Cykl opow iadań M ałgorzaty Musierowicz B am bolandia jest w znacznym stopniu przysłonięty popularnością J e życja d y. Błąka mi się nawet po głowie taka niezbyt logiczna myśl, iż gdyby wyszedł on spod pióra innego autora czy autorki, niemających w swym do robku tak głośnych bestsellerów — byłby bardziej popularny i doceniany niż obecnie. Ale są i historyczne przyczyny tego, że B am bolandia znalazła się w cieniu. W pierwszej edycji utw ór odbierany był „na gorąco”, przede wszystkim pod kątem doraźnych odczytań politycz
nych („ble-ble” — nowom owa, smok — popularny symbol kom unizm u itp.).
T aka aktualizacja odbioru stała się też oczywistą przyczyną dezaktualizacji tekstu. D opiero jego ogląd z dalszej perspektywy pozwala dostrzec uniwersalne przesłanie utworu.
Pierw odruki opow iadań ukazywały się w Wydawnictwie Poznańskim, kolejno: C zerw o n y h elikopter (1978), Ble-ble (1982), K lu c zy k (1985), Św iatełko (1989); natom iast z początkiem lat 90. zostały one opublikow ane we wspólnej edycji (B am bolan dia, 1992, wyd. Parnas). T a ostatnia jednak — czy to z pow odu niewielkiego nakładu czy też nie najlepszej dystrybucji — stosun
kowo rzadko jest spotykana w publicznych księgozbiorach. Częściej w biblio
tekach m ożna się natknąć na pojedyncze tom y cyklu, funkcjonujące jednakże w rozproszeniu, gdyż w większości placówek tom y te otrzymały kwalifikację do odrębnych działów, a nawet poziomów. Poniekąd m ożna to uznać za zro
zumiałe, gdyż stopień trudności poszczególnych tom ów nie jest jednakowy.
M im o to i m im o iż każde z opow iadań stanowi zam kniętą fabularnie historię
— tw orzą one wyraźną całość, o spójnej opowieści ramowej i jednolitej czasoprzestrzeni baśni.
B am bolandia to zespół tekstów, który chciałoby się nazwać klechdą do
m ow ą — opowieścią, k tó ra wyrusza z dom u i do dom u powraca. Opowieść
ram owa stanow iąca zawiązanie baśni m a pewne cechy weryzmu — prezentuje realia odnoszące się do rzeczywistych faktów z życia rodziny Musierowiczów.
Dom usytuowano pod rzeczywistym adresem — przy ulicy Słowackiego w Po
znaniu, rzeczywiste są im iona dzieci i kolejność ich narodzin: Andrzejek, Zosia, Em ilka i najmłodszy Bolo, który pojaw ia się jak o niemowlę w opow ia
daniu Ś w iatełko. W ykonane przez autorkę ilustracje również m ają pewne cechy portretów , oddają wizerunk i rzeczywistych postaci, m .in. legendarną kropkę na nosie pisarki.
Rozpatryw any w aspekcie tem poralnym cykl także jest zakotwiczony w rzeczywistości. W pierwszych tom ach Andrzejek i Zosia są jeszcze małymi dziećmi, wkraczającymi bez obaw w świat baśni. W K lu czyk u , oddzielonym od poprzednich tom ów dwuletnią przerwą (co narracja skrupulatnie zaznacza), starsze rodzeństwo spogląda już na baśniowe sytuacje z pewnego dystansu i z perspektywy nabytych doświadczeń czytelniczych (Zosia sądzi, iż zniknięcie czerwonego helikoptera związane było z tym, że ona i Andrzejek są już za duzi na bajki). Pojawia się natom iast m ała Emilka, a choć niezupełnie jest tego świadoma, to właśnie ona, jako powierniczka magicznego kluczyka, odgrywa decydującą rolę w baśniowej historii, pozostawiając rodzeństwu zadania kom entatorów i statystów. Z roli swej Em ilka wywiązuje się zresztą bez zarzutu, może właśnie dlatego, że działania jej są intuicyjne. W Ś w iatełku Emilka już świadomie uczestniczy w baśni, starsze rodzeństwo jest natom iast wykluczone z magicznych przygód (Andrzejka widzimy jak o wyrośniętego nastolatka pogrążonego w nieprzytomnej lekturze), a m ały Bolo, kolejny członek rodziny, nie dorósł jeszcze do baśniowych przeżyć. Cykl jest więc swoistą kroniką rodzinną wpisaną w opowieść ram ow ą i pokazującą upływ czasu i dojrzewanie bohaterów.
