Ludność według stanu cywilnego

Struktura ludności według stanu cywilnego uwarunkowana jest liczbą osób w poszcze-gólnych grupach wieku, liczbą zawieranych związków małżeńskich, rozwodów i zgonów występujących na danym terenie oraz sytuacją społeczno-ekonomiczną kraju, wpływającą na podejmowanie decyzji prorodzinnych.

Stan cywilny prawny

W województwie mazowieckim według danych Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzonego w 2011 r. wśród ogółu mężczyzn w wieku 15 lat i więcej prawie 1/3 to kawalerowie; odsetek panien jest znacznie niższy – nie przekracza 1/4 ogółu kobiet. Różnica wynika z różnego wieku zawierania małżeństwa; kobiety w chwili ślu-bu są przeciętnie o dwa lata młodsze od mężczyzn.

Tabl. 6. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i miejsca zamieszkania w 2011 r.

Stan cywilny prawny Wyszczególnienie Ogółem

kawalero-wie/panny żonaci/

zamężne wdowcy/

wdowy

rozwie-dzeni/

rozwie-dzione

nieustalo-ny

W tysiącach

O g ó ł e m ... 4459,9 1270,0 2468,8 441,9 258,6 20,7 mężczyźni ... 2107,6 698,8 1235,1 66,3 96,9 10,5 kobiety... 2352,3 571,2 1233,6 375,6 161,7 10,2 Miasta... 2899,9 814,9 1572,8 281,0 214,0 17,2 Wieś... 1560,0 455,1 895,9 160,9 44,6 3,5

W odsetkach

O g ó ł e m ... 100,0 28,5 55,4 9,9 5,8 0,5 mężczyźni ... 100,0 33,2 58,6 3,1 4,6 0,5 kobiety... 100,0 24,3 52,4 16,0 6,9 0,4 Miasta... 100,0 28,1 54,2 9,7 7,4 0,6 Wieś... 100,0 29,2 57,4 10,3 2,9 0,2

W województwie mazowieckim udział żonatych mężczyzn jest (o 6,2 p.proc.) wyższy w porównaniu z zamężnymi kobietami. Różnica ta wynika z wyższej umieralności mężczyzn, powodującej częstsze owdowienia kobiet. W rezultacie odsetek wdów jest ponad pięciokrot-nie wyższy w porównaniu z odsetkiem wdowców.

Najmniejszą (5,8%) grupę stanowią osoby rozwiedzione, z tego prawie 83% to osoby mieszkające w miastach. Udział osób rozwiedzionych zwiększał się w kolejnych grupach wieku, przy czym najwyższy poziom osiągnął dla mężczyzn w przedziale 55–59 lat (8,4%), dla kobiet w przedziale 50–54 lata (11,9%). W dalszych przedziałach wiekowych następował

59

spadek tych wartości. W przypadku 0,5% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej stan cywilny prawny nie został ustalony.

Tabl. 7. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego, płci i grup wieku w 2011 r.

W wieku Wyszczególnienie Ogółem

w tys. 15–24

lata 25–34 35–49 50–64 65 lat i więcej

Mężczyźni w tys.... 2107,6 341,3 443,5 515,0 519,7 288,1 W odsetkach (struktura pionowa)

Kawalerowie... 698,8 96,1 48,1 18,2 10,2 3,8 Żonaci... 1235,1 3,2 49,1 74,0 78,2 75,9 Wdowcy... 66,3 0,0 0,1 0,5 3,3 16,1 Rozwiedzeni... 96,9 0,1 2,0 6,8 7,9 4,0 Nieustalony... 10,5 0,7 0,7 0,5 0,4 0,2 Kobiety w tys.... 2352,3 328,6 446,0 516,6 583,6 477,5

W odsetkach (struktura pozioma)

Panny... 571,2 89,7 34,8 12,3 6,5 4,1 Zamężne... 1233,6 9,3 60,4 74,3 66,8 33,5 Wdowy... 375,6 0,0 0,4 2,9 15,1 56,7 Rozwiedzione... 161,7 0,3 3,7 10,0 11,4 5,5 Nieustalony... 10,2 0,7 0,7 0,5 0,3 0,2

Z zestawienia wyników spisu w przekroju powiatów wynika, że największy odsetek osób o stanie cywilnym kawaler/panna w odniesieniu do ogółu ludności w wieku 15 lat i wię-cej odnotowano w powiecie łosickim – 31,6% (z tego 62,1% stanowili kawalerowie, a 37,9% panny), najmniejszy w powiecie legionowskim – 25,0% (55,1% to kawalerowie, a 44,9% panny).

