Metodyka badań eksperymentalnych

W skład każdej próby zwarcia łukowego wchodziły następujące czynności: próba kalibracyjna i próby zwarcia łukowego. Celem próby kalibracyjnej było określenie takich parametrów zespołu probierczego, przy których uzyskiwano zadany kształt i wartość spodziewanego prądu zwarciowego Ik”. Próbę tę realizowano poprzez wykonanie zwarcia metalicznego na końcu układu szynowego, przy zadanej wartości dławika wielkoprądowego D, nastawie odpowiedniego kąta załączenia ΨZ załącznika zwarciowego ZZ i czasie próby tz. Dobierano tak kąt załączenia ΨZ załącznika zwarciowego ZZ, aby wpływ składowej nieokresowej na całkowity przebieg prądu zwarciowego był jak najmniejszy. Wybór takiego rozwiązania umożliwia łatwiejszy oraz szybszy pomiar wartości skutecznej składowej okresowej prądu zwarciowego Ik” oraz pozwala na skrócenie czasu próby tz. Dobór odpowiedniego kąta załączenia obwodu ΨZ

załącznikiem zwarciowym ZZ uzasadniony jest tym, że występowanie oraz udział składowej nieokresowej prądu zwarciowego w całkowitym przebiegu prądu zależy od parametrów obwodu probierczego RZ i XZ, fazy napięcia zasilającego stanowisko probiercze i napięcia referencyjnego mierzonego przez nastawnik fazowy NF. Wzajemna relacja pomiędzy wartościami rezystancji RZ i reaktancji XZ obwodu zwarciowego decyduje o wartości kąta opóźnienia pomiędzy składową okresową prądu zwarciowego a napięciem. Zakładając, że przebieg napięcia zasilania układu probierczego i napięcia referencyjnego są w fazie, udział składowej nieokresowej w całkowitym przebiegu prądu maleje, gdy ΨZ – φ → 0º.

Inicjowanie zwarcia łukowego przeprowadzono, przy zadanych parametrach obwodu probierczego, za pomocą cienkiego drucika o średnicy 0,3 mm umieszczonego na początku układu szynowego nad pierwszym czujnikiem pomiarowym układu pomiaru prędkości UPP. W trakcie próby z łukiem wędrującym realizowana była rejestracja przebiegów prądu ia_e, napięcia ua_e oraz sygnałów pomiarowych uimp i ukier z układu UPP.

Dla zadanych parametrów układu probierczego przeprowadzono po 6 prób łukowych, w których łuk stabilnie się palił i przemieszczał wzdłuż całego odcinka pomiarowego.

Przykładowe rejestracje przebiegów z prób prądu zwarciowego iz_e, prądu zwarcia łukowego ia_e, napięcia łuku ua_e, sygnałów z układu pomiaru prędkości UPP uimp i ukier oraz obliczonej na ich podstawie prędkości przemieszczania się łuku va_e zamieszczono na rys. 6.4 i rys. 6.5.

Rys. 6.4. Przebiegi: prądu ia_e, napięcia łuku ua_e, rejestrowanych sygnałów uimp i ukier z układu UPP i obliczonej na ich podstawie prędkości v_{a_e} przemieszczania się łuku; szyny P 40x5 mm, a = 60 mm, U = 400 V, Ik_e” = 5,75 kA, Ia_e = 5,04 kA, Ua_e = 99,6 V, va_emean = 122,5 m/s

Rys. 6.5. Przebiegi: prądu ia_e, napięcia łuku ua_e, rejestrowanych sygnałów uimp i ukier z układu UPP i obliczonej na ich podstawie prędkości v_{a_e} przemieszczania się łuku; szyny P 40x5 mm, a = 80 mm, U = 400 V, Ik_e” = 8,84 kA, Ia_e = 6,1 kA, Ua_e = 185,7V, va_emean = 81,6 m/s, brak

aktywowania czujników nr 16, 40

Procedura wyznaczenia, na podstawie uzyskanych wyników pomiarów, prędkości przemieszczania się łuku zwarciowego została szerzej przedstawiona w Załączniku B.

Prędkość łuku została obliczona zgodnie ze wzorem (12.14). Dodatkowo na rys. 6.5 przedstawiono przypadek, w którym w trakcie próby dwa czujniki układu pomiarowego prędkości UPP nie wykryły przemieszczającego się łuku. Sytuacja taka miała miejsce w pobliżu zera prądu, a więc w momencie, w którym następuje zwolnienie łuku oraz zmniejszenie intensywności promieniowania. Wynik obliczeń prędkości w miejscach niezadziałania czujników został skorygowany, a wartość prędkości w tych punktach obliczono zgodnie z zależnością (12.15).