Wymienione właściwości narracji są oczywiście dostrzegalne jedynie dla znawców biografii, kręgu znajomych i najbliższych pisarki. D la przeciętnego czytelnika postacie literackie z B am bolandii nie są ani odrobinę „prawdziw
sze” niż pow ołana do życia m ocą fikcji literackiej rodzina Borejków z J e ż y cjady. Pozwala to jednakże usytuować opowieści z ulicy Słowackiego w kręgu konwencji „opowiedział dzieciom swoim” , czyniącej bohaterów i zarazem realnych potom ków au to ra pierwszymi, wirtualnym i odbiorcam i wpisanymi w tekst opowieści. Konw encja ta m a swoją daw ną, ale też całkiem świeżą tradycję: odnaleźć ją m ożna zarów no w W iązaniu H elen k i Klem entyny Hoff- manowej, jak też w Kubusiu P uchatku A lana A lexandra M ilne’a, czy też w B a je czk a ch dla L idu si spisanych przez Ja n a K o tta dla własnej wnuczki.
Ten „prawdziwy”, „z życia wzięty” dom jest na wskroś literacki, a zarazem nosi szereg cech archetypicznych: ojca ukazano przy dom owym warsztacie pracy, w jego kreślarskiej pracowni pełnej tajemniczych przedm iotów , barw i zapachów. M atka zaś króluje w kuchni, jest karm icielką rodziny, uosobie
niem czułości i ciepła, osobą troszczącą się o czystość i porządek. U kład ról
rodzicielskich m ożna określić jak o patriarchalny: ojciec reprezentuje etos ry
cerski — odwagę cywilną i waleczność bitewną, jest też bezspornym autory
tetem m oralnym dla dzieci; m atk a natom iast to serdeczność, opiekuńczość i miłość. Dom stanowi ostoję fundam entalnych cnót: cnoty gościnności (nawet najbardziej dziwaczny gość znajduje tu schronienie i opiekę), cnoty gospo
darności (w kuchni bulgoczą powidła przeznaczone do domowej spiżarni, zamiast wyszukanych frykasów jad a się tu potraw y zdrowe i niezbyt kosz
towne), cnoty troskliwości (zbuntowany Andrzejek mimo wszystko zostaje w podróż wyposażony w smakowite zapasy); jest też źródłem wartości i au to rytetu, m ożna tu zweryfikować swoje poglądy i oprzeć się na sądach dorosłych.
D om to także n aturalna w spólnota przekonań, w spólnota wartości. W spól
n ota ta nie jest właściwie stanem wyuczonym, rezultatem pouczeń, lecz ja k by naturalną pochodną rodzinnej więzi. To, co ojciec rodziny potrafi wyrazić w m ądrych słowach, a co uświadam ia sobie Andrzejek w toku mozolnych przemyśleń, przejawia się w spontanicznych zachowaniach dwuletniej Emilki, mim o iż wydaje się ona swemu rodzeństwu o wiele za m ała, aby cokolwiek wiedzieć i rozumieć.
Bezpieczne i uporządkow ane, a czasem nawet nieco m onotonne życie codzienne graniczy z nieprzewidywalnym, pełnym przygód i niebezpieczeństw światem baśni. Sięgając po ten wypróbowany m odel opowieści, autork a w pro
wadziła do niego szereg innowacji konstrukcyjnych, które urozm aicają n a r
rację. M ożna do nich zaliczyć interferencję przestrzeni (bohaterowie obu planów m ogą swobodnie przekraczać granicę rzeczywistości i baśni), a tak że równoległość czasów po obu stronach opowieści (zarówno czas dobowy, wyznaczający bieg zdarzeń, jak i czas biologiczny, np. dorastanie bohaterów, upływają w jednorodnym tempie). W tomie Światełko granica światów jest już zupełnie rozm yta, a dotyczy to nie tylko przestrzeni (akcja toczy się na letnisku), ale i postaci, których jednoznaczne przyporządkow anie do okreś
lonego planu narracji nie jest możliwe (np. G rubasek, głuchy pan Blumke, czy też Plugawy Pawełek m ają status nieokreślony — nie wiadomo, czy pochodzą z baśni, czy z realnego świata). W całym cyklu jedynie dwie postaci — m am a i zły smok Bam bolarz, przypisane są do tylko jednej przestrzeni i nigdy jej nie opuszczają.
