Kultura przeworska istniała aż do połowy V w. n.e., zatem także w okresie rzymskim, aż do jego końca. Naczynia w okresie rzymskim kultury przeworskiej były podobne do przedrzymskich. Zdobiono je motywem geometrycznym i motywem meandra.
Kultura przeworska jest najważniejszą kulturą młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego na ziemiach polskich. W okresie rzymskim pojawia się też kultura wielbarska. Istniała przez cały okres przedrzymski oraz okres wpływów rzymskich. W okresie rzymskim uległa znacznym przekształceniom.
Zasięg kultury przeworskiej obejmował całą Polskę środkową, bez Mazur i pasa gór. Na kulturę przeworską wpływ miała kultura celtycka, jastorfska i pomorska.
Kultura przeworska została odkryta na cmentarzysku w miejscowości Gać pod Przewor-skiem. Kulturę tę nazwano początkowo kulturą wenedzką od ludu Wenedów, który zamieszki-wał ten region.
Kulturę nazywa się w literaturze niemieckiej kulturą wandalską od ludu Wandalów. Kultura Wandalów i kultura celtycka były wspólnie podłożem kulturowym kultury przeworskiej. Kul-turę przeworską nazywano także kulturą grobów jamowych, od ciałopalnych grobów jamowych. Tak samo określano także kulturę oksywską, gdzie też występowały groby jamowe.
Kultura przeworska powstała na podłożu kultur wandalskiej, lateńskiej i pomorskiej, czyli wejherowsko-krotoszyńskiej. Kultura przeworska istniała od III/II w. p.n.e. do połowy V w. n.e.
W młodszym okresie przedrzymskim kultura przeworska jest mało zróżnicowana wewnętrz-nie, jest jednolita. W okresie tym dominuje obrządek ciałopalny. Groby są jamowe bezpo-pielnicowe. Budowano groby płaskie. W jamie występują często resztki stosu ciałopalnego. Wyposażenie jest zależne od płci. W grobach męskich są rytualnie gięte miecze, groty i broń. W grobach kobiet pojawiają się ozdoby.
Występują też groby popielnicowe. Popielnice są wstawiane do jamy, popielnica jest obsy-pywana resztkami stosu. Popielnicom tak samo towarzyszy pogięta lub spalona broń, tak samo jak grobom jamowym.
Wciąż występuje obrządek szkieletowy z wyposażeniem zależnym od płci. Groby szkieletowe występują na obszarach, na których wcześniej występowało osadnictwo celtyckie. Zmarłych układano w pozycji embrionalnej.
Na początku okresu rzymskiego na obszarze kultury przeworskiej bardziej liczne stają się groby popielnicowe. Dominuje obrządek ciałopalny. Dominują groby płaskie, ale pojawiają się groby kurhanowe. Do grupy grobów kurhanowych należą Groby Książęce, które były bogato wyposażone. Groby te należą do arystokracji plemiennej, ale występują tylko do II w. n.e. W późnym okresie rzymskim ponownie pojawiają się groby kurhanowe z bogatym wyposażeniem i występują bardzo rzadko.
Kultura przeworska zajmowała się uprawą ziemi i hodowlą zwierząt. Ludność żyła w osadach otwartych. Dominują obiekty półziemiankowe oraz naziemne obiekty o konstrukcji słupowej.
Pojawiają się także obiekty o ścianach plecionkowych lub wznoszonych techniką sumikowo-łątkową.
W osadach pojawiają się warsztaty, studnie, piece i paleniska, zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz obiektów. Charakterystyczne są studnie, których nie budowano już później we wczesnym średniowieczu, kiedy korzystano z wody z płynący cieków wodnych. W studniach czasami znajdowane są depozyty.
Rozwinął się handel, czego najlepszym przykładem był Szlak Bursztynowy. Handlowano pożywieniem, bursztynem, ceramiką i niewolnikami.
Uprawiano zboża, hodowano bydło. Zajmowano się hutnictwem żelaza, kowalstwem, garn-carstwem. Nastąpił rozwój hutnictwa.
Istniał duży ośrodek hutniczy w Górach Świętokrzyskich. Istniały tam dymarki i kopal-nie rud hematytowych. Na stanowiskach hutniczych znajdowane są też mielerze, w których z drewna produkowano węgiel drzewny konieczny do wytapiania rudy. Z rudy hematytowej niskofosforowej wytapiano sztabki, które potem obrabiano.
Pochodzenie rudy żelaza ustala się na podstawie zawartości domieszki fosforowej.
Ceramikę produkowano na kołach szybkoobrotowych, na wysokim poziomie technicznym. Uzbrojenie jest znajdowane najczęściej w kontekstach grobowych. Dla uzbrojenia kultury przeworskiej typowe są obosieczne miecze z dzwonowatym jelcem, a także miecze jedno-sieczne asymetryczne, które związane są zarówno z kulturą przeworską, ale charakterystyczne są dla kultury oksywskiej.
