Systematyka przedsiębiorczości

Bogactwo poglądów w odniesieniu do przedsiębiorczości rodzi trudności z jej sklasyfikowaniem. Złożoność zagadnienia powoduje, że trudno przedstawić wszystkie jej aspekty, z którymi mamy do czynienia w życiu gospodarczym. Problem stwarza

usystematyzowanie wielości obszarów, w ramach których można mówić

o przedsiębiorczości w ujęciu podmiotowym jaki i przedmiotowym. Jedną z klasyfikacji spotkanych w literaturze przedmiotu przedstawia schemat.

127 M. Nowak, H. Musiał, Rola i znaczenie przedsiębiorczości w rozwoju przedsięwzięć gospodarczych, [w:] D. Kopycińska (red.), Teoretyczne aspekty gospodarowania, Wydawnictwo US, Szczecin 2005r., s. 223.

Schemat nr. 1.8.

Klasyfikacja przedsiębiorczości

Źródło: Opracowanie na podstawie W. Adamczyk, Przedsiębiorczość: próba systematyki, Przegląd

Organizacji, nr. 2/1996r., s. 13 – 17., [w:] F. Kapusta, Przedsiębiorczość – teoria i praktyka, Wydawnictwo PASSAT, Poznań – Wrocław 2006r., s. 27.

Podstawą klasyfikacji przedsiębiorczości jest wyodrębnienie przedsiębiorczości rejestrowanej i oddzielenie jej od „szarej strefy”. Przedsiębiorczość nierejestrowana jest trudna do oszacowania, przede wszystkim szacunki te są bardzo rozbieżne. Można przyjąć, że wynika ona z nadmiernego fiskalizmu państwa. Po przekroczeniu pewnego poziomu opodatkowania, system staje się nieefektywny, a przedsiębiorcy uciekają w „szarą strefę”. Trudno jednak przyjąć za wiarygodne takie założenie, zgodnie z którym, znaczne obniżenie obciążeń podatkowych doprowadziłoby w konsekwencji do wyeliminowania przedsiębiorczości nie rejestrowanej.

Proces przedsiębiorczości może mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Pogląd taki reprezentuje P. F. Drucker, wyodrębniając proces przedsiębiorczy skierowany na

zewnątrz i do wewnątrz organizacji¹²⁸. Szczególnie dużym zainteresowaniem badaczy w ostatnim czasie cieszy się przedsiębiorczość wewnętrzna, niekiedy określana mianem

korporacyjnej bądź intraprzedsiębiorczości. Zdaniem B. Piaseckiego

intraprzedsiębiorczość obejmuje działalność przedsiębiorczą wewnątrz dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw¹²⁹. Konieczne jest wówczas pełne zaangażowanie kierownictwa korporacji w sprawę przedsiębiorczej swobody, wyraźne określenie modelu działań

przedsiębiorczych oraz opracowanie odpowiedniego systemu wynagradzania

intraprzedsiębiorców, aby rozwijać ten obszar pożądanej aktywności. Według J. Lichtarskiego, przedsiębiorczość wewnętrzna pozwala przedsiębiorstwu harmonijnie funkcjonować i stabilizować działalność operacyjną¹³⁰. Istnieje ponadto trudność, na płaszczyźnie przedsiębiorczości wewnętrznej, z wyodrębnieniem osoby przedsiębiorcy. Jak proponuje T. Kraśnicka, za takiego można uznać jednostkę odznaczającą się umiejętnością twórczego myślenia i wprowadzania innowacji (…) w warunkach względnego bezpieczeństwa, jakie stwarza duża organizacja gospodarcza, jednakże akceptując ciągłe, nawet radykalne zmiany¹³¹.

