Metodyka badań własnych

Wytyczony cel główny oraz cele szczegółowe zostały osiągnięte przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi badawczych w ramach przygotowanej procedury badań. Konstruując proces badawczy przyjęto, iż działaniem podstawowym z punktu widzenia poprawności metodologicznej tego procesu jest dokonanie analizy dostępnych źródeł o charakterze wtórnym. Przygotowanie badań poprzedzone zostało wnikliwymi studiami materiałów literaturowych z polskiego i angielskiego obszaru językowego, na które złożyły się pozycje zwarte, czasopiśmiennicze, statystyczne oraz akty prawne. Szczególną rolę odegrały opracowania statystyczne dostarczające niezbędnych danych wykorzystywanych następnie w badaniach ilościowych. Wśród nich przede wszystkim wymienić należy opracowania i publikacje Głównego Urzędu Statystycznego, materiały

192

Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości¹⁹³, a także dane gospodarcze udostępnione za pośrednictwem Urzędu Miasta Leszna. Analiza źródeł wtórnych ukazuje szerokie spektrum materiału badawczego, co przekłada się na wielowątkowość wnioskowania. Przeprowadzenie jej skłania badacza do uszczegółowienia obszaru badawczego. W oparciu o posiadane dane zbadano potencjał gospodarczy miasta Leszna, uwzględniając w szczególności zmiany zachodzące w odniesieniu do struktury podmiotów, wartości wskaźników określających rozwój przedsiębiorczości w mieście oraz rozwiązań instytucjonalnych mających za zadanie wspomaganie tego rozwoju. W celu zachowania poprawności metodologicznej tej części badań, posłużono się analizą Desk Research¹⁹⁴, wykorzystując dane zawarte w systemie ewidencyjnym REGON z uwzględnieniem klasyfikacji podmiotów gospodarczych w ramach poszczególnych sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności.

Badania rozwoju przedsiębiorczości w oparciu o dane wtórne dostarczyły szeregu wartościowych wniosków, wśród których dominującym był taki, iż szczególne znaczenie dla rozwoju przedsiębiorczości ma realizowanie procesu przedsiębiorczości przez podmioty najmniejsze, mikroprzedsiębiorstwa. Składa się na to kilka czynników. Po pierwsze w strukturze podmiotów gospodarczych ta forma organizacyjna jest zdecydowanie najliczniej reprezentowana. Po wtóre, mała skala działalności sprawia, iż podmioty te mają, zdecydowanie bardziej niż inne, ograniczone możliwości rozwoju. Na uwagę zasługuje także fakt, że mikroprzedsiębiorcy bardzo często nie są dobrze przygotowani do zderzenia z realiami gospodarki rynkowej i potrzebują pomocy i wsparcia, nie tylko rozpoczynając działalność gospodarczą, ale także w kolejnych latach funkcjonowania stworzonego przez siebie podmiotu.

Tak sformułowane wnioski posłużyły do postawienia kolejnych celów badawczych, które zostały zrealizowane poprzez badania empiryczne. Podstawową metodę badawczą stanowiła metoda PAPI (Paper and Pencil Interview¹⁹⁵), opierająca się na kwestionariuszu ankiety. Ankieta należy współcześnie do najczęściej używanych, a niekiedy nadużywanych technik badawczych. Jak zauważają H. Januszek

193

Charakterystyki Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości dokonano w publikacji I. Czaja, R. Śliwa, System wspierania przedsiębiorczości w Polsce, Wydawnictwo AE, Kraków 2003r., s. 17 – 18. 194 Metoda Desk Research zaliczana jest do najtańszych i stosunkowo szybkich metod badawczych. Opiera się na wykorzystaniu dostępnych danych wtórnych (zastanych), takich jak publikacje branżowe, raporty, biuletyny czy bazy danych.

