Proces pedagogizacji rodziny
2.7. Miejsce pedagogizacji medialnej rodziny
Zasięg oraz przebieg pedagogizacji medialnej rodziny uzależniony jest m.in.
od miejsca, w którym się ona odbywa. Mogą to być:
przedszkola i szkoły,
— wyższe uczelnie,
— placówki prowadzone przez instytucje pozarządowe, np. stowarzyszenia,
— inne placówki pożytku publicznego, np. domy kultury, świetlice środowisko‑
— we, poradnie lub ośrodki terapii uzależnień, media masowe,
— inne media umożliwiające e ‑pedagogizację.
— Zaletami pedagogizacji medialnej rodziny prowadzonej w przedszkolach i szkołach są największe, w porównaniu z innymi miejscami jej organizowania, możliwości dotarcia do rodziców i opiekunów oraz właściwego doboru tematyki uwzględniającego wiek i poziom rozwoju dziecka, a także zainteresowania oraz wiedzę pedagogizowanych.
Współpraca pracowników przedszkoli i szkół z rodzicami ma swe zapisy w aktach prawnych. Zalecana jest m.in. w Rozporządzeniu Ministra Edukacji Na‑
rodowej z dnia 21 maja 2001 roku w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół. W załącznikach nr 2, 3 i 4 w paragrafie 2 ust.1 p. 10 założono, że statut szkoły określa w szczególności: organizację i formy współdziałania szkoły z rodzicami (prawnymi opiekunami) w zakresie nauczania, wychowania i profilaktyki.
34 M. Musioł: Komunikacja interpersonalna…, s. 96—97.
57
2.7. Miejsce pedagogizacji medialnej rodziny
W podstawie programowej dla wychowania przedszkolnego zapisano: w tro‑
sce o jednolite oddziaływanie wychowawcze nauczyciele:
1) systematycznie informują rodziców o zadaniach wychowawczych i kształcą‑
cych realizowanych w przedszkolu; zapoznają rodziców z podstawą progra‑
mową wychowania przedszkolnego i włączają ich do kształtowania u dziecka określonych tam wiadomości i umiejętności;
2) informują rodziców o sukcesach i kłopotach ich dzieci, a także włączają tych rodziców do wspierania osiągnięć rozwojowych dzieci i łagodzenia trudności, na jakie natrafiają35.
Dla wychowania przedszkolnego Antonina Sawicka wyróżniła kilka form kontaktów nauczyciela z rodzicami. Są to: indywidualna praca z rodzicami (roz‑
mowy indywidualne, „kącik dla rodziców”, odwiedzanie dzieci w domu, zajęcia otwarte), praca z zespołem rodziców (zebrania ogólne i grupowe). Istotne jest, by nauczyciel wybrał najciekawszą z form pedagogizacji, która według niego będzie atrakcyjna dla rodziców36.
Pedagogizację rodziców i opiekunów w przedszkolach prowadzi się także przy okazji wprowadzania innowacji pedagogicznych. Innowacja taka dotyczyć może także mediów, np. w celach jednej z takich innowacji zapisano: „Uświadomienie rodzicom ich decydującej roli w zakresie kontroli nad sposobami korzystania przez dziecko z Internetu” oraz „Zapoznanie rodziców ze sposobami kontrolowa‑
nia i ograniczania dostępu dziecka do wybranych, niepożądanych treści”37. Pedagogizacja rodziny w przedszkolu lub w szkole zaliczona została przez Mie‑
czysława Łobockiego do jednej z form współpracy nauczycieli i rodziców. Oprócz pedagogizacji Autor38 wymienił inne formy kontaktów pracowników przedszkoli i szkół z rodzicami, w czasie których może mieć ona miejsce. Są to formy zbiorowe (spotkania robocze, spotkania towarzyskie, spotkania z ekspertem oraz spotkania w ramach tzw. drzwi otwartych) oraz formy indywidualne (konsultacje pedago‑
giczne, wizyty domowe oraz kontakty korespondencyjne i rozmowy telefoniczne), a także formy mieszane (wzajemnie wyświadczane usługi oraz praca rodziców w radzie szkoły i w radzie rodziców). Nowoczesne technologie służące komunika‑
cji interpersonalnej pośredniej poszerzają spektrum tych form kontaktów nauczy‑
ciel — rodzic o SMS ‑y, e ‑maile, dzienniki elektroniczne, strony internetowe.
