Metodologia badań własnych

2.1. Przedmiot i cele badań

Przedmiotem badań są kompetencje profesjonalne nauczycieli wczesnej edukacji rozpatrywane w perspektywie mistrzostwa zawodowego. Autorka będzie sie starać dociec jego istoty i treści oraz określić jego uwarunkowania.

Głównym celem badań było opisanie kompetencji zawodowych nauczycieli wczesnej edukacji na poszczególnych etapach ich kariery zawodowej, ustalenie momentu, w którym osiągają oni szczyt swojego profesjonalnego rozwoju oraz ustalenie czynników o tym decydujących.

Cel teoretyczny miał służyć poznaniu szczególnych przejawów dążenia nauczyciela do osiągnięcia mistrzostwa pedagogicznego w obecnych czasach, kiedy to aspiracje polskiej szkoły kierowane są ku jej perspektywom europejskim, w warunkach eksplozji informacyjnej.

We wszystkich dziedzinach problem kompetencji zawodowych nauczycieli wczesnej edukacji, ich rozwoju i uwarunkowań należy uznać za bardzo istotny, ponieważ edukacja wczesnoszkolna, mimo, że nadal jest zasadniczym szczeblem kształcenia to znalazło się w zupełnie nowym kontekście „środowiska edukacyjnego”, zdominowanego przez mass media i szeroko rozumianą „kulturę obrazkową”. Małe dziecko jednak w dalszym ciągu wykazuje wszystkie cechy charakterystyczne dla jego rozwoju, w tym również swoistą podatność na oddziaływania pedagogiczne zmuszające nauczyciela do ciągłego poszukiwania nowych sposobów pełnienia swojej pedagogicznej roli w szkole według założeń koncepcji edukacji zintegrowanej. Przy tym, bez trudu można zauważyć, że wciąż nie zmieniła się istota relacji nauczyciel – uczeń, u której podstaw występuje bezgraniczne zaufanie do „swojej pani”.

Dlatego nic nie zmieniło faktu, że nauczyciel jest stroną dominującą w kontaktach z uczniami, co również zaspokaja ich potrzebę przynależności i bezpieczeństwa w szkole. Nowoczesne koncepcje pedagogiczne preferują typ nauczyciela - przewodnika „po świecie wiedzy” i umiejętności, którego zawsze można zapytać o drogę. Nauczyciel ten zamiast kontrolowania, oceniania i testowania osiągnięć szkolnych ucznia musi wartościować jego wysiłek edukacyjny przy wykorzystaniu metod obserwacyjnych.

Rozważania o mistrzostwie pedagogicznym uczyniono ważnym sposobem poszukiwania teoretycznych przesłanek uzasadniających obszar i przedmiot badań, ponieważ

67

rozwój zawodowy jako nieodłączny atrybut zawodu nauczyciela jest głównym czynnikiem w dochodzeniu do doskonałości. Dochodzenie do mistrzostwa pedagogicznego nie jest proste, wymaga nie tylko pewnych cech wrodzonych, ale nieustannej, wytrwałej pracy nad sobą.

Zagadnienie kompetencji pedagogicznych nauczycieli wczesnej edukacji w ostatnich latach stało się niezwykle ważne z punktu widzenia charakteru kształcenia, jaki występuje obecnie na pierwszym szczeblu nauczania, a mianowicie - kształcenia zintegrowanego. Nadrzędnym celem kształcenia zintegrowanego jest wspomaganie dziecka w jego całościowym rozwoju (fizycznym, intelektualnym, estetycznym, emocjonalnym) tak, by było przygotowane do życia w zgodzie z ludźmi, z przyrodą i z samym sobą.

Należy zatem odnaleźć i przeanalizować w literaturze pedagogicznej, zarówno polskiej jak i zagranicznej, różnorodne typologie kompetencji edukacyjnych nauczyciela oraz koncepcje jego rozwoju zawodowego, aby wskazać kompetencje, jakie powinien posiadać współczesny nauczyciel wczesnej edukacji.

