Rozdział III. METODY PROBLEMOWE W KSZTAŁCENIU EKONOMISTÓW
3.6. Metoda grupowego rozwiązywania przykładów
U podstaw opracowania tej metody leży mało efektywna praca ze studentami na ćwiczeniach. Najczęściej spotykane rozwiązanie zadań (przykładów) w małym stopniu aktywizuje całą grupę studencką. Do typowych należy sytuacja, gdy student rozwiązuje zadanie na tablicy przy najczęściej nikłym zainteresowaniu pozostałych studentów.
To krytyczne spojrzenie na metody prowadzenia ćwiczeń spowodowało poszukiwanie podejścia metodycznego, które spełniałoby następujące warunki:
– aktywowałoby intelektualnie całą grupę, w tym samym czasie i przy tym samym zadaniu,
– kształtowałoby umiejętności dochodzenia do rozwiązań metodą najskutecz-niejszą (wymagającą jak najmniejszych nakładów pracy na obliczenie),
23 J. Szałowski: Metoda grupowego rozwiązywania przypadku: Ustalanie globalnej kwoty nakładów w kampanii reklamowej, „Studia i Materiały”, t. 24, COMSE, Poznań 1975, s. 84–89.
89
– kształtowałoby umiejętności zbierania potrzebnych danych do rozwiązania zadania przy minimalnej liczbie operacji.
Jest to o tyle ważne, że w ćwiczeniu umiejętności rozwiązywania przykła-dów dotyczących np. jakiegoś wskaźnika ekonomicznego nie tylko chodzi o to, aby został on obliczony, lecz również o to by był on obliczony możliwie szybko i najmniejszym nakładem pracy. Sytuacja problemowa przy rozwiązywaniu przykładów ma inny charakter niż w metodzie przypadków czy w metodzie sytuacyjnej. Tam problem ma kilka rozwiązań, z których jedno jest optymalne.
Przykład na jedno rozwiązanie dające się sformułować parametrycznie (liczbowo), natomiast trudność i nietypowość sytuacji związana jest z wyborem metody zbierania danych i ich przetwarzania. Jest to zatem optymalizowanie metody dochodzenia do rozwiązania.
Metoda grupowego rozwiązania przykładów została opracowana przez M. Boraka24. Cechami charakterystycznymi tej metody jest:
a) praca studentów w małych grupach,
b) wprowadzenie elementów gry dydaktycznej,
c) poszukiwanie informacji oraz rozwiązania przykładu (zadania), będących przedmiotem gry,
d) limitowany czas.
W modelowym ujęciu kolejne czynności studentów i instruktora przebiegają według następującej kolejności:
1. Podział grupy na 3–6-osobowe zespoły oraz wyjaśnienie zasad przebiegu zajęć. Ponadto określenie wysokości opłat za informacje w poszczególnych etapach, wysokości premii końcowych itp. Najczęściej stosuje się podział na grupy niezorganizowane, a zadaniem członków zespołu jest wybór kierow-nika i podział zadań. Praktyka wykazała, iż kilkakrotne zastosowanie metody wykształca umiejętności oceny kolegów ze względu na ich przydatność do pełnienia różnych funkcji przy różnych zadaniach.
2. Podanie grupom dyspozycji (zadania).
/R/25 – regułą jest, iż dyspozycja ma charakter bardzo ogólny i nie zawiera (lub zawiera bardzo mało) informacji, które pozwalają na zrealizowanie dyspozycji.
3. Grupy po otrzymaniu dyspozycji mają krótki czas na jej wstępne przedysku-towanie, zrozumienie rodzaju zadania.
/R/ – w tej fazie nie udziela się żadnych konkretnych informacji.
24 H. Borakova: Zastosowanie metody grupowego rozwiązywania przykładów, „Doskonalenie Kadr Kierowniczych” 1971, nr. 5, s. 13–20.
25 W prezentowanym modelu postępowania reguły metodyczne zostały zaznaczone symbolem (R).
90
Rozdział III. Metody problemowe w kształceniu ekonomistów
Można jednak rozszerzać dyspozycje poprzez interpretacje, użycie innego sformułowania, które ułatwi grupie zrozumienie istoty problemu. Należy przyjąć, że w tej fazie grupy pracują już w sposób izolowany, tzn. nie kontaktują się między sobą, a instruktor komunikuje się z każdym zespołem oddzielnie.
Wyjątek mogą stanowić sytuacje, kiedy zachodzi niebezpieczeństwo, iż dys-pozycja jest niezrozumiała dla wszystkich zespołów. Wynikiem tej dyskusji powinno być opracowanie metody rozwiązania zadania i określenia zbioru niezbędnych informacji.
4. Faza właściwego rozwiązywania przykładu jest ściśle limitowana w czasie.
Jej długość powinna być dostosowana do stopnia złożoności zadania, liczby niezbędnych informacji oraz przeciętnego poziomu zespołu studenckiego.
