W krajach, w których winorośl upraw iana jest na wielką skalę, r z e k o m y m ą c z n i a k w i n o r o ś l i * ) jest najgroźniejszą jej chorobą.
Inne klęski winnic, jak phylloxera i mączniak winoroślowy, przestały być groźne: dobrze poznano ich rozwój i opracow ano m etody zwalczania.
Biologia rzekom ego mączniaka znana jest również naukowcom, wiadom o też, że opryskiwanie winnic cieczą bordoską jest przeciwko tem u grzybowi bardzo skuteczne — dlaczego więc jest on taki tru d n y do opanow ania? W ystępow anie Plasm opara viticola jest w bardzo dużym stopniu uzależnione od klimatu i warunków atm osferycznych, ściśle mówiąc, od wilgotności. G rzyb rozwija się epidem icznie w dnie deszczowe i wilgotne i opanow uje z wielką szybkością i w zastrasza
jący sposób winorośl; gdybyśm y więc mogli przew idzieć na pewien okres czasu, np. na 8 dni przed nastaniem deszczów, kiedy ten okres się zacznie i przed tym okresem spryskali krzewy winorośli 1% cieczą bordoską, uchronilibyśm y cenne te rośliny od zarazy.
G rzyb objawia się na liściach winorośli w postaci początkow o jasnych, później brunatnych plam na górnej ich stronie. Plam y te obejm ują nieraz większą część blaszki.
Na dolnej stronie liści tworzy się w miejscach porażenia biały, puszysty nalot, utw orzony z grzybni i licznych zarodników grzyba.
Liście silnie przez grzyb opanow ane usychają.
G rzyb opanow uje również owoce winorośli, które brunatnieją i usychają. Czasami usycha kilka owoców w gronie, czasam i wszyst
kie. O w oce porażone nie nadają się zupełnie do jedzenia.
Zarodniki grzyba rozwijają się najliczniej w tem peraturze 18—22°C i w wilgotności 92— 100%.
Na winorośli, hodow anej w szklarniach, rzekom y m ączniak jest rzadkością, gdyż rośliny m ożna w tedy uchronić od nadm iaru wilgoci.
W krajach południow ych choroba w ybucha o wiele wcześniej niż u nas, gdyż o wiele wcześniej winorośl rozwija się, kwitnie i owocuje. W
na-*) P l a s m o p a r a vitic o la Beri. e t d e Ton i.
gzym klimacie pierw sze zaw iadom ienia o w ystąpieniu choroby notow ane są od 15 czerwca. Nie znaczy to, żeby grzyb dopiero w tedy się po
jawił. N ajpraw dopodobniej pierwsze objawy choroby pojaw iają się wcześniej. W ciągu lipca i sierpnia, zależnie od okresów deszczów i burz choroba w ystępuje często epidem icznie. W e wrześniu liście i grona są zupełnie przez grzyb opanow ane.
W alka z rzekom ym m ączniakiem polega na starannym opryski
waniu liści, głów nie od strony dolnej, 1% cieczą bordoską. Chodzi o to, żeby powierzchnia liścia była pokryta warstw ą cieczy bordoskiej, aby w ten sposób zapobiec rozwojowi grzyba i zarażeniu.
Poniew aż grzyb zaczyna się u nas pojawiać w czerwcu należy w pierwszej połowie czerwca wykonać starannie pierwsze opryskiwanie.
D rugie opryskiw anie wykonać należy przed kw itnieniem winorośli, a następ n e mniej więcej co 3 tygodnie, chyba, że n astępują okresy w ilgotności lub częste burze; należy w tedy opryskiwać krzewy częściej.
G dy n astaną okresy suszy i gorąca, należy opryskiw anie przerwać.
Na jesieni zaleca się obryw anie i palenie uschniętych gro n i liści, zbieranie i palenie opadłych na ziemię. Ziemię pod krzewami i do
okoła drzew a należy opryskać 1% roztw orem siarczanu miedzi.
Należy pam iętać, że zbliżone objawy chorobow e na liściach wi
norośli mogą wywoływać inne przyczyny, a w naszych w arunkach naj
częściej drobny pajączek t. zw. Szpeciel winoroślowy (Eriophyes vitis).
Szkodnik ten pow oduje lekkie uw ypuklenia na górnej stronie blaszki liściowej i gęste biaław e skupienia włoskow atych utw orów na dolnej stronie liści. Również na liściach winorośli w ystępuje grzyb — mącz- niak — O iduim Tuckeri. Tworzy on białe naloty na górnej stronie liści winorośli. W ystępuje szczególnie silnie w południow ych wojewódz
twach. G rzyb ten należy zwalczać przez posypyw anie liści siarką mieloną.
Poniew aż uszkodzenia liści dość tru d n o rozróżniać, należy chore liście przesyłać do bad an ia do Stacji O chrony R oślin w Izbie Rolniczej.
Zofia Zweigbaum ówna.
J e r z y O b o rski
(P u ła w y , Z a k ł a d D o ś w i a d c z a l n y U p r a w y Tyto niu).
PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE (H e m i p t e r a - H e t e r o p t e r a), O B S E R W O W A N E w PO LSC E NA TYTONIU w LATACH 1930— 1937.
Pluskw iaki różnoskrzydle, w ystępują pospolicie na różnych rośli
nach upraw nych w tej liczbie i na tytoniu. Pluskwiaki, w ystępujące na tytoniu, są to przeważnie owady wielożerne. N iektóre z nich jak:
D o ly c o ris baccarurn L, L ygus p ra ten sis L, C o rizu s b y o sc ia m i L, wykazują przystosow anie do rozwoju na tytoniu. Rozwój tych plus
kwiaków odbyw a się w całości na zielonych częściach roślin ty to n io wych. Stw ierdzono również uszkodzenia liści i toreb ek nasiennych tytoniu, w yrządzone przez te pluskwiaki.
Przytoczone niżej pluskwiaki pochodzą z plantacji tytoniow ych z różnych okręgów upraw y tytoniu, położonych w województwach:
pomorskim, białostockim , lubelskim, kieleckim, wołyńskim, tarn o p o l
skim, stanisławowskim, z plantacji dośw iadczalnych P IN G W w P u ławach oraz z Pola D ośw iadczalnego S G G W w Skierniewicach.
1. A e lia a cu m in a ta L.
W ystępuje w Polsce pospolicie na zbożach. Nie w yrządza szkód.
N a tytoniu — zbierałem ją z plantacji dośw iadczalnych w P u ła wach, z pow iatu puław skiego i borszczowskiego. Imago lipiec—sier
pień. Nie stwierdziłem żerow ania tych pluskwiaków.
2. P a lo m en a p ra sin a L.
W Polsce nie był notow any jako szkodnik. Na U krainie uszka
dza m łode pędy buraków cukrowych, krzewy owocowe i grusze. W e Francji i W łoszech uszkadza bób, ogórki, dynie i drzew a owocowe.
Na tytoniu dosyć pospolity w pow.: puław skim , zam ojskim , bor- szczowskim. Im ago lipiec— sierpień. Larwy — sierpień. Imago wysy
sały soki na liściach tytoniu. O bjaw ów uszkodzeń nie dostrzeżono.
3. P alom ena v irid issim a P o d a .
W E uropie nie jest notow anym jako szkodnik. U szkadza soję w Azji. N a tytoniu rzadko, pow. borszczowski. Imag-o w lipcu.
4. P en ta to m a ru fip es L.
W Polsce nie notow any jako szkodnik. W Anglji — uszkadza wiśnie. N a tytoniu dosyć pospolity, szczególnie w lecie 1937 r. Im ago lipiec — sierpień, pow. puław ski i borszczowski.
5. D o ly c o ris haccarum L.
N otow any był w Polsce na słoneczniku, rab arb arze, porzeczkach, m alinach, lilaku, wierzbie. N a U krainie uszkadza m łode pęd y b u ra ków cukrowych, poziomki i truskaw ki.
N a tytoniu w Polsce jest bardzo pospolity. W ystępuje na wszy
stkich odm ianach tytoni papierosow ych i m achorce. Znajdow ałem na tytoniu i m achorce wszystkie stadia rozwojowe tego pluskw iaka jak:
jaja, larwy, nimfy i imago. Imago i larwy uszkadzają tytoń i m achor
kę przez wysysanie soków z zielonych części roślin. U szkadzają one łodygi, liście, pączki kwiatowe, kwiaty i zielone toreb k i nasienne. Ssa
nie pluskwiaków na liściach pow oduje zaginanie się brzegów i wię
dnięcie wierzchołków liści. U szkodzenia te jednak nie są trw ałe, po pew nym czasie liście pow racają do pierw otnego stanu. Pospolity we wszystkich okręgach upraw y tytoniu. Jaja, larwy i imago od czerwca do września.
6. E u ryd e m a oleraceum L.
W Polsce uszkadza kapustę, rzepę, rzepak, rzepik, żyto, gorczy
cę, rzodkiew kę. N a tytoniu — z plantacji w Skierniewicach, P u ła wach, z pow. lubelskiego. Imago w sierpniu.
7. E u ry g a słe r m a u ru s L.
N otow any w Polsce jako szkodnik żyta. W Rosji bardzo pow aż
ny szkodnik zbóż. Na tytoniu — z plantacji dośw iadczalnych w Skier
niewicach. Im ago w sierpniu. Nie stw ierdziłem żerowania.
8. M esocerus (S y r o m a s te s ) m a r g in a iu s L.
W Polsce notow any na ziem niakach, ra b arb arze, szczawiu i ró ż
nych chw astach. Na U krainie uszkadzał buraki cukrow e i maliny. W e
46
Francji poziomki i truskaw ki, a w Finlandii jabłonie.
Na tytoniu — zebrałem kilka egzem plarzy z pow. borszczow- skiego i czortkowskiego. Imago w lipcu. W ysysał soki z liści tytoniu.
9. S yro m a ste s rho m b eu s q u a d ra tu s F.
Nie notow any jako szkodnik w Polsce i zagranicą.