Takie zaburzenie baśniowej dychotom ii jest świadomym zabiegiem literac
kim, co więcej, dotyczy nie tylko funkcji postaci, ale też ich usytuowania w świecie wartości. Najciekawszy fabularnie obszar rozpościera się między biegunami dobra i zła. Istnienie tego obszaru pośredniego jest charakterystycz
ne dla wszystkich czterech tomików. Zmienność, czy też chwiejność bohaterów stanowi ważny czynnik budow ania napięcia, utw ór zawdzięcza tym cechom gwałtowne zwroty akcji, niespodziewane zmiany nastroju.
T ak ą konwencję zwiastuje już pierwsze spotkanie Andrzejka ze smokiem w tom ie Czerwony helikopter, smok w pierwszej chwili wydaje się Andrzejkowi
groźny, potem jednak życzliwie zaprasza chłopca do stołu i częstuje k apuś
niakiem, a w trakcie sympatycznej rozmowy zapow iada nagle: „Zjem cię, pulpeciku” . Wszystkie polecenia sm oka wykonuje w dod atk u ptaszek Wicio, niedawny przyjaciel chłopca, który okazuje się lokajem smoka. D etektyw K apsułka z K luczyka początkow o jest przyjaznym gospodarzem podziemi, a jego twarz wydaje się dzieciom życzliwa i sympatyczna. W m iarę zaś, jak ujawniają się podstępne zamiary agenta, bohaterow ie zaczynają dostrzegać na jego obliczu nieprzyjemny fałsz. Lecz zanim Andrzejek i Zosia rozszyfrują podw ójną grę K apsułki, narrato r wysyła „sygnały niepokoju” do czytelnika, ukazując mimiczne przem iany widoczne na twarzy detektywa, m im o że przy
słania on twarz chusteczką. N a końcu opowieści detektyw przeżywa jeszcze jedną m etam orfozę, tym razem głębszą, postanaw ia bowiem porzucić służbę
u złego sm oka Bambolarza.
Nieoczekiwane przeobrażenia bohaterów to jednak nie tylko tworzywo fabularne. To również asum pt do etycznych rozw ażań, jakie pojawiają się w Bambolandii i są bodaj najważniejszym składnikiem utworu. Ptaszek Wicio, przyjaciel Andrzejka, jest tchórzliwy i w iarołom ny, wielokrotnie zmienia za
chowanie i ujaw nia przed wrogami sekrety bohaterów , ale zasługuje na wyba niewątpliwie fetyszem — łącznikiem między światem realnym a światem baśni.
Jego pojawienie się zwiastuje przygodę i niespodziankę, a dwuznaczność zachowań niejednokrotnie przyczynia się do nagłych zw rotów akcji. Jak o przyjaciel Wicio jest niezbyt spolegliwy, cechuje go trwożliwość, skłonność do nieprzemyślanych zachowań, często obiecuje popraw ę, lecz nie udaje m u się dotrzym ać słowa. Ale jako fetysz, a więc postać niejako kreująca wyda
rzenia baśniowe, Wicio jest doskonały właśnie dlatego, że nieprzewidywalny, że przyjmuje na siebie różne role i wciąga bohaterów w coraz to nowe pery
petie, co jest szczególnie widoczne w inicjalnych partiach tom u K luczyk, kiedy to ptak zwabia m ałą Emilkę do czarnej dziury, by w ten sposób przełam ać
Phi! — przerwał ptak Wicio. — Gadasz jak własny ojciec! — Za
brzmiało to, przyznać trzeba, raczej niegrzecznie. — Zresztą — ciągnął Wicio, podfruwając nieco i siadając na brzegu dziury — czy jej pozwolisz, czy nie, ona i tak zrobi, co zechce. Hej, Mimi!!!
Andrzej wrzasnął z przerażenia.
Mała Emilka, korzystając z chwili nieuwagi jego i Zosi, zmierzała prosto w stronę dołu, wyciągając rączki do Wicia!
Rzucili się oczywiście ku niej oboje, ale dopadli o sekundę za późno, w chwili, gdy obiema nóżkami wskoczyła prosto w czarną dziurę!
