęcie je s t dość duży odsetek sprzętu przestarzałego. Badania te w ykazały również, że system y sieciowe s ą użytkowane w 60% firm. W pozostałych 40% przypadków problem informatyzacji rozwiązuje 1-4 pojedynczych m ikrokom puterów. W takich przypadkach trudno jest m ówić o jakiekolw iek integracji system ów. S ystem y sieciow e w przytłaczającej w iększości przypadków w ykorzystują system operacyjny Novell NetW are. Instalacją i serwisem sprzętu zajmujat się firm y dostawcy (w 50% przypadków), pracownicy przedsiębiorstw a (25%), konsultanci zewnętrzni - niezależne osoby fizyczne zatrudniane okazjonalnie (ok. 1 2 % ) lub też s ą to działania w spólne: dostawcy i pracow ników klienta (13%) [2],

P rzykładem analizy struktury technicznej w ykonanej w pewnej firm ie (ze zrozum iałych w zględów nazwanej tutaj XXXXXX) w m ieście Lublinie jest następujący tekst (fragm ent ekspertyzy wykonanej na zlecenie kierow nictw a firmy):

Bazą techniczną system u inform atycznego w X X X X X X w Lublinie jest lokalna sieć transm isji danych w now oczesnej technologii skrętki ekranowanej, o strukturze gw iaździstej z w ykorzystaniem urządzeń aktyw nych firm y 3COM. Jest to niew ielka sieć (15 term inali; w szystkie klasy PC P entium 1/133 lub wyższej) z je d n ym serw erem plików, pracująca pod kontrolą system u operacyjnego N ovell 4.11 SB. Term inale (oprócz klientów system u Novell) m ają zainstalow ane system y W indows 9x. Sieć ma w ydzieloną instalację energetyczną, zabezpieczoną UPSami.

Sieć, s e rw e r i term inale nie budzą w iększych zastrzeżeń.

S erw er i sieć nie są nadm iernie obciążone. Obecna konfiguracja całkowicie zabezpiecza potrzeby przedsiębiorstw a - zarów no obecne, ja k i p rzyszłe (do około 40 terminali), p o d warunkiem utrzym ania dotychczasowego (tj. znakow ego) sposobu p ra c y z SiZ.

Ze względu na ustawiczne p roblem y z siecią w ykorzystującą kabel koncentryczny, system poddany został przebudow ie (wym iana okablowania

Eksploatacja system ów informatycznych w praktyce polskich. 7 5

i urządzeń sieciowych, elim inacja niektórych term inali). Po przebudow ie ja k o ś ć p ra cy sieci ulegia w yraźnej poprawie.

W wyniku ekspertyzy okazało się jednak, że pewne elem enty struktury technicznej wymagają popraw y i stąd powstały następujące zalecenia:

K onieczna je s t rozbudow a p a m ię ci operacyjnej w term inalach, na których rów nolegle do p ra cy w system ie inform atycznym w spom agającym zarządzanie przedsiębiorstw em pracow nicy użytkują oprogram ow anie biurow e (MS Office). W w iększości przypadków p racow nicy m ają uruchom iony m oduł SIZ oraz rów nolegle np. edytor tekstu. Zainstalow ane 16MB je s t zdecydow anie za mato. Taka konfiguracja term inala m oże doprow adzać do zaw ieszeń system u Windows, co z ko le i wym usza resetow anie term inala i m oże doprow adzać do utraty spójności bazy danych SIZ.

Zakup nagryw arki CD R O M w celu tw orzenia trwałych, okresow ych kopii b azy danych SIZ.

Przeprow adzenie dokładn ej diagnostyki sie ci w celu znalezienia i w ym iany kart sieciow ych zakłócających pracę sieci.

