i kształceniem przez media
3.9. Możliwości wykorzystywania Internetu w rozwoju i wychowaniu dziecka oraz nastolatka
W rozważaniach nad możliwościami edukacyjnego wykorzystywania Interne‑
tu w rozwoju dziecka lub nastolatka podkreślana jest najczęściej sfera dydaktycz‑
na. Jedno z najbardziej syntetycznych ujęć w tych rozważaniach zaproponował Krzysztof Kruszewski, który wymienił cztery podstawowe zalety i możliwości In‑
ternetu jako narzędzia dydaktycznego. Po pierwsze — zasoby Internetu wysta‑
wiają młodego człowieka na ryzyko odkrycia i udokumentowania błędu czy luk w wiedzy, a jego nauczyciela czynią nie szefem, a organizatorem lekcji; po dru‑
gie — zasoby te wzbogacają bazę merytoryczną i kulturową nadawania znaczeń wiedzy teoretycznej; po trzecie — umożliwiają one wywołanie w uczniach naj‑
pierw poczucia, a następnie postawy uczestniczenia w globalnym obiegu myśli, i po czwarte — stwarzają im sprzyjające okoliczności do przyjęcia odpowiedzial‑
ności za własne uczenie się, a więc dają im sposobność świadomego kierowania własnymi procesami metapoznawczymi74. Oprócz zastosowań dydaktycznych możliwości Internetu rozpatrywane są także w sferach wychowania i opieki.
Oczekiwania młodego człowieka względem Internetu zależą głównie od jego wieku, poziomu rozwoju intelektualnego oraz zainteresowań i potrzeb, a także sugestii rówieśników. Internet jest prawie nieograniczonym źródłem informacji oraz jednym z najtańszych i najbardziej dostępnych narzędzi komunikacji inter‑
personalnej pośredniej. Kształtowanie kompetencji komunikacji interpersonalnej zostało opisane w podrozdziale 4.3, dlatego niniejszy podrozdział zawierać będzie głównie opis możliwości wykorzystywania usług informacyjnych sieci w rozwoju dziecka i jego wychowaniu.
Najbardziej rozpowszechnioną z usług informacyjnych Internetu jest serwis WWW. Treści stron internetowych tworzących ten serwis pozwalają na grupowa‑
nie ich od pożądanych dla dzieci lub nastolatków, poprzez neutralne dla nich, po niepożądane lub wręcz szkodliwe i/lub niebezpieczne dla różnych sfer ich rozwoju (psychicznego, moralnego), a nawet dla nich samych. Przygotowywanie dziecka do przypadkowego lub intencjonalnego przeglądania stron o treściach niepożąda‑
nych lub niebezpiecznych opisano w podrozdziale 4.9.3.
Wartymi propagowania wśród młodych użytkowników stron internetowych są biblioteki cyfrowe (elektroniczne, internetowe, wirtualne) umożliwiające zdalny dostęp do źródeł wiedzy, zasobów edukacyjnych, cyfrowych kopii cennych zabyt‑
ków kultury piśmienniczej, kolekcji dzieł sztuki i materiałów regionalnych75, a także
74 K. Kruszewski: Słowiki i wróble. W: Pedagogika @ środki informatyczne i media. Red. M. Ta‑
naś. Warszawa—Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”, 2004, s. 16.
75 K. Wieczorkowski: Biblioteki cyfrowe. W: Edukacja czytelnicza i medialna. Red. W. Kwiat‑
kowska. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2008, s. 51.
111
3.9. Możliwości wykorzystywania Internetu…
e ‑booków oraz czasopism elektronicznych. Większość prezentowanych w polskich bibliotekach dokumentów cyfrowych jest tworzona w procesie digitalizacji, czyli przekształcania dokumentów bibliotecznych z postaci tradycyjnej w cyfrową. Do‑
kumenty cyfrowe powstają poprzez skanowanie (książki, czasopisma, dokumen‑
ty ikonograficzne i kartograficzne, mikrofilmy) lub komputerowe przekształcanie dźwięku i/lub obrazu z postaci analogowej w cyfrową (dokumenty audiowizualne).