Przeprowadzone badania niskonapięciowego dwufazowego łuku awaryjnego palącego się w modelu szyn zbiorczych i pozyskane na tym etapie wyniki badań posłużyły do opracowania zależności empirycznych opisujących parametry wykorzystanego modelu dynamiki łuku. W skład zmiennych, wyznaczonych na drodze doświadczeń, wchodzi współczynnik poprawkowy na uwzględniający wpływ prądu na zmianę promienia łuku oraz parametry opisujące wykorzystany w obliczeniach model łuku zwarciowego, tj.: składowa rezystancji łuku Rsa odniesiona do jednostki długości łuku la, składowa stała napięcia łuku u0a odniesiona do jednostki długości la i stała czasowa łuku Ta. Sposób wyznaczenia i opis parametrów modelu łuku zakłóceniowego został przedstawiony w Załączniku A. Procedurę obliczenia współczynnika poprawkowego na uwzględniającego wpływ prądu na zmianę promienia łuku ra zamieszczono w Załączniku B.

Proces wyznaczenia zależności empirycznych parametrów opisujących model dynamiki łuku został podzielony na dwie części. W pierwszym etapie wyznaczono parametry charakteryzujące zaproponowany model dynamiki łuku z wyników każdej próby łukowej spełniającej kryterium, w którym łuk stabilnie palił się na szynach i przemieszczał wzdłuż całego odcinka pomiarowego. Kryterium to można było zweryfikować poprzez analizę przebiegu napięcia łuku oraz weryfikację zadziałania ostatniego czujnika w układzie pomiaru prędkości UPP. Analiza przebiegu napięcia łuku ua polegała na określeniu gradientu napięcia w chwili, gdy w układzie płynął prąd łukowy ia. Przy dojściu łuku do końca układu szynowego następował wzrost jego długości, któremu towarzyszył znaczący wzrost napięcia łuku ua, w czasie, gdy |ia| >> 0. W wyniku wzrostu napięcia ua następowało ograniczenie wartości prądu ia i zgaszenie łuku przy przejściu prądu przez zero. Przypadki, w których łuk samoczynnie gasł przed osiągnięciem końca odcinka pomiarowego nie były brane pod uwagę w dalszej analizie.

Wyniki prób laboratoryjnych przedstawiono razem z wynikami obliczeń w rozdziale 7 i w Załączniku E.

Drugi etap wyznaczenia zależności empirycznych polegał na uśrednieniu, obliczonych na podstawie wyników prób łukowych, wielkości, tj.: prądu łukowego Ia, napięcia łuku Ua, prędkości łuku vamean i parametrów: składowej rezystancji łuku Rsa

odniesionej do jednostki długości la, składowej stałej napięcia u0a odniesionej do jednostki długości la, stałej czasowej łuku Ta i współczynnika poprawkowego na uwzględniającego wpływ prądu na zmianę promienia walca odzwierciedlającego kolumnę łukową ra. Wielkości te przypisywane były dla zadanego i wyznaczonego na etapie kalibracji spodziewanego prądu zwarciowego Ik_e”, który płynął w układzie szynowym o odstępie a.

Następnie na podstawie uśrednionych wartości ww. zmiennych zaproponowano ich aproksymację funkcją liniową lub potęgową. Uzyskane zależności zostały wyprowadzone oddzielnie dla szyn miedzianych i aluminiowych, a obliczone za ich pomocą wartości uzależniono od wartości spodziewanego prądu zwarciowego Ik_e” i odstępu pomiędzy wewnętrznymi krawędziami szyn a0, który według przyjętych założeń jest równy długości łuku la.

W tab. 6.1 przedstawiono uśrednione wyniki prób łukowych dla szyn miedzianych o profilu 40x5 mm. Dla szyn aluminiowych o tym samym profilu wyniki badań zamieszczono w tab. 6.2. Oprócz wyników pomiarów, w tabelach zamieszczono obliczenia odchylenia standartowego σ mierzonych wielkości oraz współczynnika ufności Δ wyrażonego w jednostkach wielkości mierzonej. Współczynnik ufności Δ został podany dla poziomu ufności wynoszącego 95%.

