Nauki społeczne, szczególnie socjologia posiada bardzo szeroki zakres metodologiczny. Metody badawcze wg Stefana Nowaka to: „typowe i powtarzalne sposoby zbierania i opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskania maksymalnie lub optymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania”255. Badanie zatem jest zbiorem czynności wykonywanych przez badacza, które polegają na zebraniu danych, następnie poprzez analizę i interpretację mają dostarczyć wiedzę na temat problemu badawczego. Metodologia zatem jest „ systemem jasno określonych reguł i procedur, do której odwołują się badania.”256.
Według Janusza Sztumskiego metoda to system założeń i reguł, które pozwalają na uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności w taki sposób, aby można było osiągnąć cel, do którego badacz świadomie zmierza.257
Spośród metod badawczych można wyróżnić metodę obserwacyjną258, która polega na ciągłym i celowym obserwowaniu tego, czego zaistnienia według hipotezy oczekujemy. Kolejną metodą jest metoda eksperymentalna lub inaczej eksperyment naukowy, czyli taki sposób obserwacji, który umożliwia wpływanie na przebieg badania. Następną metodą jest metoda monograficzna, która polega na szczegółowym badaniu indywidualnego przypadku, którą może być jednostka, instytucja, zakład, warsztat, grupa społeczna. Inną metodą jest badanie dokumentów wytworzonych przez daną organizację, instytucję. Dokumenty takie obejmują głównie zakres zadań, katalog działań, organizację, strukturę, efekty finansowe, informacje
z działalności. Kolejną jest metoda indywidualnych przypadków, która opiera się na analizie konkretnych osób lub zdarzeń. Metoda sondażu diagnostycznego z kolei polega na gromadzeniu faktów i informacji o zjawiskach oraz dynamice ich rozwoju. Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa polega na analizie dotychczasowych źródeł informacji na dany temat, a jej istotą jest wykazanie celowości, oryginalności i unikatowości podjętego problemu 255 S. Nowak Metodologia badań społecznych,, op. cit s.22.
256 Ch. F Nachmias, D. Nachmias Metody badawcze w naukach społecznych, Wyd. Zysk i S-ka, Poznań 2001, s.603
257 J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”, Katowice 1999,
s.66.
badawczego. Metoda analizy i konstrukcji logicznej opiera się zaś na analizie i syntezie. Ta metoda scala treści badanego problemu pozwalając wysunąć nowe rozwiązania. Metody statystyczne polegają na gromadzeniu i porządkowaniu faktów naukowych dotyczących danego systemu, instytucji, organizacji, procesu, czy zjawiska. Metoda symulacji komputerowej jest z kolei nową metodą polegającą na wykorzystywaniu technologii komputerowej do symulowania zjawiska, skutków i następstw procesów. Metoda ta jest wykorzystywana, gdy badanie zjawiska/procesu byłoby zbyt kosztowne lub niebezpieczne. Celem metody heurystycznej jest dochodzenie
do nowych rozwiązań poprzez wykrywanie nowych faktów i związków zachodzących między nimi.259
W niniejszej pracy Autor wykorzystał metodę analizy i krytyki piśmiennictwa, monograficzną oraz metodę badania dokumentów. Ich zastosowanie pozwoliło na przeprowadzenie badania w sposób szczegółowy i rzetelny.
Metoda analizy i krytyki piśmiennictwa pozwoli zgromadzić i przeanalizować dotychczasową literaturę, skonfrontować stanowiska różnych autorów, aby dogłębnie poznać problem i wykazać, na ile podjęty w rozprawie problem jest inny, wręcz oryginalny, a więc wnosi nową wartość w świecie badań.
Metoda monograficzna umożliwi Autorowi na przeprowadzenie szczegółowych badań klastra Stowarzyszenie Lubelskie Drewno jako studium przypadku. Jej wykorzystanie pozwoli zgromadzić duże ilości informacji w formie jakościowo opisowej, które będą przedstawiały i charakteryzowały klaster. Dzięki tej metodzie Autor pozna m.in. strukturę klastra i specyfikę jego funkcjonowania.
Za wyborem metody badania dokumentów przemawia sformalizowany charakter klastra, a więc możliwość pozyskania i przeanalizowania informacji o klastrze, które są gromadzone w ramach i na potrzeby jego funkcjonowania w postaci dokumentów statutowych, regulaminów itp.