Istnieje również kategoria dokumentów born ‑digital, mających wyłącznie postać cyfrową (płyty CD, dokumenty on ‑line, programy komputerowe itp.)76.
W sieci znajduje się wiele programów mających cechy oprogramowania edu‑
kacyjnego, przeznaczonych dla użytkowników w różnym wieku i o różnym stop‑
niu rozwoju. Korzystać z nich można on ‑line bądź pobrać je z Internetu i zain‑
stalować na domowym komputerze (np. program do nauczania języków obcych e ‑Teacher77).
W działaniach obejmujących wspomaganie rozwoju i wychowanie dziecka czy nastolatka istnieje możliwość wykorzystywania treści wybranych blogów, czyli pa‑
miętników lub dzienników pisanych przez różnych ludzi, różniących się wiekiem, wykształceniem, poziomem intelektualnym, zamieszczanych w sieci najczęściej ano‑
nimowo, przy czym przez niektórych celebrytów, np. polityków, sygnowanych ich nazwiskami. W działaniach tych pomocne mogą być zarówno blogi anonimowych oraz znanych internautów, jak i blogi pisane przez samo dziecko lub nastolatka.
Kryteria wyboru blogów do przeglądania i analizowania ich treści uzależnione są od celów zamierzonych działań. Mogą nimi być cele poznawcze w wypadku blogów z interesującymi opisami przyrody, budowli czy innych miejsc zwiedza‑
nych przez piszącego, cele językowe, gdy blogi pisane są ładną, poprawną polsz‑
czyzną lub w języku obcym, którego uczy się dziecko, oraz cele wychowawcze, gdy autorzy opisują w blogu swoje działania na rzecz innych, swoją pracę nad do‑
skonaleniem siebie czy nad osiągnięciem sukcesu, ukazują swoją heroiczną walkę z nieuleczalną chorobą, swoje sposoby radzenia sobie w trudnych sytuacjach ro‑
dzinnych, szkolnych, towarzyskich.
W intencjonalnie prowadzonych działaniach związanych z rozwojem dziecka i jego wychowaniem przydatne mogą być też blogi pisane przez samo dziecko lub nastolatka, będące źródłem wiedzy, nieraz dogłębnej, także w sferach jego życia intymnego oraz zawierające opisy problemów je/go nurtujących78. Świadomi tego rodzice i opiekunowie sami przeto mogą zapoznać dziecko z zaletami, wadami
76 Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Departament Mecenatu Państwa:
Biblioteki cyfrowe i książka elektroniczna (e ‑książka). Warszawa, marzec 2010, s. 3 [http://nowoczesna polska.org.pl/wp ‑content/uploads/2010/03/E ‑book ‑raport ‑dla ‑Komisji.pdf (dostęp: 31.01.2013)].
77 Z. Osiński: Technologia informacyjna w edukacji humanistycznej. Toruń: Wydawnictwo
„Mado”, 2005, s. 46.
78 K. Grabianowska: Blogi jako źródło wiedzy o problemach współczesnej młodzieży. W: Edu‑
kacja medialna w świecie ponowoczesnym. Red. B. Siemieniecki. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 312.
i zasadami ich pisania, zmotywować je do założenia własnego bloga, a nawet po‑
móc mu w jego założeniu. W przypadku, gdy dorośli znają adres bloga dziecka, a ono jest tego świadome, mają oni możliwość jawnej rozmowy z dzieckiem o jego treściach, szczególnie o zawartych informacjach ułatwiających internautom iden‑
tyfikację autora lub jego bliskich, o opisanych sukcesach i powodach radościach, ale także o troskach i problemach w nim sygnalizowanych.
