Metody zastosowane w badaniach

Charakterystykę wykorzystywanych do operacjonalizacji zmiennych zależnych i niezależnych metod kwestionariuszowych przedstawia tabela 17.

193

Autorzy wersji polskiej: Ralf Schwarzer, Michael Jeruzalem i Zygfryd Juczyński Opis

kwestionariusza i zastosowanie

Kwestionariusz Ralfa Schwarzera i Michaela Jeruzalema z Freie Universitaet Berlin [por. Schwarzer R., 1993] odnosi się do sformułowanej przez Alberta Bandurę w 1977 roku koncepcji oczekiwań i pojęcia własnej skuteczności. Oczekiwanie wyniku dotyczy możliwych konsekwencji działania, natomiast oczekiwanie skuteczności jest związane z kontrolą własnych działań.

Spostrzegana skuteczność może odnosić się do określonych obszarów aktywności, lecz może także odzwierciedlać ogólne przekonanie odnośnie szczególnej roli w sytuacjach nowych lub problemowych.

Skala GSES opracowana została w wersji niemieckiej w 1992 roku przez Ralfa Schwarzera i Michaela Jeruzalema, a następnie rok później przełożona na język angielski. Do 1998 roku skala została zaadaptowana w 21 krajach, w tym również w Polsce [por.

Schwarzer R., 1998].

Skala Uogólnionej Własnej Skuteczności składa się z 10 stwierdzeń wchodzących w skład jednego czynnika i odmiennie w przeciwieństwie do skal przeznaczonych do pomiaru poczucia skuteczności w określonych sytuacjach, mierzy siłę ogólnego przekonania podmiotu odnoszącego się do skuteczności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i przeszkodami.

Poczucie własnej skuteczności pozwala na przewidywanie intencji i działań w różnych sferach aktywności człowieka [por.

Schwarzer R., 1997; Schwarzer R., Fuchs R., 1996].

Sposób badania Badania skalą GSES można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru cztery odpowiedzi:

1- nie 2- raczej nie 3- raczej tak 4- tak

Czas wypełniania skali nie przekracza 2- 3 minut.

Obliczanie i interpretacja wyników

Narzędzie to składa się z 10-ciu pozycji (itemów). Ogólny wskaźnik poczucia własnej skuteczności obliczany jest jako suma wszystkich punktów i mieści się w granicach od 10 do 40 punktów. Im wyższy wynik, tym większe poczucie własnej skuteczności cechujące jednostkę. W ramach interpretacji uzyskany wynik porównuje się z wynikami średnimi próbki normalizacyjnej. Ogólny wskaźnik, po przekształceniu na jednostki standaryzowane jest interpretowany zgodnie z właściwościami charakteryzującymi skalę stenową. [Juczyński Z., 2001, s. 97- 98]

194 INWENTARZ

OSOBOWOŚCI NEO - FFI

Autorzy

Paul T. Costa, Jr., Robert R. McCrae

Adaptacja: P. Szczepaniak, M. Śliwińska, J. Strelau, B. Zawadzki SKALA SUMIENNOŚĆ

Opis

kwestionariusza i zastosowanie

Kwestionariusz NEO- FFI składa się z 60 pozycji- po 12 dla każdej z pięciu skal umożliwiających pomiar podstawowych cech osobowości: neurotyczności (NEU), ekstrawersji (EKS), otwartości na doświadczenie (OTW), ugodowości (UGD) oraz sumienności (SUM).

Neurotyczność jest cechą osobowości odzwierciedlającą przystosowanie emocjonalne versus emocjonalne niezrównoważeni- podatność na doświadczanie negatywnych emocji, takich jak strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy oraz wrażliwość na stres psychologiczny.

Ekstrawersja jest cechą osobowości charakteryzującą jakość i ilość interakcji społecznych oraz poziom aktywności, energii i zdolność do odczuwania pozytywnych emocji.

Otwartość na doświadczenie jest cechą osobowości opisującą tendencję jednostki do poszukiwania i pozytywnego wartościowania doświadczeń życiowych, tolerancję na nowość i ciekawość poznawczą.