Kolejne kryterium, systematyzujące przedsiębiorczość, obejmuje miejsce jej realizacji. Proces przedsiębiorczości realizowany może być w kraju jak i za granicą. W warunkach gospodarki rynkowej można przyjąć, iż realizowany on będzie tam, gdzie przyniesie największe spodziewane efekty dla przedsiębiorcy. A. Smith już jednak twierdził, że jest (…) rzeczą większej wagi iżby kapitał fabrykanta pozostawał w kraju. Z konieczności bowiem uruchamia wtedy większą ilość pracy produkcyjnej i dodaje większą wartość rocznego produktu ziemi i pracy społeczeństwa¹³². Tym samym istotnym zadaniem państwa jest stworzenie adekwatnych warunków do prowadzenia działalności gospodarczej. W warunkach swobodnego przepływu kapitału, technologii i ludzi niezmiernie ważnym jest dla poszczególnych krajów, aby to właśnie na ich terenie rozwijały się podmioty gospodarcze, gdyż będzie to miało bezpośredni wpływ na rozwój społeczeństwa.

Proces przedsiębiorczości realizowany jest w ramach określonego modelu własności. Kierując się kryteriami prawnymi, wyróżnić należy własność prywatną,

128 P. F. Drucker, Innowacja…, op. cit., s. 156. 129 B. Piasecki (red.), Ekonomika…, op. cit., s. 28. 130

J. Lichtarski, M. Karaś, Pojmowanie…, op. cit., s. 27.

131 H. Bieniok, Podstawy zarządzania przedsiębiorstwem. Pojęcia, funkcje, zasady, zasoby, Wydawnictwo AE, Katowice 1997r., s. 103.

132 A. Smith, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1954r., tom I, s. 456.

państwową i samorządową. Najwięcej uwagi w literaturze przedmiotu poświęcono własności prywatnej. Takie stanowisko jest ze wszech miar uzasadnione, gdyż twórca procesu przedsiębiorczości, a zarazem właściciel przedsiębiorstwa jest szczególnie zainteresowany skutecznością działań, co w efekcie przyniesie oczekiwane korzyści rynkowe.

Znaczącą rolę odgrywają podmioty Skarbu Państwa. Państwowe organizacje gospodarcze, w celu dostosowania ich sprawności działania do warunków gospodarki rynkowej poddawane są różnym procesom przystosowawczym: od prawnej i ekonomicznej likwidacji w celu prywatyzacji do komercjalizacji, czyli przekształcenia w podmioty rynkowe bez zmiany modelu własności¹³³. Biorąc pod uwagę wyżej wymienione procesy, odnoszące się do zmian w ramach własności państwowej, należy podkreślić, iż odgrywa ona istotną rolę w obszarach strategicznych dla państwa, takich jak: bezpieczeństwo, energetyka czy infrastruktura komunikacyjna.

Po roku 1990 została przywrócona własność samorządową¹³⁴. Związane było to z powstaniem samorządu lokalnego, w wyniku czego przeprowadzono komunalizację własności państwowej. Przywrócenie samodzielności organizacyjnej gminom dało początek aktywności tych samorządów w realizacji procesu przedsiębiorczości. Mogą one odtąd same inicjować działania przedsiębiorcze, bądź współuczestniczyć w takich działaniach.

W ramach przedstawionej systematyki przedsiębiorczości, powołując się na Europejską Klasyfikację Działalności Gospodarczej¹³⁵, można wyróżnić uznawane powszechnie typy procesu przedsiębiorczości, do których zaliczyć należy: typ przedsiębiorczości produkcyjnej, handlowej i usługowej. Pierwszy z wymienionych typów obejmuje wytwarzanie produktów. Do typu przedsiębiorczości handlowej zaliczyć należy handel hurtowy i detaliczny w obrębie kraju jak i poza jego granicami. Natomiast działalność usługowa wiąże się ze świadczeniem usług o charakterze materialnym jak i niematerialnym. Zaznaczyć należy, iż powszechnie jest przyjęte, co także pokazują przeprowadzone badania¹³⁶, łączenie poszczególnych typów działalności w ramach jednego podmiotu organizacyjnego.