Natomiast w przypadku, gdy dziecko lub nastolatek nie wie, że rodzice znają adres jego bloga i mogą go przeglądać, pewną trudność sprawia im podjęcie decy‑
zji o strategii postępowania, szczególnie w kwestiach dotyczących czasu i sposobu poinformowania dziecka o swojej wiedzy na temat tego bloga. Mogą oni:
poinformować dziecko o znajomości adresu bloga przed zapoznaniem się
— z jego treścią; strategia ta, najbardziej „uczciwa”, ma dwie wady; po pierwsze, dziecko może poprosić rodziców, a nawet żądać od nich, by nie przeglądali tego bloga, a po wtóre, dokonać w nim zmian, usuwając wybrane treści lub założyć innego bloga,
poinformować dziecko o znajomości adresu bloga i jego treści zaraz po za‑
— poznaniu się z tą treścią; w tym wypadku dziecko także może poprosić lub zażądać, by więcej tego nie robili, lub założyć innego bloga,
poinformować dziecko o znajomości adresu bloga i jego treści zaraz po zapo‑
— znaniu się z tą treścią, zastrzegając, że autorzy blogów powinni mieć świado‑
mość publicznego do nich dostępu i niezależnie od opinii dziecka mogą jego blog odwiedzać; sytuacja taka może spowodować, że dziecko założy inny blog z treściami, którymi chce się podzielić anonimowo z internautami, a nie ze swoimi rodzicami czy opiekunami,
poinformować dziecko o znajomości adresu bloga i jego treści po upływie
— pewnego czasu w odpowiedniej, a nawet zainscenizowanej sytuacji,
zachować w tajemnicy wiedzę o blogu dziecka, dyskretnie wykorzystując in‑
— formacje w nim zamieszczane79.
Z wyjątkiem pierwszej strategie owe budzić mogą wątpliwości natury etycznej.
Jeżeli dziecko pragnęło pisać bloga anonimowo i zakładało, że, tak będzie, to po‑
dobnie jak w przypadku tradycyjnych pamiętników, świadome czytanie go przez rodziców może być traktowane jako naruszenie jego intymności. Jednak informa‑
cje zawarte w blogu mogą wspomóc proces wychowania. Mogą one sygnalizować występowanie problemów, z którymi boryka się dziecko, a czasem nawet stanowić jego wołanie o pomoc. Wybór strategii postępowania obciąża sumienia rodziców.
Rozważając ten problem, jedna ze studentek piątego roku pedagogiki resocjali‑
zacyjnej na zajęciach z przedmiotu komunikacja i media zaproponowała inne wyjście, by bloga czytał zaufany krewny lub znajomy rodziców. Zakomunikuje
79 M. Musioł: Motywacja determinantem zachowań uczniów w pracowni komputerowej. V:
Pedagogicko ‑didakticke poziadavky motivacie ziakov do ucebnej cinnosti. Red. E. Petlak a kol. Nitra:
„Vega” 1/3676/06, 2008.
113
3.9. Możliwości wykorzystywania Internetu…
on rodzicom przypadki zamieszczenia przez dziecko informacji wzbudzających niepokój, a wpisy niezagrażające dziecku i rodzinie nie będą przez nich znane.
Treści bloga mogą być przez dorosłych analizowane także pod kątem popraw‑
ności językowej, zarówno stylistycznej, jak i ortograficznej oraz interpunkcyjnej.
Przydatny do dokonania takiej analizy może być prezentowany tu kwestionariusz lub jego dowolne modyfikacje.
