Do objaśniania lub rozszerzania treści pracy dyplomowej często niezbędne jest użycie ilustracji czy innych materiałów uzupełniających, które mają za zadanie uzupełnić, objaśnić a często nawet dodać walorów estetycznych i merytorycznych pracy. Tego typu materiały powinny być ściśle związane z tematem pracy. Powinno umieszczać się je bezpośrednio po odnoszącym się do nich tekście lub na osobnych stronach. Wybór sposobu graficznej ilustracji wyników badań zależy od zagadnienia badawczego, jak również od specyficzności uzyskanych wyników badań.
W pracach dyplomowych, naukowych lub technicznych najczęściej stosowanymi formami graficznymi ilustracji wyników badań są wykresy, diagramy, schematy, rysunki techniczne, zapisy rejestratorów aparatury pomiarowej oraz fotografie dokumentacyjne.
Każda z nich posiada określone walory merytoryczne i estetyczne oraz wymagania związane z przygotowaniem.
Każda forma materiału uzupełniającego powinna być:
- poprawnie opisana, czyli zawierać tytuł i źródło pochodzenia;
- przygotowana we właściwej formie graficznej i estetycznej;
- odnotowana (przywołana) w tekście pracy dyplomowej;
- skomentowana od strony merytorycznej.
Elementy te pozwalają nie tylko zadbać o walory informacyjno-merytoryczne, ale również poprawić estetykę samej pracy dyplomowej.
5.2. Tabele
Tabele są najbardziej popularną formą prezentacji danych (informacji), zarówno będących punktem wyjścia, jak i zakończenia (wyników) badań. Wykorzystuje się je w różnorodnej formie. Tabele zawierają najczęściej dane ilościowe, chociaż spotyka się również takie, które zawierają elementy jakościowe. Istnieje kilka istotnych reguł, które należy przestrzegać przy przygotowaniu, redakcji oraz edycji tabel.
Każda tabela musi być jednoznacznie i logicznie opisana, co oznacza, że czytelnik wie jakie elementy charakteryzują wiersze i kolumny tabeli, a zatem na przecięciu danego wiersza i danej kolumny znajduje się logiczna, czytelna i niesprzeczna (niedwuznaczna) informacja.
W tabeli nie mogą występować komórki (miejsca na przecięciu wierszy i kolumn) niewypełnione. Jeżeli takiej informacji nie ma należy zapisać formułę: b.d. (brak danych) lub inne wyjaśnienie.
Każda tabela musi posiadać nagłówek (tytuł) zapisany ponad tabelą, który określa, jakie informacje (dane) zawiera tabela i jak zostały rozmieszczone. Nagłówek nie tylko charakteryzuje same informacje, ale również często ich zakres przestrzenny oraz czasowy, a także jednostki wymiarowe (pomiaru). Pod tabelą umieszcza się informację o źródłach pochodzenia informacji w nich zamieszczonych. Nagłówek i źródło tabeli są elementami obligatoryjnymi.
Tabela 5.1. Tytuł pracy z elementami wyjaśniającymi
Wyszczególnienie Element 1 Element 2 Element 3
Obiekt 1 Obiekt 2 Obiekt 3
Źródło: opracowanie własne na podstawie …
Tabele należy numerować kolejnymi cyframi arabskimi. Numeracja może być jednolita dla całej pracy lub odrębna dla poszczególnych rozdziałów. Wówczas składa się z dwóch elementów – pierwszy to numer rozdziału, drugi to kolejny numer tabeli. Wszystkie tabele powinny mieć jednolitą formę graficzną i jeżeli to możliwe zajmować całą szerokość strony. Jeżeli jakaś tabela nie mieści się na stronie, to należy powtórzyć wiersz jej nagłówka na kolejnej stronie oraz dodać etykietę „cd. tabeli 1”. Tekst w tabeli należy składać stopniem pisma o jeden lub dwa punkty typograficzne, mniejsze od stopnia tekstu głównego (czyli 11 lub 10 pkt.). Jednocześnie dla większej przejrzystości i zwartości tabeli stosuje się w tabeli pojedynczy skok między wierszami. Każda zamieszczona tabela powinna zostać przywołana w odpowiedniej części pracy dyplomowej. Dobrze przygotowana tabela zawiera znaczący potencjał informacyjny, bardzo ważny dla tematyki pracy i zrealizowanych w niej badań.
5.3. Schematy
Schematy są materiałami uzupełniającymi chętnie wykorzystywanymi w pracach technicznych czy przyrodniczych i pracach o projektowym charakterze. Również w pracach
ekonomicznych schematy stosuje się przy różnego rodzaju zestawieniach. Przyjmują one postać: list, ujęć procesowych, cykli, struktur hierarchicznych, relacji macierzowych czy obrazów lub bardziej zindywidualizowanych formuł.
Każdy schemat powinien posiadać swój numer, tytuł oraz źródło pochodzenia.
Numeracja może być jednolita dla całej pracy lub odrębna dla poszczególnych rozdziałów.
