Ludność według źródeł utrzymania

W NSP 2011 gromadzono m.in. dane o źródłach utrzymania (głównym i dodatkowym) spisywanych osób. Informacje o źródłach, z których pochodziły środki na finansowanie kon-sumpcyjnych i innych życiowych potrzeb osób dotyczyły całego roku, tzn. 12 miesięcy po-przedzających moment krytyczny spisu (dzień 31 marca 2011 r.). Nie zbierano natomiast da-nych dotyczących wysokości uzyskiwada-nych dochodów.

Główne źródło utrzymania osoby jest to źródło przynoszące jej największy dochód. Je-żeli osoba miała w ciągu roku poprzedzającego spis tylko jedno źródło dochodów, to było ono jej głównym, a zarazem wyłącznym źródłem utrzymania.

W spisie z 2011 r. wyróżniono następujące grupy źródeł utrzymania:

− dochody (zarobki) z pracy osobiście wykonywanej (również sezonowej, dorywczej bez for-malnej umowy) niezależnie od charakteru zatrudnienia – pracujący najemnie, na rachunek własny, a także pomagający w prowadzeniu działalności gospodarczej bez umownego wy-nagrodzenia członkowie wspólnego gospodarstwa domowego,

− dochody z własności,

− dochody z wynajmu,

− niezarobkowe źródło (w tym świadczenia społeczne: emerytury, renty, zasiłki, świadczenia przedemerytalne),

− pozostałe źródła osobno nie wymienione (w 2002 r. zaliczane do innych niezarobkowych źródeł).

Ze względu na posiadane źródła utrzymania ludność dzieli się na dwie kategorie: lud-ność (w wieku 15 lat i więcej) posiadającą własne źródła utrzymania, tj. dochody z pracy, ze źródeł niezarobkowych i pozostałe, oraz ludność utrzymywaną. Do ludności utrzymywanej zaliczono wszystkie osoby niezależnie od wieku nieposiadające własnych źródeł dochodów (w tym dzieci do lat 14).

Wyniki spisu powszechnego przeprowadzonego w 2011 r. stanowią bogate źródło in-formacji w zakresie struktury społeczno-ekonomicznej ludności. Obserwuje się różnice doty-czące źródeł utrzymania ludności w stosunku do wyników spisu z 2002 r. Należy mieć świa-domość, że na różnice w strukturach ludności według różnych cech (także w kwestiach eko-nomicznych) mogą rzutować braki danych. W województwie mazowieckim braki odpowiedzi na pytania o źródła utrzymania w 2011 r. dotyczą 152,2 tys. osób (tj. 2,9%), z czego 89,1 tys.

to osoby przebywające za granicą przez okres 12 miesięcy lub dłużej. W 2002 r. danych o źródłach utrzymania nie ustalono dla 103,0 tys. osób (tj. 2,0%).

71

Wyniki spisu pokazały, że w 2011 r. w województwie mazowieckim liczba osób posia-dających własne źródło dochodów zwiększyła się w porównaniu z 2002 r. o 381,1 tys.

(o 11,9%), natomiast pozostających na utrzymaniu było mniej o 285,7 tys. (o 15,7%). Udział osób posiadających własne źródło utrzymania w ogólnej liczbie ludności województwa wy-niósł 68,0% (o 5,5 p.proc. więcej niż w 2002 r.), a pozostających na utrzymaniu – 29,1%

(o 6,4 p.proc. mniej).

Tabl. 6 (14). Ludność według płci i głównego źródła utrzymania w latach 2002 i 2011

2002 2011 2002 2011

ogółem

męż-czyźni kobiety Wyszczególnienie

w tys. 2002 =

= 100 w odsetkach

O g ó ł e m ^a... 5124,0 5268,7 102,8 100,0 100,0 100,0 100,0 Posiadający własne źródło

utrzy-mania ^b... 3200,5 3581,6 111,9 62,5 68,0 68,0 68,0 dochody z pracy... 1844,5 2193,0 118,9 36,0 41,6 46,3 37,4 najemnej ... 1399,9 1763,2 126,0 27,3 33,5 35,4 31,7 na rachunek własny ^c... 444,6 429,8 96,7 8,7 8,2 10,8 5,7 niezarobkowe i pozostałe źródła

osobno nie wymienione... 1350,5 1383,2 102,4 26,4 26,3 21,6 30,5 Na utrzymaniu... 1820,5 1534,9 84,3 35,5 29,1 29,2 29,1

a W dalszym podziale nie uwzględniono nieustalonego źródła utrzymania (w tym dla osób przebywających za granicą co najmniej 12 miesięcy). b W dalszym podziale nie uwzględniono dochodów z własności. c Łącznie z dochodami z wynajmu.