Kwestionariusz analizy językowej blogów80
1. Poprawność ortograficzna:
Typ błędu Liczba błędów
— w zakresie u, ó
— w zakresie rz, ż
— w zakresie ch, h
— w zakresie ą, ę
— w zakresie oznaczania miękkości i w zakresie oznaczania głosek — i, j
— w zakresie ubezdźwięcznienia i udźwięcznienia
— w zakresie pisowni łącznej i rozłącznej
— w zakresie przenoszenia wyrazów
— w zakresie pisowni wielką i małą literą 2. Poprawność interpunkcyjna:
Typ błędu Liczba błędów
— brak właściwego znaku interpunkcyjnego, zwłaszcza przecinka
— zbędne użycie znaku interpunkcyjnego
— użycie niewłaściwego znaku interpunkcyjnego 3. Poprawność leksykalna:
Typ błędu Liczba błędów
słownikowe frazeologiczne słowotwórcze
4. Poprawność gramatyczna:
Typ błędu Liczba błędów
fleksyjne składniowe 5. Inne uwagi
80 Kwestionariusz został opracowany przez L. Korzekwę na potrzeby pracy licencjackiej nt.: Język blogów tworzonych przez dzieci szkół podstawowych, napisanej pod kierunkiem dr. Marcina Musioła, obronionej na Wydziale Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach w 2008 r.
Ankietowe wskazania rodziców i prawnych opiekunów dzieci i nastolatków będących uczniami poszczególnych etapów edukacyjnych dotyczące chęci uczest‑
niczenia tychże rodziców i opiekunów w działaniach pedagogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania oraz samooceny ich wiedzy o tym wykorzystywaniu za‑
mieszczone zostały w tabelach 37, 38, 39 i 40.
Tabela 37. Chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów (lub jej brak) w działaniach peda‑
gogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania a samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie (pierwszy etap edu‑
kacyjny) N = 136 Chęć uczestnictwa w zajęciach pedagogizujących
Samoocena poziomu wiedzy
Razem bardzo dobra dobra dostateczna niedostateczna
Tak 16 25 11 13 65
Nie 13 39 17 2 71
Źródło: Badania własne.
Zainteresowanie możliwościami wykorzystywania treści blogów w rozwo‑
ju i wychowywaniu dziecka lub nastolatka jako tematem pedagogizacji wyraziło 47,8% ankietowanych będących rodzicami i prawnymi opiekunami dzieci z klas I—III.
χ2 = 12,485 χ2 > χ2α
Dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 stwierdzono z prawdopodobień‑
stwem 0,95, że nie ma podstaw do przyjęcia hipotezy H0. Przyjęto zatem hipotezę H1, zgodnie z którą zachodzi związek między badanymi zmiennymi, czyli chęcią uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów dzieci będących uczniami pierw‑
szego etapu edukacyjnego w działaniach pedagogizujących na temat wykorzy‑
stywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania, a samooceną poziomu ich wiedzy na ten temat.
Stopień zbieżności wynosił:
c = 0,29 przy cmax = 0,787, skorygowana wartość współczynnika zbieżności wynosiła:
ckor = 0,368, a korelacja była równa:
rc = 0,303,
115
3.9. Możliwości wykorzystywania Internetu…
czyli siła związku między chęcią uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów dzieci będących uczniami pierwszego etapu edukacyjnego w działaniach pedago‑
gizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nasto‑
latka w procesie jego rozwoju i wychowania a samooceną poziomu ich wiedzy na ten temat była niska.
Tabela 38. Chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów (lub jej brak) w działaniach pedagogi‑
zujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego roz‑
woju i wychowania a samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie (drugi etap edukacyjny) N = 152 Chęć uczestnictwa
w zajęciach pedagogizujących
Samoocena poziomu wiedzy
Razem bardzo dobra dobra dostateczna niedostateczna
Tak 13 27 27 6 73
Nie 5 33 30 11 79
Źródło: Badania własne.
Wśród badanych wychowujących dzieci/nastolatków ze starszych klas szkoły podstawowej 48% wskazało na chęć uczestniczenia w działaniach pedagogizują‑
cych o wykorzystywaniu treści bloga w rozwoju ich podopiecznych.
χ2 = 5,556 χ2 < χ2α
Dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 stwierdzono z prawdopodobień‑
stwem 0,95, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy H0. Zatem badane zmien‑
ne, czyli chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów dzieci/nastolatków będących uczniami drugiego etapu edukacyjnego w działaniach pedagogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w pro‑
cesie jego rozwoju i wychowania oraz samoocena poziomu ich wiedzy w tym za‑
kresie, mogły zostać uznane za wzajemnie niezależne.
