W zbiorach państwowych na Wawelu znajduje się potęż
nych rozmiarów chorągiew turecka, zdobyta przez wojska pol
skie w bitwie pod Parkanam i w dniu 9 października 1863 ro ku. Chorągiew tę przesłał Sobieski z pola bitwy do bazyliki Najśw. Marii Panny w Loreto we Włoszech, skąd dziękczynne to votum zabrały w r. 1798 Legiony polskie i ofiarowały ge
nerałowi Janowi Henrykowi Dąbrowskiemu. Skonfiskowana następnie przez Rosjan, chorągiew ta spoczywała w Erem itażu w Petersburgu. Traktat ryski zwrócił tę pam iątkę Polsce.
Loreto należało już u schyłku średniowiecza do najw aż
niejszych ośrodków kultu m ariańskiego w Italii.
Tutaj, u stóp „Czarnej Madonny“ złożył zwycięzca spod Lepanto, don Juan d’A ustria — sztandary zdobyte na Turkach w bitwie pod Lepanto (7 października 1571), tutaj składali hołd Pogromicielce niewiernych przedstawiciele potężnej republiki weneckiej.
F akty te nie w yjaśniają jednak w pełni przyczyn, dla których Sobieski skierował zdobytą pod Parkanam i chorągiew właśnie do Loreto. Na decyzję króla wpłynęło następujące w y
darzenie: W czasie pochodu wojsk polskich pod Wiedeń, zna
lazła straż przednia wśród gruzów i zgliszcz osady w pobliżu stolicy Austrii, wizerunek Matki Boskiej Loretańskiej, malowa
ny na blasze miedzianej. Na wstęgach, rozpostartych w tle obrazu, po obu stronach postaci Bogarodzicy, widniał napis:
„In hac im agine vinces Joannes" („pod tym znakiem zwycię
żysz, Ja n ie “). Pancerni, idący w awangardzie wręczyli wydobyty z rumowisk obraz hetmanowi Stanisławowi Jabłonowskiemu, ten zaś ofiarował wróżebny w izerunek Dziewicy Loretańskiej królowi Janowi Sobieskiemu.
33
K a l e n d a r z K r ó l o w e j K o r o n y P o l s k i e j . 3
Kaplica LoretańskanaPradze w Warszawie.
34
W yprawa w iedeńska odbywała się więc pod znakiem Matki Boskiej Loretańskiej.
Ten to w łaśnie zbieg wydarzeń wyjaśnia, dlaczego po o- statecznym pogromie Turków pod Parkanam i złożył Sobieski zdobytą chorągiew u stóp Bogarodzicy w Loreto.
Wróżebny wizerunek Matki Boskiej Loretańskiej, znale
ziony pod Wiedniem, przeszedł później w drodze spadku na własność Radziwiłłów — i dzisiaj znajduje się w kaplicy zam
kowej w Nieświeżu.
Kult Bogarodzicy z Loreto sięga końca XIII wieku. Gdy zalew m ahom etański docierać począł do bram Nazaretu, w dniu 10 grudnia 1294 roku, jak głosi tradycja, aniołowie przenieśli
„casa san ta”, święty domek Najśw. Dziewicy z Galilei do Italii i umieścili go w laurow ym gaju przy drodze z Ankony do Rzymu. W latach 1464—1587 wzniesiono nad casa santa wspa
niałą bazylikę.
Już w XIII wieku pomieszczono w „świętym dom ku“ wi
zerunek Bogarodzicy z Dzieciątkiem Jezus na ręku, rzeźbiony w drzewie. Podanie mówi, że figura ta wyszła z pracowni św.
Łukasza Ewangelisty. Stylistyczne właściwości rzeźby wskazują jednak, że jest to dzieło niestarsze ponad wiek XIII.
Apostołami kultu Bogarodzicy z Loreto byli w Polsce za
konnicy reguły św. Franciszka Serafickiego, przede wszystkim bernardyni i kapucyni. Przy kościołach tych zgromadzeń zakon
nych powstawały kaplice loretańskie o formach architektonicz
nych, wzorowanych na „casa san ta”, na świętym domku z Na
zaret, w którym przyszła na świat Najśw. Maria Panna i gdzie następnie przyjęła poselstwo archanioła Gabriela.
N ajstarsza kaplica loretańska w Krakowie znajduje się w kościele Panny Marii. W wieku XVI, nazwę kaplicy loretań
skiej nosiła kaplica pod wyższą wieżą kościoła Mariackiego.