KI, 12
Niezwykle barwnymi koloram i odm alowany został smok Bambolczyk, m łodszy b rat okrutnego tyrana. Jest postacią kom iczną, lecz i złowieszczą (szczególnie z pow odu swej umiejętności bezszelestnego pojaw iania się w nie
oczekiwanych miejscach). Jest próżny i łakom y, złośliwy i tchórzliwy (tu m ożna by przywołać pam iętne sceny na dentystycznym fotelu), lubi znęcać się nad słabszymi, ale przecież i w nim nieoczekiwanie zapala się iskierka szlachet
ności, kiedy „sam bardzo zdziwiony tym, co robi”, przychodzi z pom ocą T a tu siowi, odkrywając nagle, że „za dobroć trzeba płacić dobrocią” . T o wprawdzie tylko drobny epizod w życiorysie Bambolczyka, który w większości przypad
ków zachowuje się napraw dę paskudnie, ale epizod na pewno godny zauważe
nia. Jako zadufany grafom an zadręcza otoczenie recytowaniem swoich utw o
rów. Ale grafom ania jest też przyczyną słabości Bambolczyka — wykorzy
stując jego próżność, m ożna go wciągnąć w pułapkę, co czynią M aśka i Plu
gawy Pawełek w Światełku. Podobnie zresztą Zosia w Czerwonym helikopterze potrafi podporządkow ać sobie Bambolczyka, wykorzystując jego słabości do krówek śmietankowych.
C harakterystyczna dla baśni dwubiegunowość dobrych i złych światów, jednoznacznie dobrych albo złych bohaterów uzupełniona zostaje szeregiem stanów pośrednich, a właściwie nie tyle pośrednich, ile zmiennych i niejedno
znacznych. Niemal w każdym „złym” możemy natknąć się na kropelkę dobra
— mówi baśń — a „dobrzy” także m ają chwile słabości i podobnie jak ptaszek Wicio m ogą zawieść w potrzebie lub ulec pokusie zła.
Dzieci stykają się z różnorodną argum entacją, usprawiedliwiającą zło, pojawiające się zresztą w różnym kształcie i natężeniu. Powietrzni piraci wy
stępujący w Czerwonym helikopterze — tu sytuacja jest najbardziej niewinna i najłatwiejsza do rozw iązania — płatają złośliwe figle z nudów, braku dobrych wzorów i pomysłów do zabawy. W następnym tomie pojaw ia się bezlitosny książę Bam bolarz, tyranizujący swych poddanych, ale właściwa dyskusja toczy się w okół m owy „ble-ble” . Bełkot „ble-ble”, am orficzna m owa, jest — jak mówi smok — „bardzo praktyczna”: nie wymaga żadnego wysiłku, zaciera różnice między m ądrością a głupotą, praw dą a fałszem, m askuje prawdziwe myśli i uczucia, z czasem zaś odzwyczaja w ogóle od myślenia i wyrażania
uczuć. Co praw da, nie nadaje się do wydaw ania rozkazów (dlatego mówienie
„zwykłym” językiem jest „dozwolone w wyższych sferach”), lecz ułatw ia rzą
dzenie innymi. D la poddanych natom iast „ble-ble” jest barw ą ochronną, m o
wą bezpieczną, bo „bleblając”, nie m ogą narazić się nikomu.
Gdyby wszyscy rzeczywiście mówili tylko „ble-ble”, to działyby się głupie rzeczy — stwierdza Andrzej — Człowiek nie miałby nic do powie
dzenia, bo i tak nikt by go nie rozumiał. A jakby już nie miał po co mówić, to pewnie przestałby myśleć. A jakby nie miał już żadnej porządnej myśli, to stałby się zupełnym zerem.
— Kto wie, czy księciu nie o to właśnie chodzi? — zastanowił się Wicio. — Może łatwiej mu rządzić samymi zerami?
— Pewnie, że łatwiej. Ale nie wierzę, żeby jego poddani dobrowolnie bleblali. Jest tyle pięknych słów, prawda, Wiciu?
B, 39
W toku akcji okazuje się, że łatwiej jest pozbawić władzy tyrana, niż samemu pozbyć się „bleblania” — „nauczyć się mówić, myśleć i działać” . Bohaterowie pozostawiają mieszkańców Bam bolandii ćwiczących żmudnie i z nikłym powodzeniem umiejętność mówienia. Co się stało potem , m oże
my się tylko domyślać, bo czerwony helikopter nigdy już nie zawita do Bam bolandii.