8.2. St r u k t u r a o p r o g r a m o w a n i a u ż y t k o w e g o

MSP w Polsce w ykorzystują dwa typy oprogram ow ania: biurowe (w w iększości przypadków MS O ffice) oraz system y w spom agające zarządzanie (w w iększości przypadków w spom agających procesy ew idencyjno-rozliczeniow e na wym aganym przez prawo poziomie). W iększość MŚP kupuje gotowe pakiety program ów (ponad 60% wg [2]), najczęściej regionalnych dostawców. C zęść z nich (blisko 22% ) posiada oprogramowanie opracow ane indyw idualnie na zam ów ienie przez zew nętrzne firmy.

Na takie oprogram ow anie składają się zwykle następujące m oduły systemu informatycznego zarządzania (SIZ) [3]:

♦ Finansowo-Księgowy,

♦ G ospodarka M agazynowa,

♦ Środki Trwałe,

♦ Kasa,

♦ Sprzedaż,

♦ Zakup Tow arów i Usług,

♦ Zam ów ienia,

♦ Dewizy,

♦ Technologiczne przygotow anie i rozliczenie produkcji oraz podsystem Adm inistrow ania.

W analizow anym przedsiębiorstw ie XXXXXX sytuacja je st typow a (nazwa dostawcy oprogram ow ania została zam ieniona na YYYYYY):

Eksploatow ane oprogram ow anie firm y YYYYYY z Lublina je s t typowym m odułow ym system em w spom agającym zarządzanie (SIZ). System ten um ożliw ia przesyłanie danych p om iędzy poszczegó lnym i modularni cyklicznie, tj. poprzez zatw ierdzanie transakcji (w odróżnieniu o d system ów innego typu, które księgują dokum enty w trakcie ich w prowadzaniu). Taka organizacja przetw arzań um ożliwia zatw ierdzanie danych w sposób kontrolow an y przez osoby eksploatujące system, co znakom icie poprawia elastyczność p ra cy z SIZ. Nadużycie tej w łaściw ości systemu, tj.

odw lekanie wykonania przetw arzań okresowych, p ro w a d zi je d n a k do negatyw nych konsekw encji - nieprzetw orzone transakcje fałszują stany ewidencyjne.

SIZ firm y YYYYYY posiada duże m ożliw ości m o dyfikacji wyglądu i zaw artości dokum entów, sposobów (algorytm ów) przetw arzań danych, udostępnianych funkcji. M oże być w szerokim zakresie dostosow yw any do bieżących, specyficznych potrzeb przedsiębiorstw a.

N iepełne zakupy i w drożenie oprogram ow ania prowadzi je d n a k do takich problem ów, jakie w yniknęły w przedsiębiorstw ie XXXXXX:

X X X X X X nie posiada m odułu Technologiczne P rzygotow anie i Rozliczanie P rodukcji (TPRP), co pow oduje pew ne perturbacje na styku dział S przedaży i Produkcji. Autom atyzacja obiegu inform acji nie stanow i w tym przypadku p ę tli zam kniętej, co wywołuje pro b le m y z synchronizacją w ykorzystyw ania danych. Problem dotyczy obiegu danych na drodze:

Eksploatacja system ów informatycznych w praktyce polskich. 7 7

sprzedaw ca - produkcja - m agazyn w yrobów - sprzedaw ca. P roblem ten m ożna rozw iązać poprzez popraw ę organizacji pracy. P roblem definityw nie zniknie po zakupie i w drożeniu m oduiu TPRP. R ozw iąże to także problem budżetow ania produkcji.

Polskich MSP nie stać na zakupy system ów klasy MRP ll/E R P renom owanych dostawców. System y takie, ich baza techniczna i eksploatacja s ą zbyt kosztowne.

Pewnym rozw iązaniem problem u może być w ynajm ow anie aplikacji (w system ie ASP). Rozw iązanie to je st jednak jeszcze mato znane i w konsekw encji rzadko stosowane [4],

8.3.