Ugodowość jest cechą osobowości opisującą pozytywne versus negatywne nastawienie do innych ludzi, interpersonalną orientację przejawiającą się w altruizmie versus antagonizmie, doświadczanych w uczuciach, myślach i działaniu.

Sumienność jest cechą osobowości charakteryzującą stopień zorganizowania, wytrwałości i motywacji jednostki w działaniach zorientowanych na cel, czy inaczej mówiąc- opisująca stosunek człowieka do pracy. [Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P., Śliwińska M., 1998, s. 79- 80]

Sposób badania Badania kwestionariuszem NEO- FFI można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru pięć odpowiedzi:

1- zdecydowanie nie zgadzam się 2- nie zgadzam się

3- nie mam zdania 4- zgadzam się

5- zdecydowanie zgadzam się

Czas wypełniania kwestionariusza NEO- FFI nie jest ograniczony. Większość badanych wypełnia kwestionariusz przez 10- 15 minut.

Obliczanie i interpretacja wyników

Wynik w każdej skali NEO –FFI oblicza się poprzez zsumowanie punktów uzyskanych przez osobę badaną za odpowiedzi zgodne z kluczem. Za każdą odpowiedź badany może uzyskać od 0 do 4 punktów. Należy pamiętać, iż w przypadku niektórych stwierdzeń kierunek punktacji jest odwrócony. Poszczególne skale zawierają po 12 stwierdzeń i w związku z tym wynik surowy w każdej ze skal zawiera się w przedziale od 0 do 48 punktów. Wyższy wynik liczbowy w skali wskazuje na większe nasilenie danej cechy. Po obliczeniu wyników surowych przekształcane są one na wyniki znormalizowane (steny).

195

Interpretacja wyników powinna obejmować aspekt psychometryczny i psychologiczny. Interpretacja psychometryczna ujmuje wyniki danej osoby na tle właściwej dla niej grupy odniesienia i zakłada konieczność przedziałowego szacowania wyników osoby badanej. Interpretacja psychologiczna może natomiast posiadać aspekt profilowy wiążący się z psychologicznym opisem jednostki oraz aspekt funkcjonalny związany ze znaczeniem cech osobowości w procesie adaptacji do wymagań środowiska.

[Zawadzki B., Strelau J., Szczepaniak P., Śliwińska M., 1998, s. 84- 85]

KWESTIONARIUSZ CELÓW

ZAWODOWYCH

Autorzy opracowanie własne na podstawie Z. Zaleski (1991), T. Mądrzycki (2002) Opis

kwestionariusza i zastosowanie

Kwestionariusz Celów Zawodowych składa się z 10 stwierdzeń mierzących umiejętność właściwego wytyczania celów zawodowych. Kwestionariusz częściowo został opracowany na podstawie wyodrębnionych przez Z. Zaleskiego (1991), T.

Mądrzyckiego (2002) specyficznych cech strukturalnych charakteryzujących cele wśród, których zostały wyodrębnione:

rozpiętość czasowa, realność, dynamizm, plastyczność, wartość lub ważność, konkretność, finalność, szanse osiągnięcia celu, konflikt między celami, dystans oraz akceptacja.

Sposób badania Badania Kwestionariuszem Celów Zawodowych można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru pięć odpowiedzi:

1- zdecydowanie nie zgadzam się 2- nie zgadzam się

3- nie mam zdania 4- zgadzam się

5- zdecydowanie zgadzam się

Czas wypełniania Kwestionariusza Celów Zawodowych nie jest ograniczony.

Obliczanie i interpretacja wyników

Ogólny wskaźnik umiejętności właściwego pod względem specyficznych cech strukturalnych wytyczania celów zawodowych obliczany jest jako suma wszystkich punktów i mieści się w granicach od 10 do 50 punktów. Im wyższy wynik, tym większe są umiejętności właściwego wytyczania celów zawodowych.

Właściwe wytyczenie celów zawodowych w sposób zasadniczy determinuje kierunek działań jednostki i powoduje trwałe jej zaangażowanie w działanie wpływając na odczuwaną przez nią satysfakcję.