W r. 1615 poświęcono nową kaplicę loretańską. Jest to kaplica zwana dzisiaj „za balustradą”. Również w kościele św. Barbary 0 0 . Jezuitów istniała już w pierwszej połowie XVII stulecia kaplica loretańska.
Przy kościele 0 0 . bernardynów na Pradze pod Warszawą, zbudowanym w XVI stuleciu, ufundow ał W ładysław IV kaplicę loretańską; wielki ołtarz kaplicy skrzył się od złota, srebra i drogich kam ieni. Ozdoby te zrabowali Szwedzi, a co ocalało
35 zabrali żołnierze Suworowa, którzy w pień wycięli wszystkich zakonników i zakonnice (PP. bernardynki), posiadające w po
bliżu swój klasztor.
W r. 1812 Napoleon postanowił umocnić się na Pradze
— i aby uzyskać teren pod fortyfikacje, rozkazał zburzyć wszystkie zabudowania. Rozebrano wówczas drew niany kościół św. Stanisława (na Skaryszewie), zburzono stary ratusz na Pradze i wszystkie domy. Padł pod kilofami kościół 0 0 . ber
nardynów (św. Andrzeja). Gdy następnie przystąpiono do roz
biórki kaplicy loretańskiej, lud praski przybrał tak groźną po
stawę, że zaniechano dalszego burzenia. Ocalała w ten sposób i dotąd zachowana kaplica loretańska — to jedyna pam iątka po czasach dawniejszych Pragi.
W r. 1816 kaplicę odrestaurowano. Przez sto lat z górą kaplica ta służyła jako kościół parafialny, zanim ze składek nie wybudowano kościoła św. Floriana. Po dawnym urządzeniu kap
licy nie pozostało ani śladu. F igura Matki Boskiej Loretańskiej z tej kaplicy znajduje się dzisiaj w kościele pobernardyńskim św. Anny na Krakowskim Przedm ieściu (w kaplicy loretańskiej).
Kaplica loretańska w pojezuickim kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie pochodzi z połowy XVII stulecia. F u nd a
torem tej kaplicy był zmarły w r. 1649 burgrabia zam ku kró
lewskiego na Wawelu, Andrzej Czarnecki, który na cele kaplicy zapisał 12.000 zł.
Na nagrobkowym obrazie, znajdującym się na ścianie kap
licy, widzimy burgrabiego, klęczącego przed M atką Boską Lo
retańską. Pomieszczony w ołtarzu kaplicy obraz Bogarodzicy z Loreto jest z XVII stulecia pochodzącą kopię m alarską cu
downej figury z Loreto.
Głównym ośrodkiem kultu Matki Boskiej Loretańskiej w Wielkopolsce była miejscowość Skrzebowa (diecezja gnieź
nieńska, powiat odolanowski). W ołtarzu tem tejszego kościoła parafialnego, wystawionego pod wezwaniem św. Marii Magda
leny znajduje się piękny obraz Matki Boskiej Loretańskiej prze
niesiony tu taj w r. 1815 z kapliczki, z której obecnie tylko ruiny zostały.
Tradycja mówi, że obraz ten ufundow ała jakaś generało
wa szwedzka jako wotum za cudowne uzdrowienie jej męża.
3*
36
Działo się to za czasów najazdu szwedzkiego, zaiJana Kazimierza. W opanow anej przez Szwedów Wielkopolsce wy
buchło powstanie narodowe. Dzielny p artyzant Śmigielski wy
ruszył na Kalisz, aby stam tąd przepędzić Szwedów. Na wieść o tym , wspomiany generał szwedzki wy.^zedł w pole,?aby roz
prawić się z powstańcami. W potyczce Szwedzi zostali jednak pobici, a ciężko ranny generał dostał się do niewoli. Wówczas to żona jego, za nam ową Polek — choć protestantka, zwróciła się o pomoc do Matki Boskiej Loretańskiej — i została wysłu
chana.
Cudowny obraz M atki Boskiej Loretańskiej znaleziony pod Wiedniem w r. 1683; kaplica zam kowa w Nieświeżu.
W edług innej wersji, obraz Matki Boskiej Loretańskiej z kościoła w Skrzebowie ufundow ał albo dziedzic Skrzebowy, Mołaszewski, albo też trzy siostry Chwalczewskie, do których Skrzebowa później należała.
Na obrazie Matki Boskiej Loretańskiej, u stóp Bogaro
dzicy klęczą trzy małe postacie niewieście z rękam i złożonymi do modlitwy. Prawdopodobnie są to fundatorki obrazu, panny Chwalczewskie.