Z punktu widzenia rozwoju ludnościowego bardzo ważny jest odsetek osób żonatych i zamężnych, decydujących o liczbie ludności, ponieważ ponad 80% dzieci w województwie mazowieckim rodzi się w związkach małżeńskich.

Największy udział osób żonatych/zamężnych stwierdzono w powiecie legionowskim – 61,0%, z tego po 50,0% stanowili żonaci i zamężne. Najmniej osób z tej grupy było w m.st. Warszawie – 51,2%; 50,3% żonatych i 49,7% zamężnych. Odsetek osób o stanie cy-wilnym wdowiec/wdowa najwyższy był w powiecie lipskim – 12,5% (z tego 15,3% wdow-ców i 84,7% wdów), a najniższy w mieście Ostrołęce – 7,9% (14,4% wdowwdow-ców i 85,6%

wdów). Największy odsetek rozwiedzionych odnotowano w m.st. Warszawie – 8,9%, przy czym mężczyźni stanowili 34,4%, a kobiety 65,6%. W powiecie przysuskim grupa ta stano-wiła 1,8% ludności (najmniej w województwie), z tego 44,5% to mężczyźni a 55,5% kobiety.

W odniesieniu do wyników spisu z 2002 r. struktura ludności województwa mazowiec-kiego według stanu cywilnego prawnego nie zmieniła się istotnie. Udział osób owdowiałych

pozostał na podobnym poziomie. Zmniejszył się odsetek osób pozostających w małżeństwie zarówno dla mężczyzn (o 1,1 p.proc.), jak i kobiet (o 1,6 p.proc). Zwiększył się natomiast udział kawalerów (o 1,0 p.proc.) i panien (o 0,9 p.proc.) oraz rozwiedzionych mężczyzn (o 0,9 p.proc.) i kobiet (o 1,4 p.proc.).

Stan cywilny faktyczny

W spisie ludności z 2011 r. stan cywilny faktyczny określano w sposób wtórny – na podstawie charakteru związku, w jakim faktycznie żyje dana osoba. Osoby żyjące w związ-kach nieformalnych (kohabitanci), niezależnie od ich stanu cywilnego prawnego, ujęte zostały jako pary tworzące związki partnerskie. Zatem stan cywilny faktyczny – oprócz kategorii prawnych (kawaler/panna, osoby pozostające w prawnym związku małżeńskim, osoby owdowiałe i rozwiedzione) – wyodrębnia także dwie dodatkowe kategorie, tj. osoby żyjące w związkach partnerskich oraz małżonkowie pozostający w separacji (orzeczonej prawnie albo deklarowanej).

Wyniki spisu z 2011 r. wykazały, że największą grupę, tj. 54,0% według stanu cywilne-go faktycznecywilne-go stanowili żonaci/zamężne. W miastach odsetek żonatych/zamężnych wyniósł 52,8%, a osoby pozostające faktycznie w związkach partnerskich stanowiły 3,3%; na wsi od-powiednio 56,3% i 1,4%. Najwyższy odsetek osób o stanie cywilnym żonaty/zamężna odno-towano w powiecie legionowskim – 59,6%, a najniższy w m.st. Warszawie – 49,6%. Osoby pozostające w związku partnerskim w powiecie legionowskim stanowiły 2,6% (podobnie jak w województwie), natomiast w m.st. Warszawie – 4,3% i był to najwyższy wskaźnik dla osób tworzących związki partnerskie w województwie mazowieckim.

Drugą pod względem wielkości grupę (26,6%) według stanu cywilnego faktycznego stanowili kawalerowie/panny; w miastach – 25,7%, a na wsi – 28,4% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W przekroju powiatów największy (ponad 30%) udział kawalerów/panien stwierdzono w powiatach: siedleckim, garwolińskim i łosickim, a najmniejszy w legionow-skim 23,3%. W województwie mazowieckim w 2011 r., podobnie jak dziewięć lat wcześniej, 9,7% ludności stanowili wdowcy/wdowy. W miastach odsetek ten wyniósł 9,5%, a na wsi 10,2%. Największy udział tej grupy odnotowano w powiecie lipskim (12,3%), a najmniejszy w piaseczyńskim (7,7%).

Odsetek osób rozwiedzionych w województwie stanowił 5,1% ogółu ludności w wieku 15 lat i więcej. W miastach i na wsi wyniósł on odpowiednio 6,5% i 2,5%. Ponad połowę wszystkich osób rozwiedzionych w województwie spisano w m.st. Warszawie – 116,9 tys.

61

Osoby pozostające w separacji stanowiły 0,7% badanej populacji w województwie;

w miastach 0,7%, a na wsi 0,5%. Największy udział osób separowanych odnotowano w po-wiecie legionowskim (0,9%) i w m.st. Warszawie (0,8%).