KWESTIONARIUSZ czynników sytuacyjnych determinujących sferę działalności zawodowej kobiet, do których zostały zaliczone: segmentacja rynku pracy, uregulowania prawne, potencjał edukacyjny oraz sfera życia rodzinnego.

Segmentacja rynku pracy- przynależność do pierwotnego rynku pracy w ramach zjawiska polegającego na rozpadzie rynku pracy na wiele odrębnych rynków (segmentów), różniących się między sobą dostępnością dla zainteresowanych pracowników,

196

wysokością otrzymywanego wynagrodzenia za pracę możliwościami rozwoju zawodowego, zasadami ruchliwości pracowniczej.

[Pocztowski A. (b), 1992, s. 79.]

Przeciwdziałanie dyskryminacji- prawne gwarancje dotyczące równouprawnienia kobiet i mężczyzn oraz zakazu dyskryminacji.

Potencjał edukacyjny- możliwości uzyskania równej dostępności do wszelkich form i szczebli edukacji oraz szkoleń i przekwalifikowań.

Sfera życia rodzinnego- wsparcie rodzinne oraz instytucjonalne w zakresie godzenia przez kobiety obowiązków zawodowych i rodzinnych.

Sposób badania Badania Kwestionariuszem Uwarunkowań Sytuacyjnych można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru pięć odpowiedzi:

1- zdecydowanie nie zgadzam się 2- nie zgadzam się

3- nie mam zdania 4- zgadzam się

5- zdecydowanie zgadzam się

Czas wypełniania Kwestionariusza Uwarunkowań Sytuacyjnych nie jest ograniczony.

Obliczanie i interpretacja wyników

Wynik w każdej skali Kwestionariusza Uwarunkowań Sytuacyjnych oblicza się poprzez zsumowanie punktów uzyskanych przez osobę badaną. Należy pamiętać, iż w przypadku niektórych stwierdzeń kierunek punktacji jest odwrócony. Poszczególne skale zawierają po 8 stwierdzeń i w związku z tym wynik surowy w każdej ze skal zawiera się w przedziale od 8 do 40 punktów.

Wyższy wynik liczbowy w skali wskazuje na bardziej pozytywne, wspierające oddziaływanie danej determinanty sytuacyjnej na sferę działalności zawodowej kobiet.

Łączny wynik powstały poprzez zsumowanie punktów uzyskanych przez osobę badaną we wszystkich czterech skalach zawiera się w przedziale od 32 do 160 punktów i obrazuje globalnie uwarunkowania zewnętrzne wpływające na sferę działalności zawodowej kobiet. Wyższy łączny wynik liczbowy wskazuje na bardziej pozytywne, wspierające oddziaływanie uwarunkowań zewnętrznych na sferę działalności zawodowej kobiet.

SKALA SUKCESU ZAWODOWEGO

Autorzy opracowanie własne na podstawie Skali satysfakcji z życia Eda Dienera Opis

kwestionariusza i zastosowanie

Skala Sukcesu Zawodowego składa się z 5 stwierdzeń mierzących sukces zawodowy jednostki. Kwestionariusz został opracowany na podstawie Skali satysfakcji z życia Eda Dienera. Sukces zawodowy oceniany jest na podstawie zadowolenia i satysfakcji jednostki z osiągnięcia dotychczasowej pozycji zawodowej, jej zawodowej samorealizacji.

Sposób badania Badania Skalą Sukcesu Zawodowego można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru siedem odpowiedzi:

1- zdecydowanie się nie zgadzam

197

Czas wypełniania Skali Sukcesu Zawodowego nie jest ograniczony.

Obliczanie i interpretacja wyników

Ogólny wskaźnik sukcesu zawodowego obliczany jest jako suma wszystkich punktów i mieści się w granicach od 5 do 35 punktów. Im wyższy wynik, tym większe jest przekonanie jednostki, iż osiągnęła sukces zawodowy poprzez zawodową samorealizację oraz odczuwanie w związku z tym satysfakcji i zadowolenia.