35 Załączniki do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.
(Dziennik Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17) Załącznik nr 1. PODSTAWA PROGRA‑
MOWA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO DLA PRZEDSZKOLI, ODDZIAŁÓW PRZED‑
SZKOLNYCH W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH ORAZ INNYCH FORM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO (www.men.gov.pl).
36 A. Sawicka: Współdziałanie przedszkola z rodzicami. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pe‑
dagogiczne, 1974, s. 28—136.
37 A. Damaschk: Komputer i przedszkolak. Innowacja pedagogiczna. Program dla dzieci w wie‑
ku od 3 do 6 lat. Tychy, Przedszkole nr 25.
38 M. Łobocki: W trosce o wychowanie w szkole. Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2007, s. 182—192.
Organizowane w szkołach spotkania robocze zwane do niedawna zebrania‑
mi rodziców lub wywiadówkami, a obecnie spotkaniami z rodzicami mogą mieć charakter ogólny lub grupowy. W czasie tych spotkań omawiane są sprawy dy‑
daktyczne, wychowawcze, opiekuńcze i organizacyjne. Przed omówieniem tych spraw lub tuż po ich omówieniu mogą zostać podjęte działania pedagogizujące rodzinę, służące przekazaniu rodzicom i opiekunom wiedzy z zakresu pedago‑
giki i psychologii, problematyki wychowania rodzinnego, postaw rodzicielskich czy innych tematów interesujących rodziców przez zachęcenie ich do zapoznania się z książką, artykułem lub zaciekawienie wybranymi programami telewizyjnymi lub przedstawienie im własnych doświadczeń i przemyśleń lub streszczenie treści książki bądź programu telewizyjnego39. Są one organizowane bądź w tej samej zbiorowości (nauczyciel i rodzice uczniów z jednej klasy), bądź też wybrany na‑
uczyciel i rodzice kilku klas lub całej szkoły spotykają się w większym pomiesz‑
czeniu.
Spotkania towarzyskie odbywają się w szkole lub poza nią i mają charakter okolicznościowy lub są organizowane z okazji uroczystości i imprez klasowych czy okolicznościowych40. Spotkania okolicznościowe przebiegają najczęściej z udzia‑
łem niektórych rodziców dobranych zgodnie z przyjętymi dla danego spotkania kryteriami, którymi mogą być np. wystąpienie niepożądanych efektów korzystania przez ich dzieci z narzędzi ICT, w tym wystąpienie u dzieci objawów uzależnienia od komputera, Internetu czy gier komputerowych lub sygnały o inicjowaniu przez nie różnych, najczęściej ośmieszających lub zastraszających inne dzieci sytuacji, ich filmowanie i zamieszczanie tych filmów w Internecie.
Spotkania z ekspertem (specjalistą), mające najczęściej charakter dyskusyjny, organizowane są wówczas, gdy tematyka spotkań z rodzicami wykracza poza kom‑
petencje zawodowe i możliwości nauczyciela. Ekspertami mogą być np. psycho‑
logowie, pedagodzy szkolni, bardziej doświadczeni nauczyciele, przedstawiciele nauki i techniki, lekarze lub pielęgniarki, prawnicy, przedstawiciele administracji, stowarzyszeń i organizacji społecznych. Specjaliści owi mogą udzielić konsultacji nauczycielowi lub też sami podjąć się bezpośredniej pracy z rodzicami41.