Tabl. 8. Ludność w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego faktycznego, płci i miejsca zamieszkania w 2011 r.

Stan cywilny faktyczny kobiety... 2352,3 530,1 1202,7 58,0 370,0 148,3 17,2 26,0 Miasta... 2899,9 745,5 1531,3 96,6 275,8 189,9 21,7 39,1

Wyniki spisu z 2011 r. wykazały istotne różnice między strukturą ludności w wieku 15 lat i więcej według stanu cywilnego prawnego a strukturą według stanu cywilnego faktyczne-go. Porównując te dwie struktury należy wziąć pod uwagę różnice dotyczące nieustalonego stanu cywilnego, który dla prawnego wyniósł 21 tys. osób, a dla faktycznego 50 tys. osób.

Przyjmując do porównania liczbę osób w ramach wspólnych dla stanu faktycznego i cywilnego kategorii, można stwierdzić, że liczba osób według faktycznego stanu cywilnego jest o 2–11% niższa od liczby osób według stanu cywilnego prawnego. Uwzględniając płeć różnice sięgają nawet 16%. Oznacza to, że osoby pozostające w prawnych małżeństwach za-deklarowały separację lub utworzenie związków partnerskich z innymi osobami; podobnie kawalerowie/panny oraz osoby owdowiałe i rozwiedzione.

Największa różnica między stanem prawnym i faktycznym dotyczy osób rozwiedzio-nych. Z punktu widzenia faktycznego stanu cywilnego jest ich o ponad 11% mniej niż orze-czonych przez sąd (w miastach o 11,3%, a na wsi o 11,7%). Różnica dotycząca kobiet wynosi 8%, a dla mężczyzn 16%. Analizując dane o faktycznym stanie cywilnym zestawione według płci należy pamiętać, że jest to deklaracja osób – np. kobieta, której małżeństwo zostało roz-wiązane przez sąd niejednokrotnie deklaruje, zgodnie ze swym odczuciem, że w dalszym cią-gu jest zamężna. Podobnie panna, wdowa czy rozwiedziona żyjąca w związku partnerskim może zadeklarować, że jest zamężna.

Kolejną grupą, która wymaga komentarza, są kawalerowie/panny, spośród których po-nad 6% (wśród mężczyzn 5,8%, a wśród kobiet 7,2%) zadeklarowało związek partnerski;

w miastach było ich 8,5%, na wsi 2,7%. Także osób deklarujących wdowieństwo jest mniej (o 1,6%) w stosunku do stanu cywilnego prawnego – w przeważającej części dotyczy to męż-czyzn.

Spośród osób pozostających – z prawnego punktu widzenia – w związkach małżeńskich około 2% (podobnie według płci oraz w miastach i na wsi) stwierdziło, że ich małżeństwo się rozpadło, tj. osoby te zadeklarowały separację lub związek partnerski z inną osobą.

Analizując dysproporcje między stanem cywilnym prawnym i faktycznym w przekroju powiatów zaobserwowano, że wśród kawalerów/panien największe różnice wystąpiły w m.st.

Warszawie (11,1%), a najmniejsze w powiecie ostrołęckim (0,9%). Największe różnice wśród żonatych/zamężnych stwierdzono w powiecie ostrowskim (4,6%), najmniejsze zaś w powie-cie przysuskim (1,0%). W grupie ludności o stanie cywilnym wdowiec/wdowa największą różnicę odnotowano w powiecie piaseczyńskim (3,9%), a najmniejszą w powiatach ostrołęc-kim i przysusostrołęc-kim (po 0,3%). Największe rozbieżności między stanem prawnym i faktycznym zaobserwowano w grupie osób rozwiedzionych – w 26 powiatach sięgały ponad 10% (naj-więcej w warszawskim zachodnim 17,6%).

W okresie dziewięciu lat od poprzedniego spisu, struktura ludności według stanu cywil-nego faktyczcywil-nego nie uległa istotnym zmianom. Udział osób owdowiałych nie zmienił się.

Nastąpił niewielki wzrost (o 0,9 p.proc.) udziału osób rozwiedzionych. Obniżeniu uległ odse-tek osób o stanie cywilnym kawaler/panna (o 0,3 p.proc.) i osób separowanych (o 0,4 p.proc.).

Największy spadek (o 1,6 p.proc.) odnotowano dla osób pozostających w związkach małżeń-skich. Ponad dwukrotnie wzrosła zarówno liczba, jak i udział osób pozostających w związ-kach partnerskich – o ile w 2002 r. odnotowano około 28 tys. par, to w 2011 r. ponad 59 tys.

Odsetek osób pozostających w związkach partnerskich zwiększył się z 1,3% do 2,6%.

63

II. CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-EKONOMICZNA LUDNOŚCI