KWESTIONA-RIUSZ TYPÓW KARIER

ZAWODOWYCH

Autorzy opracowanie własne na podstawie C. B. Derr (1988), E. H. Schein (1990, 1993), J. J. Kirk, L. D. Kirk (1995) Opis

kwestionariusza i zastosowanie

Kwestionariusz Typów Karier Zawodowych został opracowany na podstawie dorobku C. B. Derr (1988), E. H. Schnie (1990, 1993), J. J. Kirk, L. D. Kirk (1995) i składa się z 6 typów karier zawodowych. W ramach każdego typu zaprezentowane zostało 5 stwierdzeń. Na podstawie odpowiedzi na pytania kwestionariusza stwierdzany jest typ kariery zawodowej jednostki.

Prezentowane sześć typów karier zawodowych to: zarządzanie, kwalifikacje, bezpieczeństwo, niezależność, twórczość i harmonia.

Zarządzanie jest typem kariery zawodowej nakierowanym na zdobywanie nowych doświadczeń w zakresie zarządzania, pięciem się w górę po szczeblach kariery, zdobywaniem osiągnięć i sukcesów, ludzi lubiących walkę i rywalizację oraz podejmowanie decyzji i ceniących pieniądze, władzę i prestiż

Kwalifikacje są typem kariery zawodowej ludzi, których celem jest bycie specjalistą w konkretnej dziedzinie, potwierdzenie swojego mistrzostwa, są oni zainteresowana awansem polegającym na ciągłym poszerzaniu kompetencji umożliwiających zmianę stanowisk oraz zakresu obowiązków, nie są natomiast zainteresowani kierowniczymi stanowiskami, cenią sobie samodzielne, wymagające specjalistycznych kwalifikacji stanowiska

Bezpieczeństwo jest typem kariery zawodowej ludzi ceniących sobie stabilność pracy oraz jej dobre warunki, a także przewidywalność wyników pracy, osoby te są emocjonalnie związanie z firmą i lojalnie wobec niej postępują, cierpliwie czekają na awans, lecz nie za wszelką cenę i nie poza swoją jednostką

Niezależność jest typem kariery zawodowej ludzi, którym przeszkadza zaszeregowanie w strukturze firmy, dążą oni do poszerzenia marginesu własnej swobody, bowiem cenią sobie niezależność, swobodę pracy oraz indywidualny sukces, nie poszukują stanowisk kierowniczych, nie są zanadto zainteresowane awansami, ale nie chcą być tylko wykonawcami poleceń zwierzchników i dlatego ich celem jest praca na samodzielnym stanowisku i związana z nim niezależność i odpowiedzialność, oczekują wolności w wykonywaniu wszelkich zadań i czynności zawodowych

Twórczość jest typem kariery zawodowej ludzi, których siłą napędową jest swoboda kreowania nowych koncepcji i myślenie strategiczne, są oni mobilni i pozytywnie nastawieni do rotacji jako drogi podwyższania kwalifikacji oraz awansu poziomego,

198

rozwiązują problemy dążąc do wprowadzenia zmian i innowacji, są twórczy i chętnie przyswajają wiedzę o sobie oraz organizacji, wierzą we własne siły, są przedsiębiorczy, cenią sobie wolność i publiczne uznanie

Harmonia jest typem kariery zawodowej ludzi ceniących sobie jednocześnie karierę, wartości związane z pracą, jak i życie rodzinne oraz satysfakcjonujące spędzanie wolnego czasu, którzy są gotowi zrezygnować z wyższych dochodów na rzecz większej ilości czasu spędzanego z bliskimi, bowiem sukces to dla nich coś więcej niż sukces zawodowy, zachowują właściwe proporcje pomiędzy pracą zawodową i życiem osobistym, wybierają istotne dla siebie i będące wyzwaniem drogi kariery zawodowej, lecz nie poszukują takie, które spełniałyby wszystkie ich oczekiwania.