Spotkania w ramach tzw. drzwi otwartych lub lekcje otwarte (pokazowe) or‑
ganizowane są w celu umożliwienia rodzicom poznania szkoły, innowacji w niej wdrażanych oraz jej zaplecza materialnego. Ramy tych spotkań znacznie ograni‑
czają prowadzenie pedagogizacji rodziny, zwłaszcza medialnej.
Podczas konsultacji indywidualnych głównym tematem rozmowy jest rozwój dziecka, porównanie i przeanalizowanie zauważonych w domu, w przedszkolu lub w szkole postępów i trudności dziecka; są one szansą na budowanie wzajemnego
39 M. Łobocki: Poradnik wychowawcy klasy. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1985, s. 40—44.
40 M. Łobocki: W trosce o wychowanie…, s. 187.
41 M. Łobocki: Wybrane problemy wychowania — nadal aktualne. Lublin: Wydawnictwo Uni‑
wersytetu Marii Curie ‑Skłodowskiej, 2004, s. 247—248.
59
2.7. Miejsce pedagogizacji medialnej rodziny
zaufania oraz na zachowanie dyskrecji42. Kontakty indywidualne pozwalają także na skorelowanie działań dydaktycznych i wychowawczych w domu i w placówce mających na celu osiągnięcie pożądanych efektów edukacyjnych.
Przeprowadzenie wizyty domowej jest konieczne w sytuacjach trudnych wy‑
chowawczo, w szczególności wówczas, gdy rodzice unikają kontaktów z nauczy‑
cielem — wychowawcą. Wizyty te pozwalają poznać warunki domowe, bliżej poznać rodziców i ukierunkować ich na pracę wychowawczą. Celem odwiedzin jest nawiązanie ścisłej współpracy z domem dziecka i znalezienie konkretnych rozwiązań problemów dydaktyczno ‑wychowawczych43.
Kontakty telefoniczne w relacjach nauczyciel — rodzic mają długą historię, z tą różnicą, że dawniej w Polsce dostęp do telefonów w domach był znacznie ograniczony, a pracownicy szkoły telefonowali wyłącznie z istotnymi informacja‑
mi do zakładów pracy. Taki telefon obwieszczany przy współpracownikach po‑
wodował uczucie wstydu lub budził lęk, gdyż informacje te dotyczyły najczęściej niepożądanych zachowań dziecka bądź jego kłopotów zdrowotnych. W dobie powszechnego dostępu do telefonów stacjonarnych i komórkowych poszerzone zostały możliwości wykorzystania tego medium w kontaktach nauczyciela i ro‑
dziców. Oprócz wcześniej wymienionych, informacje przekazywane telefonicznie dotyczą: przypomnienia o spotkaniu z rodzicami, szczególnie rodzicom rzadko w nich uczestniczącym, cząstkowych ocen niedostatecznych otrzymanych przez ucznia z niepowodzeniami szkolnymi i uwag o jego zachowaniu. Telefonicznie, zwłaszcza z wykorzystaniem usługi SMS, nauczyciele mają możliwość wysyłania rodzicom krótkich informacji mogących dotyczyć: spotkań z pedagogami, psy‑
chologami lub innymi specjalistami organizowanych przez stowarzyszenia czy związki wyznaniowe, programów telewizyjnych lub książek o istotnych sprawach wychowawczych lub stron internetowych (np. w postaci linków do tych stron) o treściach pedagogizujących.
Bogatsze w treści, a bywa, że tańsze są informacje przesyłane przez Internet usługą poczty elektronicznej. Ten sposób komunikowania się ułatwia korzystanie ze wspomnianych stron internetowych, gdyż wystarczy, by rodzic kliknął na link, który automatycznie otworzy tę stronę. Ponadto w samym e ‑mailu lub w załączni‑
ku do niego nauczyciel ma możliwość informowania rodzica o ustaleniach orga‑
nu zarządzającego lub rady pedagogicznej, materiałach niezbędnych do realizacji procesu dydaktycznego, które ma zapewnić rodzic, zbiórki pieniędzy na materiały kserograficzne, wyposażenia dziecka na wycieczkę szkolną itd.