37
Kościółek Matki BoskiejLoretańskiej Patronki LotnikówPolskichnaOkęciu w Warszawie.
38
Obraz Matki Boskiej Loretańskiej ze Skrzybowy, jak to wskazuje m ateriał, technika i faktura malowidła należy do naj
dawniejszych przedstaw ień tego typu w Polsce— i pochodzi z pierwszych lat XVII stulecia.
Szeroki rozkwit kultu Matki Boskiej Loretańskiej w Pol
sce z połowy XVII stulecia wywołał zapotrzebowanie odpo
wiedniej literatury. Aby tym pragnieniom zadość uczynić, wy
dał w r. 1648 ks. Andrzej Wargocki „Opisanie domku w Lo
reto" (Kraków).
Kaplica loretańska przy kościele 0 0 . kapucynów w K ra
kowie jest fundacji Albrechta Rawicz-Dembińskiego (z lat 1712—1719).
Bogarodzica Loretańska była Matką Boską zwycięską Jana III Sobieskiego. Toteż kaplica loretańska przy kościele kapu
cyńskim stała się nie tylko sanktuarium Dziewicy z Loreto, ale zarazem pomnikiem chwały narodowej, pam iątką zwycięstw pod Wiedniem i Parkanam i. W tej to kaplicy święcili swe szable w dniu 24 marca 1794 r. przewódcy insurekcji narodowej — Tadeusz Kościuszko i generał Wodzicki.
Przy bazylice Najśw. Marii Panny w Loreto istnieją z d a
wien daw na kaplice narodowe, wyraz czci poszczególnych państw i narodów dla Najśw. Dziewicy.
Jest tam kaplica słowiańska, francuska, niemiecka, hisz
pańska, węgierska — i polska.
Kaplicę polską pokrył malowidłami współczesny artysta włoski Arturo Gatti, który aby zebrać odpowiedni m ateriał do swych kompozycji, bawił dw ukrotnie w Polsce. Na sklepie
niu kaplicy, usianym gwiazdami, błyszczącymi na lazurowym tle, widnieje wielka aureola utworzona z róż, lilij i symboli litanii loretańskiej. Nad oknem kaplicy przedstawił malarz Matkę Boską Loretańską jako Królową Korony Polskiej. Po prawej stronie Najśw. Marii P anny widnieje grupa posta
ci historycznych, symbolizujących Polskę, ze świętym Kazi
mierzem na czele; grupę tę dopełniają postacie chorążego daw
nych wojsk polskich, dzierżącego królew ską chorągiew i Jana III Sobieskiego. Po lewej stronie tronu Bogarodzicy przedstawił malarz Polskę współczesną. Półkoliste zagłębienia ponad wspo
m nianą kompozycją w ypełniają wizerunki sześciu świętych polskich, mianowicie św. Jana Kantego, św. Stanisław a Kostki,
39 św. Stanisław a B., bł. Salomei, św. Wojciecha i bł. Jakuba Strepy.
Na ścianie praw ej kaplicy nam alow ał Arturo G atti w wiel
kiej kompozycji freskowej „Zwycięstwo Sobieskiego pod Wied
niem”, a ścianę lewą w ypełnia fresk przedstawiający „Zwy
cięstwo pod W arszaw ą w r. 1920“.
Odrodzenie kultu Matki Boskiej Loretańskiej w czasach obecnych jest dziełem twórców i organizatorów potężnej floty powietrznej Italii. Czarna Dziewica, tronująca na ołtarzu świę
tego domku, przeniesionego rękam i skrzydlatych aniołów w prze
stworzach powietrza ponad falami A driatyku — z Nazaret do Italii — stała stę P atro nk ą lotnictwa włoskiego.
Już w czasie wojny światowej w arkotały nad Casa Santa w Loreto motory samolotów bojowych. Te powietrzne pielgrzym ki bohaterskich lotników włoskich przybrały w Italii Mussoli- niego charakter oficjalny, odkąd Bogarodzica z Loreto ogłoszo
na została Opiekunką i Patronką powietrznych sił zbrojnych, odrodzonej Italii.
Ta sama Matka Boska z Loreto, która przed trzem a w ie
kami prowadziła pod Wiedeń skrzydlatych rycerzy Sobieskiego, dzisiaj patronuje stalowym orłom Italii.
Cześć dla Matki Boskiej Loretańskiej, Patronki lotników, przenika również do Polski. W r. 1934 poświęcony został na Okęciu w W arszawie obok lotniska, kościółek pod wezwaniem Matki Boskiej z Loreto, Patronki lotników polskich.
T R I :