Or g a n i z a c j a e k s p l o a t a c j i s y s t e m u i n f o r m a t y c z n e g o

Podstawową rolą inform atyka w MŚP je st zapew n ien ie w arunków do wydajnej pracy użytkow nikom system u inform atycznego. Inform atyka w przedsiębiorstw ie pełni bowiem słu że b n ą rolę w stosunku do procesów produkcyjnych. Rola ta w wielu przypadkach jest niesłychanie ważna, co nie zm ienia faktu, że to inne procesy przynoszą dochód w firmie.

Na pojęcie organizacja eksploatacji SIZ składa się szereg różnych składowych, które d o tyczą następujących problem ów [1]:

♦ nadzorow anie działania systemu,

♦ usuwanie usterek i awarii,

♦ organizacja pracy i pom ocy użytkownikom ,

♦ podtrzym anie pracy firm y i odtworzenie system u w razie awarii.

Faza eksploatacji powinna być przygotowana na etapie w drożenia SIZ.

W wyniku w drożenia pow inny zostać w ykonane następujące działania:

♦ usankcjonow anie zm ian organizacyjnych w firmie;

♦ opracow anie (i zatw ierdzenie) instrukcji i procedur operacyjnych: norm alnej obsługi system u, archiwizacji, działań w sytuacjach aw aryjnych itp.;

♦ zabezpieczenie podpisania stosownych um ów o konserw ację oprogram ow ania i egzekw ow anie ich realizacji.

U sankcjonow anie zmian organizacyjnych w przedsiębiorstw ie powinno doprow adzić do uporządkow ania zakresów obow iązków pracow ników (wdrożenie system u inform atycznego zwykle powoduje m odyfikację tych zakresów ) oraz ustalenie nowych obszarów odpow iedzialności pracowników. S ą to działania działu organizacyjnego przedsiębiorstwa. W MŚP nie ma zwykle takich działów i nie w iadom o do czyich obow iązków należy realizacja tych działań.

Procedury operacyjne (zwane również stanow iskow ym i) porządkują proces eksploatacji, o kreślają zakres organizacyjny i kom petencyjny. Takie uporządkowanie działań przynosi wym ierne korzyści w postaci w zrostu wydajności pracy, efektywności i przede wszystkim bezpieczeństwa. Częstokroć opracow anie (i w drożenie) procedur je st w ym ogiem uzyskania certyfikatu jakości ISO900x. Procedury operacyjne, poza oczyw istym zastosow aniem w bieżącej pracy, w spom agają szkolenie nowych pracowników, um ożliw iają wyciągnięcie konsekwencji w obec w innych i obronę niewinnych, a także dokum entują stan system u inform atycznego.

Typow a procedura stanowiskowa powinna zawierać:

♦ w yszczególnienie celu (powinna nim być prosta i jednorodna czynność);

♦ obszar zastosow ania (kogo i czego dotyczy?);

♦ osobę odpow iedzialną;

♦ w ykaz dokum entacji, tworzonej w trakcie realizacji procedury;

♦ definicje, ujednolicające stosow ane słownictwo;

♦ sposób postępowania w postaci opisu lub listy kontrolnej;

♦ opis m ożliwych przypadków szczególnych - w yjątków i działania w przypadku ich w ystąpienia (np. odesłanie do innych procedur, co w konsekw encji daje

hierarchizację działań).

Istnieje cały szereg typowych zadań na etapie eksploatacji systemów inform atycznych i zw iązanych z nimi typowe procedury operacyjne:

♦ użytkownika,

♦ operatorów system u użytkowego,

♦ adm inistratora systemu.