195 Metoda PAPI (Paper and Pencil Interview) to jedno z najbardziej tradycyjnych rozwiązań stosowanych w badaniach ilościowych. Polega na bezpośrednim wywiadzie z respondentem przy wykorzystaniu kwestionariusza ankiety.

i J. Sikora¹⁹⁶, jej zaletą jest szybkie tempo gromadzenia danych, możliwość zebrania

danych niedostępnych innymi technikami oraz zapewnienie anonimowości

respondentom. Słabą stroną badań ankietowych jest to, że w każdej zbiorowości istnieje spory odsetek osób nie będących w stanie należycie wypełnić ankiety, najczęściej z uwagi na niezrozumienie poleceń bądź intencji badacza. Ponadto pozwala ona stwierdzić, co badany mówi, ale nie pozwala określić, jak to mówi. W literaturze przedmiotu spotkano szereg rozważań odnoszących się do błędów, jakie mogą się wkraść w tego typu badaniach, których z pewnością nie ustrzeżono się także w przypadku niniejszej pracy. J. Kordos, zwraca uwagę w szczególności, na następujące¹⁹⁷:

Nie włączenie pewnych cech (szczególnie z punktu widzenia realizacji założonego celu);

Wadliwa konstrukcja kwestionariusza (niektóre sformułowania mogą

wprowadzać w błąd lub być niezrozumiałe);

Wadliwe instrukcje (dwuznacznie brzmiące i niewystarczająco precyzyjne);
Niestaranne przygotowanie materiału kartograficznego (niektóre jednostki bądź

zbiorowości zostały pominięte lub znalazły się poza obwodem badawczym);
Niewłaściwy dobór personelu badawczego (personel nie jest należycie

przeszkolony, a tylko instruowany);

Respondenci (badani odnoszą się do własnych wyobrażeń, a nie do stanu faktycznego);

Złe warunki społeczno – polityczne (prowadzenie badań w atmosferze nieufności i obaw, że ich wyniki zostaną wykorzystane do celów niestatystycznych).

Mając na uwadze powyższe kwestie, należy podkreślić, iż badania ankietowe okazały się najbardziej skuteczne dla zebrania informacji potrzebnych w procesie badawczym.

Kwestionariusz ankiety, jako podstawowe narzędzie badawcze, poza tym, że dotyczył ogólnej charakterystyki przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, obejmował także szereg zagadnień związanych z organizacją i zarządzaniem w mikroprzedsiębiorstwach, uwarunkowaniami funkcjonowania tych firm w Lesznie oraz ich aktywnością inwestycyjną i innowacyjną. Biorąc pod uwagę niedoskonałości narzędzia badawczego,

196 H. Januszek, J. Sikora, Podstawy socjologii, Wydawnictwo AE, Poznań 2000r., s. 118 – 119. 197

jakim jest ankieta, badania kwestionariuszowe poszerzono o wywiad. Jak podkreślają H. Januszek i J. Sikora, ankieta jest swoistą, sformalizowaną, pisemną formą wywiadu. Od wywiadu różni ją tylko to, że odpowiedzi na postawione pytania rejestruje sam badany¹⁹⁸. Zauważyć jednak należy, iż zastosowanie tych narzędzi badawczych w takim połączeniu przynosi szereg zalet z punktu widzenia sprawności i skuteczności procesu badawczego. Przede wszystkim wpływa na mniejszą ilość błędnie wypełnionych kwestionariuszy ankiety, a także powoduje, że badani są bardziej skłonni do udziału w badaniu, kiedy mogą liczyć na wsparcie osoby badającej w wyjaśnieniu nurtujących ich kwestii i niejasności.

Jak już wspomniano wcześniej kwestionariusz ankiety obejmował cztery obszary tematyczne. Zawarte w nim pytania miały konstrukcję zamkniętą, wielokrotnego wyboru. Kilka pytań polegało na przyjęciu przez respondenta stanowiska twierdzącego bądź przeczącego w odniesieniu do danej kwestii. Konstruując narzędzie badawcze unikano formuły wypowiedzi otwartej. Kwestionariusz ankiety miał charakter anonimowy i poprzedzony był listem przewodnim skierowanym do badanych mikroprzedsiębiorców, w którym wyjaśniono podstawowe kwestie dotyczące prowadzonych badań¹⁹⁹.

W ramach prowadzonych badań, na każdym ich etapie, w szczególności w odniesieniu do opracowań danych o charakterze wtórnym i pierwotnym, używano szeregu narzędzi statystycznych. Najczęściej posługiwano się arkuszem kalkulacyjnym Microsoft Excel, w wyniku czego, osiągnięte cele badawcze przedstawiono w sposób wyczerpujący w formie opisowej z zastosowaniem wykresów i tabel liczbowych.