Według J. Sztumskiego techniki są „zespołem czynności, które związane są z różnymi sposobami przygotowania i przeprowadzania badań społecznych.260
Wśród technik, jakie można wykorzystać w pracy badawczej wyróżnia się obserwację. Obserwacja w postaci techniki różni się od obserwacji jako metody w tym względzie, że jako technika ogranicza się tylko do spostrzegania jednostkowego faktu, zjawiska, osoby lub przedmiotu.261 Wywiad to technika, którą stosuje się w przypadku braku możliwości pozyskania
259 J. Apanowicz, Metodologia ogólna, Wydawnictwo Diecezji Pelpińskiej „Bernardinum”, Gdynia 2002, s. 60-78.
260 Ibidem, s.75. 261 Ibidem s. 81.
danych innym sposobem i polega na pozyskaniu danych poprzez rozmowę, a więc w sposób bezpośredni. Ankietowanie to technika polegająca na pisemnym udzieleniu odpowiedzi na pytania, które tworzą spójny, świadomy i logiczny zestaw pytań służący pozyskaniu określonej wiedzy. Badanie dokumentów to technika polegająca na analizie treści w formie ilościowej
i jakościowej. Techniki socjometryczne służą do określenia stosunków międzyludzkich w określonych grupach społecznych.262
Techniki, jakie zastosowano w niniejszej pracy to technika ankietowania i technika badania dokumentów. Badanie dokumentów (desk research) będzie przydatne do zgromadzenia najważniejszych informacji o klastrze, jego strukturze, a także o formalnych aspektach zapisanych i przechowywanych w klastrze. Desk research, nazywany „badaniem zza biurka”,
opiera się
na korzystaniu z danych zastanych (wtórnych), wykonywany jest już właściwie podczas przeglądu literatury. W przypadku badań socjologicznych nie zawsze udaje się ukazać dynamiczne procesy typu interakcje, relacje społeczne, mimo to Antoni Sułek twierdzi, że desk research,
w powszechnej opinii socjologów i podręczników metodologii zaliczają dokumenty i dane urzędowe do podstawowych i najbardziej wartościowych źródeł informacji w socjologii.
W przypadku niniejszej pracy analizie poddane zostały dokumenty udostępnione przez koordynatora klastra w postaci dokumentów statutowych, sprawozdań z funkcjonowania klastra, a dodatkowo obszerny zbiór informacji zawartych na stronie internetowej klastra Stowarzyszenie Lubelskie Drewno.
Główną techniką zastosowaną do badania klastra będzie technika ankietowania. Jej zastosowanie pozwoli ograniczyć czas potrzebny na przeprowadzenie badania.
Narzędzia badawcze stanowią katalog przedmiotów, instrumentów, urządzeń, aparatury, których celem jest realizacja technik badań. Technikę badawczą należy rozumieć jako czynność, natomiast to narzędzie badawcze jest instrumentem, za pomocą którego tę czynność jesteśmy w stanie zrealizować.263
Wśród narzędzi badawczych można wymienić kwestionariusze ankiet, czyli ułożone w sposób spójny i logiczny zestawy pytań. Kolejnym narzędziem jest test, którego celem jest sprawdzenie pewnych określonych cech, zjawisk, sytuacji i porównanie wyniku z wymaganiami i normami. Innym narzędziem jest arkusz obserwacji. Arkusz obserwacji stanowi swego rodzaju
262 Ibidem, s. 80-90.
dziennik obserwacji, za pomocą którego badacz rejestruje te informacje, które będą służyły weryfikacji postawionych hipotez.
Na potrzeby niniejszej pracy Autor wykorzystał narzędzia w postaci kwestionariusza ankiety. Według W. Okonia ankieta to badanie zjawisk masowych na podstawie odpowiednio opracowanego kwestionariusza.264
Kwestionariusz ankiety to „dokument zawierający pytania i inne narzędzia służące do zebrania informacji, które mają zostać przeanalizowane”265 , innymi słowy „ jest narzędziem zaprojektowanym specjalnie do zbierania informacji”.266 Jest to sposób prowadzenia wywiadu pisemnego, polegający na rozdaniu ankiety respondentom. Wykorzystanie kwestionariusza ankiety pozwala zbadać dużą liczbę osób przy jak najmniejszym nakładzie kosztów i czasu.