Do podstaw ow ych procedur stanow iskow ych adm inistratora system u, de facto w yznaczających jego zadania I obszary odpowiedzialności, należą:

1) usuwanie awarii zasilania;

Eksploatacja system ów informatycznych w praktyce polskich. 7 9

2) usuw anie awarii sprzętowych;

3) usuw anie awarii system u sieciowego;

4) usuw anie awarii oprogram ow ania użytkowego;

5) usuw anie innych awarii;

6) bezpieczeństw o sieci;

7) antyw irusow a;

8) nadaw anie uprawnień;

9) likw idow anie uprawnień;

10) tw orzenie i przechow yw anie kopii system u;

11) tw orzenie i przechow yw anie kopii danych;

12) realizacja zam ów ień na sprzęt i oprogram ow anie;

13) instalacja oprogram ow ania na serwerze;

14) instalacja oprogram ow ania na stacji roboczej;

15) konfigurow anie serwera;

16) konfigurow anie stacji roboczej;

17) likw idacja oprogram ow ania na serwerze;

18) likw idacja oprogram ow ania na stacji roboczej;

19) likw idacja sprzętu;

20) aktualizacja dokum entacji;

21) szkolenia;

22) w ym iany inform acji w dziale kom puterowym ; 23) aktualizacji procedur;

24) kontroli w ykonania procedur.

Niestety w MŚP rzadko w ytw arza się form alne dokum enty - procedury stanowiskowe.

Podpisanie um ów konserw acyjnych je st ju ż praktyką dość p o w szechn ą [2], Umowy te za pew nia ją serw isow anie system u i pom oc w sytuacjach nadzw yczajnych.

W system ach użytkow ych istotnym problem em je st ich rozwój. Rozwój ten jest wymuszany poprzez różne czynniki: zm iany w otoczeniu przedsiębiorstw (np. zm iany legislacyjne), zm iany sam ego przedsiębiorstw a (np. jego rozw ój) a także zm iany w wym aganiach sam ych użytkow ników , spow odow any ich uczeniem się.

Wprowadzanie zm ian do SIZ powinno odbyw ać się w sposób kontrolow any [5],

Powinno się dążyć do m inim alizacji liczby istotnych zm ian, podobnie jak częstotliw ości ich w prow adzania. To ostatnie uzyskuje się poprzez grupow anie zmian w pakiety. O dejście od tych reguł prowadzi do perm anentnego niestabilnego stanu system u i konsekwencji tego: zw iększonej aw aryjności, pojawieniu się dużej liczby usterek, zw iększenie czasu realizacji czynności przez pracowników.

N adzorow anie pracy system u to ustawiczna obserw acja (m onitorow anie) i, co równie istotne rejestrowanie, w szystkich param etrów, zdarzeń i sytuacji, związanych z funkcjonow aniem SIZ. M onitorowaniu pow inny podlegać przede w szystkim [1]

urządzenia aktyw ne sieci komputerowej, serw ery i łącza telekom unikacyjne.

S zczególnie istotne jest nadzorowanie param etrów krytycznych dla funkcjonowania system u: stanu zajętości pam ięci masowych i obciążenia urządzeń. Gromadzenie uzupełniania. N adzorow anie to również okresowa konserw acja urządzeń (tab. 8.1).

Tablica 8.1. Typowe czynności konserwacyjne [1]

Kilka razy w roku Usunięcie kurzu, podniesienie niezawodności

Wg zaleceń producenta Dotrzymanie warunków gwarancji, utrzymanie wysokiej niezawodności

Eksploatacja system ów informatycznych w praktyce polskich. 8 1

Usuwanie usterek i awarii w ym aga uprzedniego zorganizow ania i zaplanow ania procesu:

♦ podpisanie um ów o konserwacje,

♦ ustalanie priorytetów napraw,

♦ usunięcie usterek i awarii.

Podtrzymanie pracy firm y zw iązane jest ze stw orzeniem planu (ang. Business Continuity Plan), który powinien zaw ierać następujące elem enty [1]:

1. Identyfikacja zagrożeń, ich wptywu, skutki oraz m ożliwe rozwiązania problem ów.

2. W ykaz koniecznych działań, zasobów (sprzętowych i ludzkich) oraz osób odpow iedzialnych za uruchom ienie i w ykonanie planu.

3. Lista firm usługowych, dostaw ców itp. uczestniczących (w tym potencjalnie) w planie.

4. Lista odwołań kontraktow ych zobow iązujących firm y do św iadczenia usług (np. zakres i czas reakcji, postać zgłoszenia, kontakty).

