Metody i narzędzia badawcze

W pracy użyto metody sondażu diagnostycznego. Jego głównym zadaniem jest zebranie danych, poddawanych następnie analizom statystycznym, pozwalającym wykryć stałe tendencje i regularności [144]. W przypadku diagnozowania i opisu grupy dzieci i młodzieży z wadą słuchu wykrycie ogólnych trendów jest szczególnie trudne, gdyż ta grupa w swej naturze nie jest homogeniczna[208,282].

W celu dokładnego rozpoznania grupy badanej oraz wykorzystanej do porównania podstawowych wskaźników grupy kontrolnej, zastosowano technikę wywiadu bezpośredniego indywidualnego. Wywiad bezpośredni zakłada uczestnictwo ankietera w przeprowadzeniu badania. Narzędziem pomiaru jest kwestionariusz zawierający pytania bezpośrednie. Wszyscy respondenci otrzymują te same pytania [283]. Ankieter musi być bezstronny i maksymalnie ograniczyć swój wpływa na odpowiedzi respondenta. Zaletą tej techniki jest możliwość dokładnego wytłumaczenia znaczenia pytania zawartego w kwestionariuszu wywiadu. Dopuszcza się też notowanie uwag ankietera dotyczących wątpliwości lub rozwinięcia odpowiedzi przez ankietowanego.

Bezpośrednie wywiady indywidualne zostały przeprowadzone przez autorkę zarówno wśród dzieci, jak i ich rodziców. Pozwoliła na to konstrukcja kwestionariuszy badawczych. Wyjątek stanowiły pytania dodatkowe kwestionariusza własnego zadawane tylko rodzicom dziecka z wadą słuchu.

58

W pracy zastosowano również testy standaryzowane oraz ankietę własnego autorstwa. Standaryzowane narzędzia badacze to zestaw kwestionariuszy do badania jakości życia dzieci i młodzieży Kindl oraz KIDSCREEN autorstwa zespołu kierowanego przez Ravens-Sieberer [284,285].

Zestaw kwestionariuszy Kindl R 4-7 lat obejmuje dwa typy kwestionariusza. Pierwszy przeznaczony jest dla dzieci w wieku 4-7 lat, drugi dla rodziców tych dzieci. Każdy kwestionariusz składa się z 7 obszarów, wymiarów jakości życia: zdrowie fizyczne, nastrój, samoocena, rodzina, koledzy i koleżanki, szkoła, stosunek do choroby19. Zawiera również pytania metryczkowe o wiek i płeć dziecka.

Zestaw kwestionariuszy KIDSCEEN-52 obejmuje dwa typy kwestionariuszy: pierwszy przeznaczony jest dla dzieci w wieku 8-18 lat, drugi – dla rodziców tych dzieci. Podobnie jak poprzedni zawiera pytania metryczkowe o wiek, płeć dziecka. Składa się z 10 obszarów, wymiarów jakości życia (samopoczucie fizyczne, samopoczucie psychiczne, nastroje i emocje, obraz własnej osoby, niezależność, relacje z rodzicami i dom, zasoby finansowe, wsparcie społeczne i koledzy, środowisko szkolne, akceptacja społeczna). Jeden wymiar kwestionariusza dotyczy ściśle aspektów zdrowia fizycznego, trzy obszary poświęcone są zdrowiu psychicznemu, pięć dotyczy aspektów funkcjonowania społecznego, jeden obszar warunków materialnych [111]. Oba kwestionariusze są spójne, występuje pomiędzy nimi korelacja, a łączna weryfikacja spójności jest satysfakcjonująca [286]. Pokrywają się w podstawowych sferach jakości życia (koledzy i koleżanki, nastroje, samoocena, życie społeczne, szkoła, rodzina/autonomia, zdrowie fizyczne) oraz w sferze podstawowych problemów rodziców dzieci i młodzieży. Autorzy analiz dotyczących obu kwestionariuszy sugerują, aby w przypadku badania małych dzieci korzystać z kwestionariusza Kindl [287]. Kwestionariusze te zapewniają szerokie spojrzenia na subiektywnie odczuwaną jakość życia i wielowymiarowość oceny.