W opisie „bleblania” rozpoznajem y oczywiście bezbłędną charakterystykę nowomowy, języka czasu totalitarnego zniewolenia. Lecz takie odczytanie ale
gorii jest tylko jedną z możliwości interpretacyjnych, opowiednią dla dorosłego odbiorcy, który umieszcza sytuację literacką w konkretnej, znanej sobie prze
strzeni historycznej. W istocie jednak „bleblanie” to brak własnego zdania, odwagi, aby je wypowiedzieć, chowanie się za plecami innych i za bezpieczną frazeologią sloganów. To wszelkie zachowania konform istyczne i m im ikrowe reakcje stadne, które nie pozwalają człowiekowi być sobą. T o wreszcie bez
myślne posłuszeństwo silniejszemu. Bambolarzem zaś równie dobrze może być despotyczny władca rządzący połową świata, jak i podw órkow y łobuz terrory
zujący swych rówieśników.
Opowiadanie K luczyk sięga do baśniowego m otyw u spełniających się życzeń. (Jest tu nawet epizodyczne nawiązanie do bajki o kiełbasie przyroś
niętej do nosa). Pytanie, czy czarodziejskie dary zatrzym ać tylko dla siebie, nie wydaje się zaprzątać uwagi Emilki, spełnia ona z wielką ochotą zarówno życzenia własne, jak i rodzeństwa, uw alnia też oba złe smoki, przywalone cięż
kimi szafami. Refleksja koncentruje się n a odpowiedzi na pytanie o życzenie uniwersalne, „szczęście dla wszystkich” . Czy sform ułowanie takiego życzenia jest w ogóle możliwe i jak ewentualnie powinno ono brzmieć? Sam fakt, że dzieci pragną podzielić się niezwykłym darem z innymi, czy wręcz uszczęśliwić
całą ludzkość, smoki i ich poplecznik K apsułka uznają za przejaw głupoty i naiwności. Z tym większą radością bohaterowie po powrocie do rodzinnego dom u stwierdzają, że ich rodzice są także „naiw ni”, podzielają ich dziecinne m arzenia i myślą o nich całkiem poważnie.
W ypróbow ując właściwości magicznej kuli, bohaterowie wspinają się na jakby coraz wyższy poziom rozw ażań o szczęściu. Sekwencja życzeń w pew
nym uproszczeniu przedstaw ia się następująco:
1. Uregulowanie niepokojącego zobowiązania wobec ojca, pozbycie się kłopotu i dyskom fortu psychicznego (zwrot pożyczonej latarki).
2. N iefortunnie wyrażone życzenie i jego cofnięcie — żart Zosi, hum o
rystyczna dygresja, ale i ostrzeżenie, nawołujące do rozwagi w wypowiadaniu życzeń.
3. Uwolnienie przeciwnika od dokuczliwej kary: tru dn o byłoby bawić się wesoło, gdy obok ktoś cierpi, nawet ktoś nielubiany.
W ymienione trzy zdarzenia stanow ią niejako warunki wstępne, „oczysz
czające pole” dla szczęścia. Potem kolejne:
4. Orgia konsum pcyjna, obdarow anie się m asą przedm iotów, które po chwili tracą smak i urok (skom prom itow anie racji hedonistycznych).
5. Poszukiwanie „m etażyczenia” — algorytm u uniwersalnego dobra.
6. Wreszcie najbardziej nieoczekiwane rozwiązanie — radość, jak ą przy
nosi całkowite wyrzeczenie się magicznego przywileju i ofiarowanie go innej osobie (lepiej jest dawać niż brać).
Światełko — to kolejna opowieść o Emilce, tym razem już starszej i innej.
Dziewczynka wyrusza w świat dotknięta niesłusznym podejrzeniem siostry i brakiem zainteresowania ze strony innych członków rodziny, w tym również m am y, któ ra zajęta jest opiekowaniem się najmłodszym synkiem. Leśna w ędrów ka Emilki rozpoczyna się od spotkania ze smokiem Bambolczykiem, a następnie przekształca w zbiorową wyprawę ratunkow ą, której celem jest uwolnienie smoczego więźnia — G rubaska, oraz prześladowanych Błotnia- ków. O bfitująca w perypetie i wojenne fortele opowieść pokazuje, że bohaterka utraciła już należną dziecięcemu wiekowi zdolność do intuicyjnego podej
m ow ania decyzji, weszła w okres form ułow ania sądów, staw iania pytań, inte
lektualnej refleksji, etycznego namysłu. D oskonale umie ocenić pyszałkowaty wiersz Bam bolczyka i bez obawy wypowiada swój pogląd krytyczny; cyniczne argum entacje G rubaska czy Pawełka nie znajdują jej aprobaty. Jednak to właśnie Plugawy Pawełek, filozof menel, wypowiada ostateczne przesłanie utw oru — myśl o „światełku”, tej właściwości człowieka, k tóra nakazuje mu współczuć bliźnim, spieszyć im z pom ocą, wplątywać się w niebezpieczne przy
gody, aby kogoś uratować.