133 W. Adamczyk, Przedsiębiorczość…, op. cit., s. 14 – 15.

134 Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku, O samorządzie terytorialnym, (Dz.U. Nr. 16, poz. 449.) 135 K. Rogoziński, Usługi rynkowe, Wydawnictwo AE, Poznań 1993r., s. 53.

136

Proces przedsiębiorczości realizowany jest przy zastosowaniu określonej formy organizacyjno – prawnej. Za podstawową przyjmuje się przedsiębiorstwo jako wyodrębniony twór pod względem ekonomicznym, prawnym i organizacyjnym. Niekiedy jest ono określane mianem narzędzia realizacji procesu przedsiębiorczości. Zapewne z tego względu, iż pod pojęciem tym rozumie się swoiste instrumentarium dla działalności gospodarczej. Jednak form wspomnianej działalności jest bardzo wiele. Mogą to być fundacje, fundusze bądź stowarzyszenia. Na płaszczyźnie przepisów prawa budżetowego¹³⁷ usankcjonowano takie formy organizacyjne jak: jednostki i zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze czy ośrodki specjalne jednostek budżetowych. Specyficzną formę organizacyjno – prawną posiadają podmioty, prowadzące działalność finansową. Odnosi się to do takich instytucji jak: banki, firmy ubezpieczeniowe czy giełdy. Szczególna rola przypisana jest tym pierwszym, jako organizacjom zaufania publicznego. Pewna specyfika działania odnosi się także do spółdzielni, które w ramach swego funkcjonowania realizują dwa cele, mianowicie cel gospodarczy i cel społeczny. Wskazać należy także na możliwość realizowania procesu przedsiębiorczości w ramach przedsiębiorstwa jednoosobowego, czyli działalności indywidualnej. W przypadku tego rozwiązania przedsiębiorca ponosi pełne ryzyko, ale także przejmuje wszelkie korzyści wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej. Przytoczone niektóre rozwiązania wyodrębniają zarówno formę organizacyjną jak i prawną podmiotów. Na szczególną jednak uwagę zasługują spółki jako formy organizacyjne o szerokiej palecie regulacji prawnych. Źródłem ich konstrukcji jest kodeks cywilny oraz kodeks handlowy. Na płaszczyźnie prawa cywilnego wyodrębnić należy spółkę cywilną. Jest to najmniejsza, choć bardzo popularna forma realizowania procesu przedsiębiorczości, szczególnie za sprawą swej prostoty konstrukcyjnej oraz minimum formalności związanych z jej rejestrowaniem. W oparciu o kodeks handlowy wyróżnić można spółki osobowe i kapitałowe¹³⁸. Do tych pierwszych zaliczyć należy spółki jawne, partnerskie, komandytowe oraz komandytowo – akcyjne. W odróżnieniu od spółek cywilnych, ustawodawca przewidział, w przypadku ich powstania, bardziej szczegółowe regulacje prawne dotyczące np. wysokości wniesionego wkładu. Ponadto wspólnicy tych spółek odpowiadają za zobowiązania nie tylko do wysokości wniesionego wkładu, ale także majątkiem osobistym. Inaczej sytuacja przedstawia się

137 Ustawa z dnia 5 stycznia 1991 roku, Prawo budżetowe, (Dz. U. Nr. 72, poz. 344.)

138 Pogłębionej charakterystyki cech spółek osobowych i kapitałowych dokonano w ramach podrozdziału 2.2.4., s. 81.

w przypadku spółek kapitałowych, czyli spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz spółek akcyjnych. W ich przypadku określono minimalną wielkość kapitału udziałowego bądź akcyjnego, lecz udziałowcy i akcjonariusze odpowiadają za zobowiązania spółki tylko do wysokości wniesionych przez siebie wkładów.

Przytoczona systematyka przedsiębiorczości stanowi próbę nakreślenia

poszczególnych aspektów klasyfikacyjnych w odniesieniu do poruszanej problematyki. Stanowi skromny przegląd rozwiązań organizacyjnych i prawnych wykorzystywanych podczas realizacji procesu przedsiębiorczości.