Przy wykorzystaniu kwestionariuszy Kindl i KIDSCREEN możliwa jest ocena jakości życia dziecka z punktu widzenia dziecka i rodzica. Niezbędną formą, co było podkreślane przez sędziów kompetentnych, był wywiad bezpośredni, który zapewniał uzyskanie takiego samego, porównywalnego poziomu zrozumienia treści ankiety u dzieci.

Dalszą częścią kwestionariusza była ankieta własna (załączniki nr 1, 2, 3). Ta część, która przeznaczona była dla dzieci zawierała pytania dodatkowe dotyczące ich cech predysponujących do swobodnego pełnienia ról społecznych. Pytania w kwestionariuszu dla rodziców były bardziej rozbudowane i zależne od tego, czy skierowane były do opiekuna lub

19

59

rodzica dziecka z wadą słuchu, czy do opiekuna lub rodzica dziecka z grupy kontrolnej. Związane były z danymi demograficznymi dziecka oraz wybranymi charakterystykami opiekunów, a także z cechami predysponującymi do swobodnego pełnienia ról społecznych przez dziecko. W przypadku rodziców dzieci z wadą słuchu ponadto dotyczyły rodzaju i etiologii niedosłuchu, jego historii, diagnostyki, rehabilitacji, źródeł finansowania niepełnosprawności, sposobów komunikowania się z dzieckiem, niedosłuchu w rodzinie, szczegółowej sytuacji rodzinnej.

Każde z 25 pytań w kwestionariuszu dotyczącym cech predysponujących do swobodnego pełnienia ról społecznych przez dziecko zawierało stwierdzenia, które należało ocenić jako: „bardzo prawdziwe,” „prawdziwe,” „fałszywe” lub „bardzo fałszywe,” a także odpowiedź neutralną „ani prawdziwe, ani fałszywe” –„nie potrafię określić” (załącznik nr 2, 3). Dzieci młodsze ze względu na konieczność zrozumienia przez nie pytań, odpowiadały według skali trzystopniowej. Pytania zostały poszeregowane według trzech grup cech, opisanych za pomocą oceny konkretnych zachowań dzieci i młodzieży, które mogą wpływać na jakość życia dzieci i młodzieży z wadą słuchu: „towarzyskość”, „współdziałanie”, „niezależność, dominacja, asertywność” i w takiej postaci zostały poddane dalszej analizie (załącznik 4). Pytania zaznaczone (*) w załączniku 4 zostały potraktowane jako zaprzeczenie i w analizie odpowiedzi odwrócone. Dobór pytań do ankiety oparto na podstawie koncepcji własnej, analizy literatury i kwestionariuszy, przede wszystkim Meadow-Kendall

Social-Emotional Assessment Inventory for Deaf and Hearing Impaired Students (school and preschool inventory) [288,289]. Ocenę narzędzia własnego, doboru narzędzi i ich trafności

w stosunku do założonej grupy badawczej i celów pracy oraz wybór pytań do kwestionariusza własnego poddano ocenie sędziów kompetentnych.

Przy stosowaniu tej metody powinno być spełnionych kilka zasad: sędziowie są dobrze zapoznani z przyjętymi kryteriami oceny, oceniając te same arkusze narzędzia, przyznają punkty zgodnie ze swoją wiedzą i odczuciami, których skala jest taka sama dla wszystkich sędziów np. 1-5. Istotne jest to, aby oceny sędziów były od siebie niezależne i jak najmniej rozbieżne. Źródłem błędu omawianej metody może być subiektywność ocen sędziów, choć w wypadku zastosowanej przez autorkę analizy, subiektywność wynika ze specjalizacji poszczególnych sędziów kompetentnych i w przypadku uzyskania ocen zbliżonych powiększa jeszcze ocenianą trafność narzędzia. W celu określenia zgodności sędziów używa się współczynnika korelacji W-Kendalla. Wartość tego współczynnika w zakresie od 0 do 1 wskazuje na stopień zgodności między sędziami, im wyższa jego

60

wartość, tym większa zbieżność ocen. Duża rozbieżność w ocenach mówi o dużym udziale elementów subiektywnych w budowie narzędzia [290].