Dochody z pracy jako źródło utrzymania zadeklarowało 2193,0 tys. osób, tj. o 348,5 tys. osób (o 18,9%) więcej niż 9 lat wcześniej. Największą dynamikę zmian obserwuje się w odniesieniu do dochodów z pracy najemnej. Liczba osób, dla których było to główne źródło utrzymania wzrosła w porównaniu z 2002 r. o 363,3 tys. (o 26,0%). Zmniejszyła się natomiast o 14,8 tys. (o 3,3%) liczba utrzymujących się z pracy na rachunek własny.

Rozpatrując strukturę ludności według źródeł utrzymania można zauważyć wyraźne różnice w zależności od płci. Dochody z pracy są głównym źródłem utrzymania dla ponad 46% mężczyzn i ponad 37% kobiet, w tym z pracy najemnej odpowiednio dla ponad 35%

i prawie 32%. Zwraca uwagę fakt, że dochody z pracy na rachunek własny znacznie częściej uzyskiwali mężczyźni niż kobiety. Mężczyźni stanowili niemal 2/3 zbiorowości osób utrzy-mujących się w ten sposób. W porównaniu z 2002 r. liczba mężczyzn, dla których praca na rachunek własny była głównym źródłem utrzymania zmniejszyła się o 0,4%, a kobiet – o 8,0%.

Dochody z niezarobkowych źródeł utrzymania częściej notowano dla kobiet. W porów-naniu z 2002 r. liczba kobiet utrzymujących się w ten sposób wzrosła o 4,1%, podczas gdy liczba mężczyzn pozostała na niezmienionym poziomie. Niezarobkowe źródła stanowiły dla kobiet podstawę utrzymania prawie tak samo często, jak dochody z pracy najemnej.

Na strukturę ludności według źródeł utrzymania niewątpliwie mają wpływ czynniki demograficzne, m.in. zmiany w strukturze ludności według wieku. O ile w 2011 r. ludności ogółem było o 2,8% więcej niż 9 lat wcześniej, to liczba osób w wieku produkcyjnym (męż-czyźni 18–64 lata, kobiety 18–59 lat) wzrosła o 5,9% (o 187,5 tys.), a w wieku poprodukcyj-nym (mężczyźni 65 lat i więcej, kobiety 60 lat i więcej) – o 10,5% (o 89,3 tys.). Zmniejszyła się natomiast o 11,8% (o 131,3 tys.) liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym (0–17 lat).

Tabl. 7 (15). Ludność według głównego źródła utrzymania ^a, płci i ekonomicznych grup wieku w 2011 r. Wyszczególnienie Ogółem

w tys. Poprodukcyjnym (60/65 lat i więcej) 940,3 4,0 92,7 1,3 Mężczyźni ... 2522,1 46,3 21,6 29,2

a W podziale według głównego źródła utrzymania nie uwzględniono dochodów z własności i nieustalonego źródła utrzymania.

Osoby w wieku przedprodukcyjnym na ogół pozostają na utrzymaniu – w 2011 r. tylko 0,5% z nich posiadało własne źródło dochodów.

73

Wśród osób w wieku produkcyjnym zdecydowana większość (niemal 80%) miała wła-sne źródło utrzymania. Dominowały dochody z pracy, które stanowiły podstawę utrzymania dla 64,4% osób. W ten sposób utrzymywało się 2/3 mężczyzn i nieco mniej kobiet w wieku produkcyjnym. Niezarobkowe i pozostałe źródła były podstawą utrzymania dla 15,2% osób.

Pozostających na utrzymaniu było w tej grupie wieku 16,4% (ponad 57% z nich to kobiety).

Poddając bardziej szczegółowej analizie osoby w wieku aktywności zawodowej zasto-sowano podział na osoby w wieku największej aktywności, tzn. w wieku produkcyjnym mo-bilnym (18–44 lata niezależnie od płci) oraz w wieku produkcyjnym niemomo-bilnym (mężczyź-ni 45–64 lata, kobiety 45–59 lat).