Wówczas składa się z dwóch elementów – pierwszy to numer rozdziału, drugi to kolejny numer schematu. Tytuł może być umieszczony ponad lub pod schematem. Źródło pochodzenia schematu powinno znaleźć się pod jego ujęciem graficznym. Każdy schemat musi być odpowiednio przywołany w pracy.
Schemat 5.1. Tematyka schematu
Źródło:
Schemat powinien być starannie opracowany graficznie, z wykorzystaniem istniejącego oprogramowania i stosowanego w pracy kroju czcionki oraz przy wysokim poziomie przejrzystości (na przykład czcionka nie powinna być zbyt duża). Dobrze opracowany schemat posiada bardzo duży potencjał informacyjny, ułatwiający całościowe zrozumienie wielu trudnych problemów poruszanych w pracy dyplomowej. Posiadają również interesujące możliwości porządkowania informacji, zwłaszcza gdy zagadnienia przybierają wielopoziomowy charakter. Należy przy tym pamiętać, że każdy element schematu ma odkreślone znaczenie i wymaga wyjaśnienia w pracy dyplomowej.
5.4. Diagramy
Diagramy są graficzną formą przedstawiania porównywanych wielkości (diagramy porównawcze) albo podziału określonej całości na części (diagramy strukturalne). Służą do zobrazowania wyników badań, w których liczba obiektów lub czynników badawczych jest niewielka. Diagramy, podobnie jak wykresy, tworzy się w prostokątnym układzie współrzędnych, ale w diagramach tylko jedna oś jest opatrzona skalą i musi to być skala równomierna, drugą zastępuje się odcinkiem lub słupkiem określonej, dowolnej szerokości.
Długość odcinka lub słupka wyraża wyniki w skali diagramu.
Diagramy porównawcze to inaczej histogramy, za pomocą których przedstawia się najczęściej rozkład liczebności badanej cechy lub zjawiska w określonym zbiorze jednostek badanych. Do przedstawienia cech o charakterze zmiennej ciągłej powinno się stosować histogramy słupkowe, a cechy o charakterze zmiennej skokowej – histogramy liniowe. Do przedstawiania podziału całości badanej cechy najczęściej służą diagramy strukturalne i wtedy mogą być słupkowe lub kołowe.
Wyniki badań można zilustrować za pomocą diagramów złożonych, które mogą przyjmować postać słupków podwójnych lub nakrywających się. Na diagramach zarówno jak na wykresach można zamieszczać wyniki analizy statystycznej.
Diagram 5.1. Temat diagramu
Źródło:
Temat wykresu
1. kwartał 2. kwartał 3. kwartał 4. kwartał
Każdy diagram powinien posiadać swój numer, tytuł oraz źródło pochodzenia. Ich numeracja może być jednolita dla całej pracy lub odrębna dla poszczególnych rozdziałów.
Wówczas składa się z dwóch elementów – pierwszy to numer rozdziału, drugi to kolejny numer schematu. Tytuł może być umieszczony ponad lub pod diagramem. Źródło pochodzenia diagramu powinno znaleźć się pod jego ujęciem graficznym. Każdy diagram musi być odpowiednio przywołany i omówiony w pracy.
5.5. Rysunki
Rysunki powinny być opatrzone podpisami - tytułami, które w sposób krótki i zrozumiały określają przedmiot ilustracji. Podpis może być wyśrodkowany. Rysunki podpisuje się pod lub ponad ryciną. Rysunki należy numerować kolejno cyframi arabskimi (1, 2, 3…) i nazywać je rycinami (Ryc.). W części opracowań za inne rodzaje rysunków traktuje się fotografie, diagramy, wykresy czy schemat. Jeżeli w pracy są zamieszczone tylko rysunki (nie ma fotografii), można zastosować etykietę „Rys.”. Nie należy stosować wielu rodzajów etykiet (np. jednocześnie „Rys.” i „Ryc.” lub „Ryc.” i „Fot.”).
Rysunek 5.1. Temat rysunku
Źródło: https://www.google.pl/search?q=praca+dyplomowa&sxsrf=... [data dostępu ]
Wszystkie umieszczone w pracy ilustracje powinny być przywołane w tekście. Brak odniesienia świadczy o przypadkowym i bezcelowym zamieszczeniu rysunku.
W ilustracjach należy zadbać o szczególną estetykę wykonania oraz o komunikatywność obrazu graficznego. Aby obraz graficzny był przejrzysty należy umieszczać możliwie jak najmniej objaśnień słownych. Objaśnienia powinny w pełni wyjaśniać obraz graficzny rysunku, na przykład skale, oznaczenia linii, zastosowane symbole, znaki itp. Rysunki techniczne przedstawione w pracach naukowych mogą być materiałem dowodowym, wykorzystywanym w zobrazowaniu układu doświadczenia, toku postępowania analitycznego czy produkcyjnego. Rysunki i schematy można podzielić na trzy podstawowe grupy: rysunki poglądowe, rysunki i schematy wymiarowe, schematy ideowe.