8.4.

Pr a k t y k a e k s p l o a t a c j i

SIZ

- p r z y k ł a d y

Na etapie eksploatacji, w przypadku braku jej uporządkow ania i form alizacji, m ogą powstać różne problem y. Poniżej podane zostały niektóre z nich.

W rozpatrywanej firm ie XXXXXX w Lublinie zidentyfikow any został następujący problem natury organizacyjnej i technicznej:

P odstaw ow ym problem em są w ym agania niektórych użytkowników, sprow adzające się do bezśladow ego usuwania z SIZ ju ż w prow adzonych (i zatw ierdzonych) zapisów. D otyczy to m.in. raportów kasow ych, niektórych dokum entów obrotu m ateriałow ego czy też faktur. B ezśladow e (tj. poprzez w ykasow anie) usunięcie zapisów z SIZ je s t niezgodne z Ustawą o R achunko w ości (Ust. z dn. 29.09.94, głów nie: art. 22 i 23) i m oże stanow ić podstaw ę do zakw estionow ania p rze z służby podatkow e w iarygodności p row adzon ej p rz y pom o cy SIZ ew idencji i rozliczeń.

Bezśladow e usunięcie zapisów m oże stanow ić m etodę ukrywania różnorodnych m alw ersacji: od kradzieży m ateriałów p o m achinacje

finansow o-podatkow e (np. różne kw oty na fakturach u klienta i w XXXXXX).

W ym agania bezśladow ego usunięcia zapisów w ystępow ało w różnych działach przedsiębiorstw a i było realizow ane w różny sposób:

* wym uszanie na adm inistratorze system u inform atycznego wycofywania zapisów w bazie danych SIZ poprzez bezpośrednią ingerencję w je j zaw artość z pom inięciem system u użytkowego:

działanie takie je s t naganne z dwóch pow odów : je d e n - już w spom niany form alno-praw ny a drugi - inform atyczny; przypadku błędu A dm inistratora p o takiej operacji baza danych SIZ utraci popraw ność; ponadto taka ingerencja zwalnia firm ę YYYYYY z odpow iedzialności za popraw ność przetw arzań w SIZ:

opóźnianie przetw arzań zatw ierdzających w prow adzone zapisy:

działania takie pow odow ały dwie negatyw ne konsekwencje:

pierw sza to brak aktualnych stanów w bazie danych (a w konsekw encji brak użyteczności niektórych funkcji SIZ) a druga - wydłużone przetw arzania p o d koniec tygodnia czy m iesiąca; brak aktualności danych w SIZ pow oduje także utratę zaufania pracow ników do system u;

wykorzystanie funkcji program u SIZ, które nie zostały zablokowane lub ograniczone p rze z A dm inistratora do wybranych osób w przedsiębiorstw ie; szeroki dostęp do funkcji wycofania może doprow adzić do negatyw nych opisanych w yżej zjawisk.

Innym istotnym problem em w procesie eksploatacji system ów informatycznych je s t niedostateczna wiedza i um iejętności pracowników. Braki w tym zakresie

powstają, z wielu przyczyn. Do podstawowych z nich należy zaliczyć:

♦ ograniczenie zakresu szkoleń na etapie w drożenia system u; pozycja „szkolenia"

je s t jednat z tatwo usuwanych przez kierownictwo firm y w trakcie poszukiwania oszczędności na etapie w drażania system ów inform atycznych; często również szkolenia są realizowane zbyt w cześnie i pracownicy za p o m in a ją czego się nauczyli nim będą mieli m ożliwość w ykorzystania wiedzy;

Eksploatacja system ów informatycznych w praktyce polskich. 8 3

♦ wym iana pracow ników i „zapom nienie” o konieczności przeszkolenia nowych;

wiedza i um iejętności od ch o d zą w raz ze zw olnionym i pracow nikam i;

♦ w prow adzenie dużych, często bardzo istotnych, zm ian w system ie (w zw iązku z jego rozwojem ) i nie przeszkolenie pracow ników z zakresu nowych funkcji czy technologii.