Tab. 6.1. Wyniki pomiarów: prądów I_{k_e}^”, I_{a_e}, napięcia łuku U_{a_e}, średniej prędkości v_{a_emean} dwufazowego łuku awaryjnego przemieszczającego się po szynach typu P 40x5 mm

Lp a0 Ik_e” Ia_e σIa ΔIa Ua_e σUa ΔUa v_{a_emean} σVa ΔVa

Tab. 6.2. Wyniki pomiarów: prądów Ik_e”, Ia_e, napięcia łuku Ua_e, średniej prędkości va_emean

dwufazowego łuku awaryjnego przemieszczającego się po szynach typu AP 40x5 mm

Lp a₀ I_{k_e}^” Ia_e σIa ΔIa Ua_e σUa ΔUa v_{a_emean} σVa ΔVa

Przedstawione w tab. 6.1 i tab. 6.2 wyniki badań pokazują wzrost wartości odchyleń σ w funkcji zwiększania się wartości prądu zwarciowego Ik_e” oraz odstępu pomiędzy wewnętrznymi krawędziami szyn a0. Duże rozrzuty wyników przy niewielkich odstępach a0 i prądach Ik_e”, sięgających górnej granicy analizowanego przedziału, wynikają z dużych prędkości va_e przemieszczającego się łuku w stosunku do długości układu szynowego.

Przy prędkościach v_{a_emean} przekraczających 100 m/s łuk przemieszczał się od początku do końca układu szynowego w czasie mniejszym od pełnego okresu T napięcia zasilającego stanowisko laboratoryjne. Stąd w tych przypadkach wartości skuteczne prądu łuku Ia_e, napięcia Ua_e, prędkości v_{a_emean} obliczane były dla niepełnego okresu T zmian prądu. Natomiast w przypadku zwiększenia odstępu a0 wzrost odchyleń mierzonych wielkości można uzasadnić wzrostem siły ciągu cieplnego i związanych z nią oddziaływań turbulentnych, które powodują wyginanie łuku.

Również w miarę wzrostu odstępu a0 zwiększała się liczba prób, w których łuk samoczynnie gasł przy przejściu prądu przez zero przed osiągnięciem końca odcinka pomiarowego, co stanowiło dodatkowy problem w trakcie przeprowadzania badań.

W związku z tym dobrze byłoby określić granice stabilności palenia się łuku, tzn. wartości prądów zwarciowych i odstępy pomiędzy szynami, w których niskonapięciowy łuk zwarciowy stabilnie się przemieszcza. Tego typu analiza nie została przeprowadzona, ze względu na ograniczone możliwości samego stanowiska laboratoryjnego, tj. z powodu małej długości układu szynowego w stosunku do uzyskiwanych prędkości przy określonych prądach probierczych, sposobu zasilania

i niezależnych od prowadzącego badania zmian napięcia w elektroenergetycznej sieci zasilającej, jak również z powodu ograniczonych możliwości zaplecza technicznego.

Analiza taka prawdopodobnie wymagałaby przeprowadzenia odpowiednio dużej ilości prób zwarciowych w zbliżonych do siebie warunkach, tzn. przy odpowiedniej długości szyn w stosunku do uzyskiwanych prędkości i przy takim samym stanie powierzchni szyn. Przy dużej ilości prób stan powierzchni szyn znacznie uległby erozji, co przypuszczalnie powodowałoby stabilniejsze palenie się łuku. Natomiast nie byłoby to zgodne ze stanem faktycznym, gdyż ze względu na sporadyczne występowanie zwarć łukowych w układach rzeczywistych rozdzielnic palący się na szynach łuk nie przemieszcza się po powierzchniach szyn zniszczonych wielokrotnymi próbami.

Zapewnienie dla każdej próby łukowej zbliżonych warunków palenia się łuku wymagałoby zabiegów technologicznych polegających na odpowiednim przygotowaniu powierzchni szyn, np. polerowaniu lub wytrawianiu szyn, co skutkowałoby zwiększeniem nakładów finansowych na badania i wydłużeniem czasu badań.

Należy jednak zaznaczyć, że w badaniach wstępnych przeprowadzono szacunkową analizę wpływu staniu powierzchni na wyniki pomiarów prędkości w próbach łukowych.

Przy założonej liczbie prób łukowych uzyskane różnice wyników nie wykazywały określonego trendu zmian przekraczających odchyłki z każdej z prób. Stąd można uznać, że w danym zakresie badań stan powierzchni szyn ma znikomy wpływ na uzyskiwane wyniki, szczególnie na wyznaczoną prędkość łuku za pomocą opisanej w rozdziale 6.2 metody pomiarowej.

Pomimo ograniczonego zakresu badań eksperymentalnych można postawić stwierdzenie, że sama budowa modelu szyn rozdzielczych i założony zakres badań w stopniu zadowalającym odzwierciedlają rzeczywiste układy szyn rozdzielczych stosowanych w rozdzielnicach średnich mocy, a uzyskane wyniki eksperymentalnych badań niskonapięciowego łuku dwufazowego przemieszczającego się wzdłuż szyn stanowią istotny materiał służący dalszej analizie wyznaczenia parametrów opisujących użyty model dynamiki łuku.