Sposób badania Badania Kwestionariuszem Typów Karier Zawodowych można prowadzić indywidualnie i zbiorowo. Badany zaznacza wybrane przez siebie odpowiedzi otaczając kółkiem właściwą cyfrę. Na każde pytanie są do wyboru pięć odpowiedzi:

1- zdecydowanie nie zgadzam się 2- nie zgadzam się

3- nie mam zdania 4- zgadzam się

5- zdecydowanie zgadzam się

Czas wypełniania Kwestionariusza Typów Karier Zawodowych nie jest ograniczony.

Obliczanie i interpretacja wyników

Wynik w każdym typie ujętym w Kwestionariuszu Typów Karier Zawodowych oblicza się poprzez zsumowanie punktów uzyskanych przez osobę badaną i mieści się w granicach od 5 do 25 punktów. Najwyższy wynik punktowy uzyskany w jednym z sześciu zaprezentowanych typów wskazuje na dany typ kariery zawodowej.

Źródło: opracowanie własne

199

W ramach realizacji celów pracy zawarty został również cel metodologiczny, który koncentrował się na skonstruowaniu i ocenie własnych narzędzi badawczych. Do narzędzi badawczych własnej konstrukcji należą:

• Kwestionariusz Celów Zawodowych (KCZ).

• Kwestionariusz Uwarunkowań Sytuacyjnych (KUS)

• Skala Sukcesu Zawodowego (SSZ)

• Kwestionariusz Typów Karier Zawodowych (KTKZ).

Wyniki badań psychometrycznych właściwości własnych metod kwestionariuszowych (dla porównania uwzględniono również dwie pozostałe metody: GSES i NEO - FFI) i ich interpretację można ująć w następujących punktach:

a) GSES - w badaniach uzyskał następujący wskaźnik α – Cronbacha: 0,88, a zatem kwestionariusz ten charakteryzuje się wysoką spójnością wewnętrzną. Dla porównania zgodność wewnętrzna skali GSES ustalona na podstawie badania 174 osób w wieku 20- 55 lat wyniosła 0,85 (współczynnik alfa Cronbacha) [por. Schwarzer R., 1998].

Skorygowany współczynnik korelacji item – skala (SKIS) przyjął wartości od 0,47 (GSES 3) do 0,60 (GSES 5).

b) NEO-FFI - w badaniach skale uzyskały następujące wskaźniki α – Cronbacha: NEU α=0,88; EKS α=0,73; OTW α=0,64; UGD α=0,70; SUM α=0,79. Wyniki te nie odbiegają od rezultatów uzyskanych w badaniach adaptacyjnych NEO-FFI. Najwyższy współczynnik rzetelności pomiaru stwierdzono dla skali SUM i wyniosła ona 0,82 [Zawadzki B. i in., 1998, s. 50- 51].

c) Kwestionariusz Celów Zawodowych (KCZ) - w badaniach uzyskał on następujący wskaźnik α – Cronbacha: 0,88, a zatem kwestionariusz ten charakteryzuje się wysoką spójnością wewnętrzną. SKIS przyjmował wartości od 0,37 (KCZ3) do 0,75 (KCZ5).

d) Kwestionariusz Uwarunkowań Sytuacyjnych (KUS) - skale otrzymały następujące wartości α–Cronbacha: skala segmentacja rynku pracy 0,64; skala przeciwdziałanie dyskryminacji 0,87; skala potencjał edukacyjny 0,67 oraz skala sfera życia rodzinnego 0,69. Wartości te wskazują na dobrą rzetelność tego narzędzia.

e) Konfirmacyjna analiza KUS przeprowadzona na tej próbie wykazała zadowalające dopasowanie czteroczynnikowego modelu do danych uzyskanych za pomocą badania czterema skalami kwestionariusza KTKZ (χ2 (df) = 891,62 (458), χ2 /df = 1,95; Root Mean Square Error of Approximation - RMSEA = 0,069, Comparative Fit Index CFI = 0,85, Normed Fit Index NFI = 0,75, Standardized Root Mean Square Residual SRMR =