W dziennikach elektronicznych opcjami są: w panelu rodzica prowadzenie korespondencji z wychowawcą klasy, w panelu wychowawcy klasy prowadzenie indywidualnej korespondencji z rodzicami oraz możliwość umieszczania ogło‑
42 R. Kopek: O potrzebie współdziałania z rodzicami. „Wychowanie w Przedszkolu” 2007, nr 11, s. 38—39.
43 I. Dzierzgowska. Rodzice w szkole. Warszawa: CODN, 1999, s. 86—87.
szeń dla uczniów i osobno ich rodziców, a w panelu dyrektora szkoły możliwość umieszczania ogłoszeń dla nauczycieli, rodziców oraz uczniów44. Dzienniki te są więc narzędziem dającym możliwość uzupełniania działań pedagogizujących ro‑
dzinę prowadzonych na terenie szkoły poprzez zamieszczenie w nich materiałów pedagogizujących, linków do stron internetowych zawierających treści pedagogi‑
zujące, a także pytań rodziców do nauczycieli i ich próśb o poradę.
Istnieje także możliwość zamieszczania informacji pedagogizujących rodzinę na stronach internetowych, np. szkolnej witryny internetowej, lub na platformie e ‑learningowej (np. Moodle).
Wykorzystywanie telefonów komórkowych i smartfonów, poczty elektronicz‑
nej, stron internetowych, dzienników elektronicznych, platform e ‑learningowych w pedagogizacji medialnej rodziców i prawnych opiekunów w dalszych analizach nazywane będzie e ‑pedagogizacją. Oprócz wymienionych form pedagogizacji wy‑
korzystujących komunikację bezpośrednią i pośrednią w przedszkolach lub szko‑
łach rodzice mogą otrzymywać ulotki z aktualnymi informacjami dotyczącymi problemów wychowawczych i możliwych sposobów ich rozwiązywania.
Przygotowujący tematykę pedagogizacji w przedszkolach i szkołach powinni pamiętać, że są zagadnienia dotyczące aktualnego wieku i rozwoju dziecka, ale są i takie, które realizuje się z wyprzedzeniem, nawet kilkuletnim, np. przygotowanie do ewentualnego kontaktu dziecka z treściami erotycznymi czy pornograficznymi powinno odbywać się przed rozpoczęciem jego samodzielnego surfowania w sieci.
Przygotowując oraz prowadząc te zajęcia, powinni oni także pamiętać, iż w spotkaniu pedagogizującym biorą udział dorośli, mający swój świat wartości i swoje poglądy, a także swoje doświadczenie, również wychowawcze i opiekuń‑
cze, co sprawia, że zajęcia nie powinny mieć charakteru pouczającego, lecz infor‑
macyjny, a treści muszą być dobrane i omawiane z dużym wyczuciem.
Treści pedagogizujące muszą być także dobierane z uwzględnieniem różnego poziomu intelektualnego i zróżnicowanej percepcji, a także różnych poziomów wykształcenia rodziców i opiekunów. Te same czynniki powinny być uwzględnia‑
ne przez pedagogizujących również w kwestii proponowanych metod pracy. Są rodzice i opiekunowie gotowi na wysłuchanie prelegenta, są i tacy, którzy chętnie przyłączają się do dyskusji. Wielu z nich nie toleruje jednak bezpośrednich pytań dotyczących zachowań dziecka lub ich działań wychowawczych i opiekuńczych.
Innym miejscem pedagogizacji rodziny mogą być wyższe uczelnie, zwłaszcza ich wydziały pedagogiczne bądź informatyczne, lub mniejsze jednostki organiza‑
cyjne, np. zakłady pedagogiki mediów. Organizowane w nich lub pod ich patro‑
natem zajęcia dla rodziców i opiekunów, kierowane przez pełnomocnika rektora danej uczelni, np. na wzór Uniwersytetów Trzeciego Wieku45, byłyby prowadzone
44 M. Musioł: Komunikacja interpersonalna…
45 M. Musioł: Pedagogizacja medialna rodziny. „Chowanna” 2007, T. 2 (29): Edukacja w sy‑
tuacji zmiany społecznej (Jubileusz 30 ‑lecia Wydziału Pedagogiki i Psychologii). (Red. S. Juszczyk), s. 116—117.