Na tytoniu dość pospolity w południow o wschodniej P o lsce, na plantacjach w pow. borszczowskim (O kopy św. Trójcy), czortkowskim, horodeńskim . Imago w lipcu. Pluskwiaki wysysały soki z liści tytoniu.
10. C oriscus ca lca ra tu s L.
var. h irsu łu s Ko l .
Nie notow any jako szkodnik. N a tytoniu — z pow. czortkow skiego i borszczow skiego. Imago w lipcu.
11. C o rizu s (T h e ra p h a ) h y o śc ia m i L.
W Polsce nie notow any jako szkodnik. Na Ukrainie uszkadzał m achorkę.
W Polsce wyłącznie na plantacjach m achorki bardzo pospolity.
W ystępuje we wszystkich okręgach upraw y machorki, na terenie wo- jewództ: pom orskiego, białostockiego, tarnopolskiego, wołyńskiego, lu
belskiego, oraz na plantacjach dośw iadczalnych w Puław ach i Skier
niewicach. Składa jaja na zielone torebki nasienne i liście. Larwy i imago uszkadzają zielone torebki nasienne i liście przez wysysanie soków. Na torebkach w skutek ssania pow stają brunatne plamy. Imago w lipcu i sierpniu.
12 R h o p a lu s p a ru m p u n c ta tu s S c h i l l .
Nie był notow any jako szkodnik. Na ty to n iu — z pow. lubel
skiego, puław skiego, borszczowskiego. Im ago w lipcu.
13. A p h a n u s p in i L.
Nie był notow any jako szkodnik. Na tytoniu rzadko. S kiernie
wice, Puławy.
14. R e d u v io lu s fe r u s L.
Nie był notow any jako szkodnik. N a tytoniu — z pow. borszczo
wskiego, puławskiego, lubelskiego, ze Skierniewic i Puław . Imago w lipcu i sierpniu.
15. A d elp h o c o ris U neolatus G o e z e.
N otow any był w całej strefie palearktycznej jako szkodnik lucer
ny, koniczyny, buraków cukrowych. N a U krainie uszkadzał agrest.
Na ty to n iu — z pow. borszczowskiego, czortkow skiego. Imago w lipcu.
16. L yg a s p ra te n sis L.
17. L y g a s p ra te n s is L. v a r . cam pestris F a l i .
W Polsce notow any jako szkodnik ziemniaków, ogórków , złocieni, zbóż, rzodkiewki, słoneczniku, agrestu, winorośli, porzeczek. W Rosji uszkadza poza tym drzewa owocowe i poziomki. Na M oraw ach—rośliny lekarskie.
W Polsce na plantacjach tytoniu i m achorki bardzo pospolity.
W ystępuje w całym kraju we wszystkich okręgach upraw y tytoniu.
O bok D o lyc o ris baccaram najpospolitszy pluskwiak na tytoniu i m a
chorce. C zęsto w ystępuje na plantacjach w dużych ilościach. U szka
dza tytoń i m achorkę w ten sam sposób jak D o lyc o ris baccaram . Im ago w lipcu i sierpniu.
18. L y g a s lacorum L.
W Polsce nie był notow any jako szkodnik. W Saksonji uszkadzał piołun (A r te m is ia a b sin th iu m ). N a tytoniu z pow. puław skiego, lu
belskiego. Imago w lipcu i sierpniu. U szkadzał podobnie jak L y g a s p ra te n sis.
P i ś m i e n n i c t w o :
1. O b a r s k i J. Spostrzeżenia nad szkodnikam i roślin upraw nych i ozdobnych w latach 1928 — 30 na terenach Szkoły G łównej G ospodarstw a W iejskiego w Skierniewicach. W arszaw a 1931.
2. O b a r s k i J. Szkodniki tytoniu i ich zwalczanie. W arsza
wa 1937.
3. R u s z k o w s k i J. i inni. „Rocznik O chrony R oślin” Tom I B, II B, III. W arszaw a 1933, 1935, 1937.
4. S z e l i u ż k o L, A. O b zo r nasiekom ych wrieditielej machorki i sigarnych tabakow . Kijew 1935.
5. S z t a k e l b e r g A. A. i inni. Spisok w riednych nasieko
mych SSSR i sopriedielnych stran. L eningrad 1932.
48
S u m m a r y .
H e m ip te ra H eteroptera, observed on the tobacco plants during years 1930— 1937.
The author gives 18 species of H em iptera -H etero p tera which has observed on the tobacco plants in Poland. From this list 3 sp e cies — D olyco ris baccaram , L y g u s p r a te n sis and C o rizu s h y o sc ia m i are distinct w rongdoers of the tobacco. D o lyc o ris baccarum and L yg u s p ra te n sis dam age the leaves of N ico tia n a tabacum and C ori
z u s h y o sc ia m i the green capsules of N ic o tia n a rustica.
(D ział O c h r o n y R o ślin P a ń s t w . I n s t y t u tu N a u k . G o s p . W ie jsk . w P u ł a w a c h ) .
STAN ZDROWOTNOŚCI ROŚLIN UPRAWNYCH W POLSCE