Tabela 39. Chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów (lub jej brak) w działaniach pedagogi‑
zujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego roz‑
woju i wychowania a samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie (trzeci etap edukacyjny) N = 151 Chęć uczestnictwa
w zajęciach pedagogizujących
Samoocena poziomu wiedzy
Razem bardzo dobra dobra dostateczna niedostateczna
Tak 10 29 33 5 77
Nie 4 30 34 6 74
Źródło: Badania własne.
Wśród rodziców i prawnych opiekunów opiekujących się gimnazjalistami w działaniach pedagogizujących na temat wykorzystywania treści bloga w rozwo‑
ju i wychowaniu dzieci i nastolatków wzięłoby udział 51% badanych.
χ2 = 2,636 χ2 < χ2α
Dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 stwierdzono z prawdopodobień‑
stwem 0,95, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy H0. Zatem badane zmien‑
ne, czyli chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów nastolatków będą‑
cych uczniami trzeciego etapu edukacyjnego w działaniach pedagogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania oraz samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie, mogły zostać uznane za wzajemnie niezależne.
Tabela 40. Chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów (lub jej brak) w działaniach peda‑
gogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania a samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie (czwarty etap eduka‑
cyjny) N = 97 Chęć uczestnictwa w zajęciach pedagogizujących
Samoocena poziomu wiedzy
Razem bardzo dobra dobra dostateczna niedostateczna
Tak 10 17 9 5 41
Nie 7 20 20 9 56
Źródło: Badania własne.
Na zaproponowany temat działań pedagogizujących o wykorzystywaniu treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania pozytywnie zareagowało 42,3% indagowanych opiekujących się młodzieżą w wie‑
ku ponadgimnazjalnym.
χ2 = 3,861 χ2 < χ2α
Dla przyjętego poziomu istotności α = 0,05 stwierdzono z prawdopodobień‑
stwem 0,95, że nie ma podstaw do odrzucenia hipotezy H0. Zatem badane zmien‑
ne, czyli chęć uczestniczenia rodziców i prawnych opiekunów nastolatków będą‑
cych uczniami czwartego etapu edukacyjnego w działaniach pedagogizujących na temat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania oraz samoocena poziomu ich wiedzy w tym zakresie, mogły zostać uznane za wzajemnie niezależne.
W trzech grupach badanych nie stwierdzono zależności między chęcią uczest‑
niczenia rodziców i prawnych opiekunów w działaniach pedagogizujących na te‑
mat wykorzystywania treści bloga pisanego przez dziecko/nastolatka w procesie jego rozwoju i wychowania a samooceną ich wiedzy związaną z tematyką tych działań. Zależność ta wystąpiła jedynie w grupie wychowujących dzieci w wieku wczesnoszkolnym. W sumie chętnych do uczestniczenia w tych działaniach było
117
3.10. Możliwości wykorzystywania fotografii i filmów…
47,8% ogółu respondentów. Liczba badanych rodziców czy prawnych opiekunów chętnych do uczestniczenia w działaniach pedagogizujących na temat możliwości wykorzystywania w procesach rozwoju i wychowania dziecka lub nastolatka treści blogów przez nie/niego pisanych zmieniała się w zależności od wieku dziecka lub nastolatka, znajdujących się pod ich opieką. Największe zainteresowanie tym te‑
matem wykazali opiekujący się nastolatkami w wieku gimnazjalnym, którzy już są lub stają się autorami blogów, a o treściach których mogliby z nimi rozmawiać lub wykorzystać je w swoich działaniach wychowawczych. Działania pedagogizujące na ten temat należy podjąć jednakże z rodzicami i prawnymi opiekunami mają‑
cymi młodszych podopiecznych, gdyż w tym wieku wielu z tych podopiecznych zaczyna tworzyć blogi, a niektórzy z nich chwalą się tymi blogami wśród swoich bliskich.