Twórczość M ałgorzaty Musierowicz jest dobitnym dowodem na to, iż przedstawianie drogi rozwojowej literatury dziecięcej jak o podążania „od
dydaktyzm u do artyzm u”, czy też w ogóle przeciwstawianie sobie obu tych pojęć nie były zbyt fortunnym i pomysłami. Rezultaty godne uwagi uzyskują właśnie autorzy, którzy potrafią w swym dziele spoić oba te składniki.
Bambolandia stanowi dobry tego przykład, ale też znakom ity obiekt do an a
lizy dydaktyzm u, ponieważ możemy go odczytywać w różnych warstw ach utw oru i wyodrębniać formy różnych dydaktycznych poetyk.
W poetyce „pedagogiki żartobliwej” — wydaje się, że to Korczakow skie określenie jest tu odpowiednie — wypowiadane są tezy dydaktycznie bezspor
ne i oczywiste do tego stopnia, że n arrato r przekazuje je z przymrużeniem oka, w prowadzając elementy hum oru i zabawy. N a płaszczyźnie „gry dydaktycz
nej”, do której włączyć się może również czytelnik, łatwo odgadując sekwencje przewiny i kary, np. „łakom stwo będzie ukarane” (Bambolczyk i jego dziura w zębie), „zapowiedziana groźba dojdzie do skutku w przypadku złam ania zakazu” (przywalenie szafami uzurpatorów Kluczyka). Podobne funkcje pełnią wątki piratów powietrznych (Zosia jako pogrom ca piratów i sm oka w Czerwo
nym helikopterze) czy prosty autodydaktyzm piosenki śpiewanej przez Emilkę i M aśkę („O, nie dłubmy dłużej w nosie przed telewizorem, lecz nurzajmy się we wrzosie sierpniowym wieczorem”).
W warstwie już symbolicznej, ale bardzo łatwej do rozszyfrowania, mieści się przekaz „pedagogiki kulinarnej” . A utorka Łasucha literackiego znana jest jako prawdziwa mistrzyni kuchni i osoba umiejąca rozkoszom podniebienia nadać imponujący wyraz literacki. Nie inaczej jest w Bambolandii, gdzie m oty
wy kulinarne są liczne, barwne i występują w różnych funkcjach, budząc zarówno śmiech, jak i trwogę. Stosunek do pożywienia pełni też rolę kwanty- fikatora moralnego: obdarowywanie pokarm em i dzielenie się nim — sym bo
liczne znaki miłości bliźniego — budują sytuacje i związki pozytywne; od bieranie czy wyłudzanie pokarm u, skąpienie go głodnem u — przeciwnie.
Gdy m ała Em ilka wkracza do jadalni i na widok pożywiających się smo
ków mówi: „Mimi też lubi kartofelki”, a potw ory w odpowiedzi błyska
wicznie zasłaniają przykrywką resztę jedzenia — m am y w tej scence zaw artą natychm iastow ą ocenę m oralną. G dy M ichałek spotyka w lesie zmęczone i spragnione Emilkę i M aśkę, nie czeka na ich prośbę, ale wyciąga butelkę napoju i zachęca, aby napiły się, od razu wiemy, że m am y do czynienia z p o rządnym chłopakiem. Przyjaźń A ndrzejka z Wiciem rozpoczyna się od sceny, w której chłopiec karm i wygłodniałego ptaszka okrucham i dom owego ser
nika, danego m u przez mamę na drogę. Przem ianę m oralną Plugawego P a
wełka również wytyczają podobne zdarzenia: na początku jako „zły” wyłu
dza od dziewczynek śniadanie w zam ian za obietnicę wyjawienia, gdzie jest smok. Jako „zmieniony na lepsze” pojaw ia się w lesie z pieczonym kurcza
kiem, aby nakarm ić głodne dziewczynki. Z kolei wykorzystanie tego pow szechnie zrozumiałego znaku życzliwości, jakim jest zaproszenie do wspólnego
stołu z zamiarem zdrady i użycia podstępu (jak uczynili to K apsułka czy
stołu z zamiarem zdrady i użycia podstępu (jak uczynili to K apsułka czy