Prawie 3/4 osób w wieku mobilnym posiadało własne źródło dochodów. Osoby te czę-ściej niż osoby w wieku produkcyjnym ogółem utrzymywały się z pracy oraz pozostawały na utrzymaniu; rzadziej posiadały niezarobkowe lub inne źródło utrzymania. W grupie osób w wieku niemobilnym własne źródło utrzymania zadeklarowało ponad 88% badanych.

Znacznie większy niż w grupie ogółem był odsetek osób posiadających niezarobkowe źródło dochodów. Może to wynikać z faktu, że w omawianej grupie wieku znalazła się część osób, które zakończyły już pracę zawodową i korzystają ze świadczeń emerytalnych lub innych świadczeń społecznych.

Zupełnie inna jest sytuacja osób w wieku poprodukcyjnym. Tylko 1,3% osób w tej gru-pie wieku pozostawało na utrzymaniu. Spośród deklarujących własne dochody, niezarobkowe źródło wskazało 92,7% osób, a dochody z pracy – 4,0% osób.

Struktura ludności według źródeł utrzymania zależy także od charakteru miejsca za-mieszkania osób (w miastach lub na wsi). Wyniki spisu z 2011 r. pokazały, że w miastach odsetek osób posiadających własne źródła utrzymania wyniósł prawie 70% i był wyższy niż 9 lat wcześniej o 7,0 p.proc. Odsetek mieszkańców miast utrzymujących się z dochodów z pra-cy wzrósł w porównaniu z 2002 r. o 6,3 p.proc., natomiast udział osób utrzymująpra-cych się z niezarobkowego źródła pozostał na prawie niezmienionym poziomie. Wśród mieszkańców wsi własne źródło utrzymania miało ponad 64% osób (mniej niż w miastach). Podobnie jak w miastach, choć w nieco mniejszym stopniu, wzrósł w porównaniu z 2002 r. odsetek utrzy-mujących się z pracy (o 4,5 p.proc.). Nieznacznie zmniejszył się natomiast udział osób, które utrzymywały się z niezarobkowego źródła (o 1,6 p.proc.).

Na podstawie wyników spisu można stwierdzić, że w województwie mazowieckim w porównaniu z 2002 r. zmniejszył się odsetek osób nieposiadających własnych źródeł do-chodów (z 35,5% do 29,1%). Na utrzymaniu pozostawało relatywnie więcej mieszkańców wsi niż miast – w 2011 r. było to 33,7% wobec 26,6%, a 9 lat wcześniej – odpowiednio 38,2% wobec 34,1%.

Analizując źródła utrzymania ludności według podziału na dochody z pracy, niezarob-kowe źródła łącznie z pozostałymi źródłami dochodów osobno nie wymienionymi (np. ali-menty od osób prywatnych, stypendia naukowe, sportowe) oraz pozostawanie na utrzymaniu obserwuje się wyraźne różnice między poszczególnymi powiatami województwa mazowiec-kiego. [patrz mapa „Ludność w powiatach według głównego źródła utrzymania w 2011 r.”]

Odsetek osób utrzymujących się głównie z pracy wyniósł w województwie 41,6%.

W dwunastu powiatach udział ten był wyższy od średniej; największy odnotowano w m.st.

Warszawie i w powiecie piaseczyńskim (po 45,4%) oraz w powiatach: warszawskim zachod-nim, pruszkowskim i grójeckim (odpowiednio 44,6%, 44,5% i 44,3%). Najmniejszy był w powiecie szydłowieckim (30,7%) oraz przysuskim (33,3%) i radomskim (33,7%).

Niezarobkowe źródła stanowiły podstawę utrzymania dla 26,3% mieszkańców woje-wództwa. Relatywnie najwięcej takich osób było w powiecie lipskim (30,7%), przysuskim (30,6%), mieście Radomiu (30,2%) oraz powiecie łosickim (30,0%); najmniej zaś w piase-czyńskim (20,5%), wołomińskim (22,1%) oraz warszawskim zachodnim (22,2%) i legionow-skim (22,5%).

Odsetek osób, które nie posiadały własnego źródła utrzymania wyniósł w wojewódz-twie 29,1%. Największy udział pozostających na utrzymaniu w ogólnej liczbie spisanej lud-ności odnotowano w powiecie ostrołęckim (37,7%), radomskim (36,9%) i szydłowieckim (35,8%); najmniejszy zaś w m.st. Warszawie (23,1%) oraz powiecie pruszkowskim i żyrar-dowskim (odpowiednio 28,6% i 28,9%).

75