61
2.7. Miejsce pedagogizacji medialnej rodziny
przez ekspertów, co gwarantowałoby przekazywanie rodzicom i opiekunom fa‑
chowej wiedzy. Niestety, uwarunkowania ekonomiczne sprawiają, że obecnie sys‑
tematycznie prowadzona pedagogizacja na wyższych uczelniach jest mało realna.
W Polsce działa wiele instytucji pozarządowych, najczęściej stowarzyszeń, których celem jest dobro dziecka. Palma pierwszeństwa w tematyce mediów w ży‑
ciu dziecka, zagrożeń medialnych oraz sposobów ochrony przed nimi należy do Fundacji „Dzieci Niczyje”. Od lat Fundacja ta prowadzi m.in. stronę internetową www.dzieckowsieci.fdn.pl oraz założyła platformę e ‑learningową na stronie http://
fdn.pl/kursy. Na platformie tej zamieściła kursy dla nauczycieli i innych specjali‑
stów pracujących z dziećmi oraz kursy dla dzieci. Informacje zawarte w kursie dla nauczycieli i innych specjalistów pracujących z dziećmi mogą stanowić bazę do pedagogizacji medialnej rodziców i opiekunów. Stronami internetowymi za‑
wierającymi materiały przydatne do pedagogizacji są także: www.saferinternet.pl, www.321internet.pl oraz www.necio.pl.
Do dyspozycji rodziców i opiekunów jest Dyżurnet, czyli punkt kontakto‑
wy przyjmujący zgłoszenia o nielegalnych treściach w Internecie, wytworzonych z udziałem dzieci lub skierowanych przeciwko ich bezpieczeństwu46, oraz projekt mający na celu udzielanie pomocy dzieciom i młodzieży w sytuacji zagrożenia w Internecie www.helpline.org.pl. Innymi instytucjami mogącymi pomóc rodzi‑
com i wychowawcom w przypadku występowania problemów w trakcie korzysta‑
nia przez dziecko/nastolatka z mediów są Centra Pomocy Rodzinie oraz Poradnie Psychologiczno ‑Pedagogiczne.
Pedagogizacja może mieć miejsce w różnych placówkach pożytku publiczne‑
go, np. w domach kultury, świetlicach środowiskowych, poradniach lub ośrodkach terapii uzależnień lub być prowadzona przez ich pracowników czy wolontariuszy poza tymi placówkami.
Skutecznym miejscem pedagogizacji są także same media. Wspomniane fun‑
dacje prowadzą strony internetowe z opisami pozytywnych i negatywnych usług oraz zachowań medialnych, a co ważniejsze — z wieloma poradami dla rodziców i opiekunów oraz ich dzieci, a także z numerami telefonów, adresami e ‑mail i lin‑
kami do stron, pozwalającymi na kontakty z profesjonalistami mogącymi udzielić pomocy w sytuacjach zagrożeń, zwłaszcza internetowych. Natomiast działań pro‑
wadzonych przez telewizję publiczną w zakresie pedagogizacji, zwłaszcza medial‑
nej, a będących jednym z elementów jej misji, w praktyce nie ma, gdyż trudno do nich zaliczyć krótkie informacje, najczęściej w formie newsów w programach informacyjnych. Zaistniałą sytuację można tłumaczyć troską o własne interesy, gdyż w rzetelnych programach dotyczących pedagogizacji medialnej byłoby bar‑
dzo dużo krytyki programów telewizyjnych, także emitowanych przez telewizję publiczną.
46 http://www.dyzurnet.pl/o_nas/o_nas.html (dostęp: 07.11.2012).