Zamierzeniem autorki było również opisanie warunków kształtowania kompetencji nauczycieli, tkwiących w ich cechach profesjonalno – podmiotowych, tj. wiek, staż pracy, wykształcenie, stopień awansu. Można sądzić, że nauczyciel, który rozpoczyna swoją karierę zawodową dysponuje podstawowym zasobem profesjonalnych kompetencji. Im dłuższy staż pracy w zawodzie, bogatsze doświadczenie zawodowe, tym bardziej rozwinięty poziom umiejętności nauczycielskich. Natomiast u nauczycieli zbliżających się do wieku emerytalnego można mówić o zaniechaniu aktywności rozwojowej.

Przyjęto, że nieprzerwane podnoszenie kwalifikacji poprzez dokształcanie lub doskonalenie zawodowe to jedna z determinant rozwoju profesjonalnego nauczyciela.

Proces starań nauczycieli dążących do mistrzostwa przebiega w bardzo zróżnicowanym i złożonym układzie warunków środowiskowych. Wśród głównych elementów wpływających na pracę nauczycieli znajdują się warunki ekonomiczne (wysokość zarobków, standard mieszkania itd.), a także status społeczny nauczyciela (prestiż) czy sytuacja rodzinna. Istotną kwestią jest organizacja pracy, m.in. właściwe obciążenie nauczyciela obowiązkami, wykonywanie pracy zgodnie ze swoim przygotowaniem zawodowym i zamiłowaniem. Znaczącym czynnikiem, który rzutuje na drogę kariery zawodowej nauczycieli, jest odpowiednie wyposażenie w miejscu pracy w postaci pomocy naukowych, potrzebnych urządzeń, wyposażenie materialne szkół eliminujące problem rozbieżności między wymaganiami programu a możliwością jego realizacji. Ważnym zagadnieniem są także stosunki władzy panujące w szkole, system zarządzania szkołą -

68

aprobata wewnętrzna decyzji i ocen przełożonych oraz jakość klimatu organizacyjnego szkoły - życzliwość i koleżeństwo w najbliższym środowisku zawodowym.

Decydujące znaczenie dla rozwoju zawodowego nauczyciela, które ściśle łączy się z czynnikami wyżej wymienionymi ma usytuowanie miejsca pracy (szkoły) w środowisku lokalnym w dużym mieście, małym mieście lub na wsi.

Z przyjętego celu o charakterze teoretycznym wynikają również potrzeby praktyczne.

Zmiany w dzisiejszej rzeczywistości, rozwój społeczeństwa informacyjnego, procesy globalizacji gospodarki i kultury, rozwój cywilizacji naukowo – technicznej, przemiany społeczne i polityczne w świecie, wdrażana obecnie reforma edukacji, sama natura profesji nauczycielskiej sprawiają, że wiedza i umiejętności zdobyte w trakcie przygotowania do zawodu szybko okazują się niewystarczające. Dlatego celem praktycznym jest wskazanie sposobów podtrzymywania profesjonalnej aktywności nauczycieli wczesnej edukacji oraz efektywności różnych form dokształcania, doskonalenia zawodowego, ukazanie przesłanek, jakimi powinni się kierować nauczyciele wczesnej edukacji w drodze do mistrzostwa pedagogicznego. Ta grupa nauczycieli obecnie znalazła się w szczególnie trudnej sytuacji związanej z koniecznością realizacji modelu kształcenia zintegrowanego czy też dostosowania procesu edukacyjnego do dzieci sześcioletnich¹. Ten poziom edukacji, wbrew pozorom, znalazł się również w obszarze intensywnych wpływów nowych technik informatycznych i nowoczesnych mediów. Widać to w wielu miejscach procesu edukacji wczesnoszkolnej, w tym zwłaszcza tradycyjnej nauce czytania, pisania i liczenia.

1Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17)

69

2.2. Problematyka badań i hipotezy

Podstawą do formułowania problemów badawczych dotyczących przyjętej tematyki była analiza literatury przedmiotu. Ich źródło stanowiła również obserwacja rzeczywistości edukacyjnej. Podstawowe pytanie, na które szukano odpowiedzi (problem główny) sformułowano następująco:

P. G. Jakimi kompetencjami pedagogicznymi powinien dysponować współczesny