Kultura przeworska tworzyła też długie sztylety bojowe. Miecze wkładano do pochew, zarówno symetryczne, jak i asymetryczne.
Rodzaj broni zmienił się między okresem przedrzymskim, a okresem rzymskim. Zmienia się długość miecza, we wczesnym okresie rzymskim pojawia się krótki miecz wzorowany na mieczach rzymskich – gladiusach. Świadczy to o innym sposobie walki. Krótki miecz służył do zadawania pchnięć. W późnym okresie walki znów pojawiają się długie miecze o długości około 1 metra, służące do walki konnej.
Uzbrojenie kultury przeworskiej posiada ciekawą ornamentykę. W II-III w . n.e. na żelaznej broni pojawia się złota i srebrna inkrustacja tworzące wzory geometryczne. Pojawiają się jednak też swastyki, półksiężyce, a nawet napisy.
Broń odgrywała szczególną rolę w życiu wojownika, a jej dekoracje i umieszczane na niej symbole mogły mieć znaczenie magiczne i ochronne.
Umba to osłony tarcz wykonywane z żelaza, umieszczane po zewnętrznej stronie tarczy. Umba była stożkowate lub półkoliste, czasami także podłużne. Opracowano typologię umb, która pozwala wyznaczać datowanie grobów. Umba do tarcz przymocowywano za pomocą nitów.
Jako wyposażenie grobowe kultury przeworskiej pojawiają ostrogi w grobach wojowników. W grobach znajdowano najczęściej po jednej ostrodze.
Groty włóczni mają faliste brzegi, a ich długość osiąga nawet 50 cm.
Pochówki szkieletowe są typowe dla starszej fazy, potem pojawiają się pochówki ciałopalne. W grobie męskim wojownika, grobie ciałopalnym z końca okresu lateńskiego znaleziono żela-zne przedmioty – zgięty w harmonijkę miecz obosieczny. Miecze, włócznie, groby włóczni były rytualnie gięte lub łamane w czasie pochówku do grobu ciałopalnego. W grobach umieszczano także fibule. Fibule środkowolateńskie charakteryzują się połączeniem nóżki z kabłąkiem za pomocą kulki.
Ceramika okresu przedrzymskiego, z kultury przeworskiej, ma mało zróżnicowane formy. W kulturze przeworskiej często występują kubki z uchem, szerokootworowe wazy, misy. Na-czynia są skromnie zdobienie. Większość naczyń nie ma ornamentu. Czasami pojawiają się listwy plastyczne. Czasami pojawia się meander, motyw charakterystyczny zarówno dla kul-tury przeworskiej jak i oksywskiej. Pojawiały się także solarne motywy swastyki oraz wirującej gwiazdy.
W obu kulturach – przeworskiej i oksywskiej, na dnie naczyń pojawia się motyw swastyki. Naczynia kultury przeworskiej wykonane są starannie, są wygładzone, mają cienkie ściany. Toczone były na kole szybkoobrotowym lub wykonywane ręcznie.
Kultura przeworska wytworzyła broń, główną część wyposażenia grobowego, noże, szydła, igły, narzędzia tkackie i inne wyroby codziennego użytku.
Kultura przeworska występowała w Polsce środkowej – na Śląsku, Mazowszu, Podlasiu, Wielkopolsce i Małopolsce.
Fibule miały różne formy w trzech fazach okresu lateńskiego – wczesnej, środkowej i późnej. Wyposażenie grobowe pokrywa czerwono-fioletowa patyna ogniowa, która powstała w wy-niku włożenia żelaznych przedmiotów do ognia.
Kultura przeworska przyczyniła się do rozwoju metalurgii żelaza na ziemiach polskich. Roz-winęła ona hutnictwo żelaza na dużą skalę. W I w. p.n.e. powstał duży ośrodek hutniczy w Górach Świętokrzyskich. Wydobywano miejscowe złoża hematytu. Odgrywał ważną rolę w skali całej Europy Środkowej.
Nastąpił także rozwój kowalstwa. Opanowania techniki przekuwania oraz nawęglania. Po-wstające wyroby są na wysokim poziomie technicznym. Nawęglano części pracujące narzędzi oraz broni np. ostrza.
Opanowano technikę wytwarzania sztabek żelaznych o różnej zawartości węgla. Żelazo o różnych zawartościach węgla łączono powierzchniami ząbkowymi lub warstwami o wysokiej zawartości fosforu. Łączenie takie stosowano często przy produkcji broni. Oprócz walorów technicznych umożliwiało to uzyskanie lepszych walorów estetycznych.
Od III w. n.e. masowo wytwarzano już naczynia ceramiczne na kole szybkoobrotowych. Na-czynia te miały cienkie ścianki i przypominały szare średniowieczne naNa-czynia zwane siwakami. Miały podobną barwę, ale różniły się od nich formą.
Na Dolnym Śląsku, w Małopolsce (Kraków-Nowa Huta) istniały ważne ośrodki produkcji ceramiki, w których znaleziono dwukomorowe piece garncarskie.