5.6. Wykresy
W pracach naukowych wykresy najczęściej stosuje się do:
- przedstawiania zmian badanego czynnika lub parametru w czasie (wykresy dynamiczne).
- przedstawiania zależności co najmniej dwóch zmiennych (wykresy funkcyjne).
- porównania różnych wielkości lub wskaźników, na przykład statystycznych (wykresy porównawcze).
Wykres 5.1. Temat wykresu
Źródło:
0 2 4 6 8 10 12 14
Kategoria 1 Kategoria 2 Kategoria 3 Kategoria 4
Seria 3 Seria 2 Seria 1
Obraz graficzny wykresu powinno się tworzyć w prostokątnym układzie współrzędnych, na osiach rzędnych i odciętych oznacza się skale odpowiadające zakresom badanych wartości. Podziałkę przedstawiamy kreskami podziałowymi lub liniami siatki współrzędnych. Wartości liczbowe przy podziałach powinny być tak dobrane, aby krzywe lub linie przedstawiające zależności badanych wartości były przejrzyste i nachylone względem osi OX pod kątem 30-45⁰. Głównie w wykresach stosuje się skale liniowe. Do prezentacji wyników o różnych wartościach stosujemy wykresy wieloskokowe (o kilku skalach na jednej osi) oraz wykresy przestrzenne. Do przedstawiania zmian cechy podlegającej cyklicznym wahaniom okresowym stosujemy wykresy w układzie współrzędnych biegunowych, gdzie jedną zmienną wyrażamy w postaci kąta, a drugą jako odległości od środka układu.
Wykresy są z reguły opracowane przez edytory na bazie liczbowych danych o statystyczno-ekonometrycznym charakterze. Oznacza to konieczność precyzyjnego omówienia zarówno wykorzystywanych danych (informacji), jak i rozkładu tych wielkości na układzie współrzędnych, a także jednostek miar tego układu.
5.7. Wzory
W przypadku wzorów stosuje się nieco inny opis. W tekście można użyć nazwy danej formuły (jeżeli istnieje), natomiast sam wzór oznacza się przy pomocy kolejnego numeru, z reguły w nawiasie otwartym. Pod wzorem należy objaśnić wszystkie elementy, które go tworzą. Jest to niezbędny warunek poprawnego wprowadzenia i wykorzystania jakiejkolwiek formuły, bez względu na to, czy jest popularna, czy nie.
𝐴 = 𝜋𝑟2 (5.1)
gdzie: A – powierzchnia koła, r – promień koła, π - stała równa w przybliżeniu 3,14.
Przy zapisie wzorów wykorzystuje się często specjalne, wydzielone możliwości edytorów, w tym gotowe formuły.
5.8. Skróty
Skróty używane w tekstach pisemnych można podzielić na dwie zasadnicze grupy:
- powszechnie znane i używane, które nie wymagają objaśnienia (jak: np., itd., op. cit.);
- specyficzne, obejmujące rzadziej wykorzystywane, jak i specjalnie wprowadzone w danej pracy dyplomowej (KMNK – klasyczna metoda najmniejszych kwadratów).
Skróty reprezentujące drugą grupę bezwzględnie wymagają wyjaśnienia, a pierwszy raz wprowadzane, łączą się z pierwszym użyciem danego określenia. Przy wykorzystywaniu skrótów należy pamiętać o następujących zasadach:
- wprowadzane i używane skróty wymagają wyjaśnienia;
- nie należy stosować zbyt dużej liczby skrótów, ponieważ takie teksty są mało czytelne;
- skróty powinny zostać zebrane w łatwo dostępnym spisie.
5.9. Fotografie
Jako ilustracje w pracach naukowych wykorzystujemy także fotografie dokumentacyjne. Najczęściej używanymi rodzajami fotografii dokumentacyjnej są fotografia naukowo-techniczna i fotografia dokumentalna.
Fotografia naukowo-techniczna przedstawia całkowitą obiektywność zapisu, zdolność rejestrowania zjawisk ultraszybkich, obrazów w promieniowaniu niewidzialnym (podczerwień, nadfiolet, promienie gamma) oraz bardzo słabych efektów świetlnych. Do naukowo-technicznych metod fotograficznych należą: fotografia mikroskopowa, rentgenowska, stroboskopowa, spektralna, ultraszybka, astronomiczna itp..
Fotografia 5.1. Temat fotografii
Źródło:
Fotografia dokumentalna rejestruje stan przedmiotów bądź wydarzeń zachodzących obecnie lub w przeszłości i nie można ich przedstawić inaczej niż posługując się fotografią z minionego okresu.
Każda fotografia powinna posiadać swój numer, tytuł oraz źródło pochodzenia. Ich numeracja może być jednolita dla całej pracy lub odrębna dla poszczególnych rozdziałów.
Wówczas składa się z dwóch elementów – pierwszy to numer rozdziału, drugi to kolejny numer fotografii. Tytuł może być umieszczony ponad lub pod fotografią. Źródło pochodzenia fotografii powinno znaleźć się pod jej ujęciem graficznym. Każda fotografia musi być odpowiednio przywołana i omówiona w pracy.