Często pierwotnie przyjęty czas należy weryfikować po przeprowadzeniu zajęć. Czas przeznaczony na rozwiązanie jest podzielony na kilka faz. Ich liczba (najczęściej 3) oraz długość mogą być różne. Faza pierwsza powinna być na tyle długa, aby grupy pracujące w przeciętnym tempie zdążyły „kupić”
wszystkie niezbędne informacje.
/R/ – grupy „kupują” informacje według stawki przewidzianej dla poszcze-gólnych faz. Regułą jest precyzyjne odpowiadanie instruktora na postawione przez studentów pytania („jakie pytanie – taka odpowiedź”). Chodzi o to, aby studenci nauczyli się nie tylko żądania informacji rzeczywiście niezbędnych, lecz poprawnego formułowania pytań.
/R/ – koszty informacji rosną w postępie geometrycznym, tzn. jeśli w pierw-szym etapie każde pytanie „kosztuje” np. 200 zł, to w etapach następnych już 400, 800 itp. Koszt ten może być wyrażony w punktach lub w złotówkach (oczywiście fikcyjnych).
/R/ – przygotowując zajęcia należy opracować zbiór informacji stosując zasadę, iż są to informacje wyjściowe, które powinny zostać następnie przez studen-tów przetworzone. Nie udziela się w zasadzie informacji zbiorczych. Zestaw zawiera na ogół większą liczbę danych, niż potrzebne niezbędne minimum, na wypadek pytań żądających informacji niepotrzebnych.
/R/ – jeśli zespół żąda danych, których instruktor nie posiada, to nie ponosi kosztu zadanego pytania.
/R/ – o ile przebieg pracy w zespołach wskazuje, iż żaden z nich nie rozwiąże przykładu, należy udzielić wskazówek lub informacji wszystkim grupom bezpłatnie.
/R/ – w czasie rozwiązywania przykładu instruktor prowadzi na tablicy (lub przy zastosowaniu grafoskopu) zapis bieżących kosztów uzyskiwanych infor-macji dla poszczególnych grup i w kolejnych fazach.
91
5. Po upływie przewidzianego czasu kierownicy zespołów formułują rozwiąza-nie na piśmie, a następrozwiąza-nie prezentują je na forum całej grupy. Prezentacja rozwiązań jest połączona najczęściej z krótką dyskusją, w której studenci oceniają poszczególne wyniki. Ostatecznej oceny dokonuje osoba prowadząca zajęcia, przydzielając premie za rozwiązanie.
/R/ – ocena wyrażona w postaci premii (punkty, złotówki) musi być połączona z uzasadnieniem, które jest merytorycznym podsumowaniem zajęć.
/R/ – pomiędzy wysokością premii za bardzo dobry wynik a globalną sumą kosztów musi zachodzić relacja pozwalająca na uzyskanie salda zarówno dodatniego, jak i ujemnego, przy czym wysokość salda dodatniego dla grupy, która uzyskała poprawne rozwiązanie i kupiła informacje rzeczywiście nie-zbędne – powinna być znacząca26.
Metoda grupowego rozwiązywania przykładów jest grą dydaktyczną i z tego względu szczególnie wpływa na aktywizację studentów. Stwarza możliwość wymiernej oceny pracy zespołów, a także umożliwia poprzez obserwację doko-nanie analizy pracy i kontrolę przygotowania poszczególnych członków grupy.
Spośród metod nauczania problemowego jest ona stosunkowo często stosowana w wyższym szkolnictwie ekonomicznym27 (najwięcej opublikowanych i nie publi-kowanych rozwiązań dotyczy tej metody). Jest ona bardzo chętnie stosowana, zwłaszcza w przedmiotach takich, jak ekonomika rolnictwa, ekonomika pracy, ekonomika przedsiębiorstwa, ekonomika i programowanie przemysłu.
Popularność tej metody można tłumaczyć tym, że w programach przedmiotów ekonomicznych występuje wiele ćwiczeń z rozwiązywaniem przykładów oraz prostą konstrukcją metody, ułatwiającą jej zastosowanie.
Zastanów się nad takimi zagadnieniami:
1. Czym charakteryzuje się sytuacja problemowa, występująca w metodzie grupowego rozwiązywania przykładów?
2. Czym różni się ona od sytuacji problemowej, występującej w metodzie sytuacyjnej?
3. Które z zajęć można przeprowadzić metodą grupowego rozwiązywania przykładów?
4. Jakie widzisz przeszkody w stosowaniu tej metody w swoich zajęciach?
26 M. Borak: Moderne metody vychovy veducich, Obzor, Bratisłava 1970, s. 75–80.
27 Metoda skupinoveho resenii prikladu a pripadu a jeji oplikace ve vyuc, cz. I. VSE Praha SMMV 1975 – maszynopis.
92
Rozdział III. Metody problemowe w kształceniu ekonomistów