W diagnozow anej firm ie XXXXXX okazało się, że:

W wielu przypadkach pracow nicy nie w ykorzystują w p e łn i m ożliw ości SIZ.

Nie w ykorzystują funkcji w spom agających ich pracę (np. rezerw ow anie m ateriałów ) bądź też nie w prow adzają na czas lub w ogóle danych do systemu. Pow oduje to brak aktualności danych w system ie (a w ięc utratę m ożliw ości ich wykorzystania, np. p oziom ów stanów m agazynow ych, ko sztó w itp.), a w konsekw encji spadek efektyw ności p ra cy i obniżenie zaufania do system u inform atycznego. P odstaw ow a przyczyna takiego stanu rzeczy leży w niepopraw nym wdrożeniu SIZ (brak instrukcji stanow iskow ych), a przede w szystkim w braku odpow iedniego przeszkolenia pracow ników po ich przyjęciu do pracy. Z tych pow o d ó w niektóre przetw arzania w system ie są w ykonyw ane w n iew łaściw y sposób, np. bez p oprzedza jącej ich kontroli błędów.

M odyfikacje pow inny być w prow adzane do system u inform atycznego w sposób zarządzany, a nie jak w poniższym przypadku:

Innym zdiagnozow anym problem em je s t w prow adzanie zm ian do S IZ w celu dostosow ania je g o do w ym agań poszczególnych użytkowników.

Z m iany te m uszą być wprowadzane, ale w sposób kontrolow any. W chw ili obecnej żądania zm ian nie są poddaw ane szczegółow e j analizie i grupow aniu przez w yspecjalizow aną osobę w przedsiębiorstw ie. Nie je s t nią także A dm inistrator systemu. Jego działania w chw ili obecnej sprow adzają się do prostego przekazyw ania wym agań do firm y YYYYYY.

Pow inna (a nie je s t) być prow adzona kronika zm ian w systemie.

Inform atycy też popełniają błędy organizacyjne. Do typowych i bardzo groźnych należy niew łaściw y sposób ochrony danych przed utratą i cały system odtwarzania pracy system u po awarii. W rozpatrywanej firm ie okazało się:

Do niedociągnięć natury organizacyjnej należy także brak odpowiedniego poziom u zabezpieczeń danych i system u inform atycznego, m .in.:

przechow yw anie nośników z archiw am i w tym samym pom ieszczeniu serwera (z bazam i danych);

brak spisanych p ro ce d u r archiw izacji i odtw orzenia system u po aw arii;

brak zdeponow anych haseł dostępu do system u inform atycznego.

Li t e r a t u r a

1. Cegieła R., Zalewski A.: Racjonalne zarządzanie przedsięw zięciam i inform atycznym i i system am i kom puterowym i. Nakom, Poznań, 2000.

2. G rusiew lcz W., Stefańczyk M.: A naliza infrastuktury inform atycznej w wybranych przedsiębiorstw ach obrotu tow arow ego woj. lubelskiego. II Konferencja Inform atyk Zakładowy, Inform atyka Stosowana, nr S1/99, Kazim ierz Dolny, 29-30.04.1999, str. 83-90.

3. Kisielnicki J., Sroka H .; S ystem y inform acyjne biznesu. Inform atyka dla zarządzania. Placet, W arszawa, 1999.

4. M iłosz M.: D ostaw cy aplikacji - sta ry m odel w now ej szacie. W.: Efektywność zastosow ań system ów Inform atycznych. Pod red. J.K. G rabary I J.S. Nowaka.

WNT, W arszaw a-Szczyrk, 2001, t. I , str. 321-332.

5. Szyjewski Zd.: Zarządzanie projektam i inform atycznym i. M etodyka tworzenia S ystem ów inform atycznych. Placet, W arszawa, 2001.

9