200

0,087 oznaczenia zob. Konarski, 2009). Co prawda CFI, NFI oraz SRMR nie osiągnęły wartości krytycznych, to jednak zbliżają się do nich, a χ2 /df oraz RMSEA uzyskały satysfakcjonujący poziom dopasowania. Wskazuje to na satysfakcjonującą trafność czynnikową tego narzędzia.

f) Skala Sukcesu Zawodowego (SSZ) - współczynnik α – Cronbacha obliczony w tych badaniach przyjął wartość 0,89, co wskazuje na wysoką spójność wewnętrzną zastosowanej skali. Wszystkie wartości SKIS przekroczyły wartość 0,6.

g) Kwestionariusz Typów Karier Zawodowych (KTKZ) - punktacje pozycji 8 i 18 odwrócono. Poszczególne skale uzyskały następujące wskaźniki α – Cronbacha: Skala Typ kariery zarządzanie α=0,82; Skala Typ kariery kwalifikacje α=0,64; Skala Typ kariery bezpieczeństwo α=0,33 (dwa itemy uzyskały niskie SKIS KTKZ14 i KTKZ15 odpowiednio 0,09 oraz 0,04; ich usunięcie podwyższyło wskaźnik α do 0,35); Skala Typ kariery niezależność α=0,51 (usunięcie KTKZ16 podwyższyło wskaźnik α do 0,61);

Skala Typ kariery twórczość α=0,73 oraz Skala Typ kariery harmonia α=0,68). Dwie skale Typ kariery bezpieczeństwo oraz Typ kariery niezależność uzyskały wartości współczynników α – Cronbacha niższe od krytycznej 0,6. Skala Typ kariery niezależność uzyskała jednak wartość powyżej 0,5, którą można uznać za przyzwoitą [por.

Oniszczenko W., 1995]. Wynik skali Typ kariery bezpieczeństwo należy zatem traktować z ogromną ostrożnością.

h) Konfirmacyjna analiza KTKZ przeprowadzona na tej próbie wykazała jednak zadowalające dopasowanie sześcioczynnikowego modelu do danych uzyskanych za pomocą badania sześcioma skalami kwestionariusza KTKZ (χ2 (df) = 695,10 (390), χ2 /df = 1,78; Root Mean Square Error of Approximation - RMSEA = 0,063, Comparative Fit Index CFI = 0,92, Normed Fit Index NFI = 0,85, Standardized Root Mean Square Residual SRMR = 0,082 oznaczenia zob. Konarski, 2009). Wskazuje to na satysfakcjonującą trafność czynnikową tego narzędzia⁴.

4 Oszacowanie dopasowania oparto na wskaźnikach średniokwadratowego błędu aproksymacji lub pierwiastka kwadratu tego błędu RMSEA (ang. Root Mean Square Error of Approximation), porównawczego indeksu zgodności lub indeksu względnego dopasowania CFI (ang. Comparative Fit Index), wystandaryzowanego pierwiastka średniego kwadratu reszt SRMR (ang Standardized Root Mean Square Residual) oraz znormalizowanego indeksu dopasowania NFI (ang. Normed Fit Index) (Lim i in, 2007; Schermelleh-Engel, Moosbrugger, Müller, 2003). Wartości tych miar są podawane w postaci przedziałów, które wskazują na stopień dopasowania, czy też jego dobroć (ang. goodness of fit). I tak miary RMSEA oraz SRMR powinny być mniejsze od wartości 0,08, zaś CFI i NFI przekraczać wartość 0,9. Przedział dobrego dopasowania CFI > 0,97, dla NFI >

0,95; zaś dopasowania zadowalającego to CFI > 0,95 (lub 0,9), NFI > 0,9. Wartość χ2/df, czyli stosunek χ2 do stopni swobody powinien mieścić się w przedziale od 2 do 3 (dopasowanie zadowalające) lub od 0 do 2 (dopasowanie dobre) [Schermelleh-Engel K., Moosbrugger H., Müller H., 2003, s. 52]

W dokumencie Osobowościowe i sytuacyjne wyznaczniki sukcesu zawodowego kobiet i typu ich kariery (Stron 192-200)