Ostatnim z zaprezentowanych w „Rampart Journal” w 1968 roku był model sferyczny stworzony przez D.O. Milesa37. Podobnie jak poprzedni-cy, swoją pracę rozpoczął od krytycznego spojrzenia na wykres liniowy.
W wersji zanalizowanej w artykule skrajne pozycje zostały opisane jako komunizm (z lewej) i faszyzm (z prawej). To pozwoliło na dokonanie kry-tycznej analizy co do istoty idenkry-tycznej z tymi przedstawionymi w po-zostałych artykułach. Wnioskiem, jaki przywołuje pod koniec pierwszej części tekstu, jest to, że dotychczasowe opisanie biegunów spektrum po-litycznego było niewłaściwe. Podstawową kategorią służącą do budowy
37 W artykule, jak i abstrakcie użyte zostały tylko inicjały autora, nie udało mi się dotrzeć do informacji o pełnym brzmieniu imion. D.O. Miles nie był ani prawni-kiem, ani politologiem. Artykuł opublikował jako sprzeciw wobec braku konsekwencji i dokładności przy stosowaniu terminologii odnoszącej się do spektrum politycznego.
Sam autor z wykształcenia był fizykiem pracującym w Lockheed Reasearch Labolato-ries w Palo Alto w Kalifornii. O ile nie posiadał on wykształcenia kierunkowego, o tyle sam model wydaje się być atrakcyjnym ujęciem, wprowadzającym dodatkowy, trzeci wymiar. Swoim artykułem wprowadził restrykcyjne, ścisłe spojrzenie, którym fizycy – jak Thomas Khun – potrafią odcisnąć piętno na naukach społecznych, których sami nie reprezentują.
nowego modelu powinien być poziom potęgi państwa – zakres władzy państwowej nad obywatelami. W ten sposób, z jednej strony, możemy wskazać biegun anarchistyczny, z drugiej – władzy absolutnej. Przyjęcie jednak takiego jednowymiarowego podziału nie będzie wystarczające.
Wobec powyższych wniosków Miles przedstawia koncepcję dwu-wymiarowego modelu wykorzystującego okrąg. Wyznacza na nim dwa punkty będące biegunami odpowiadającymi za natężenie udziału pań-stwa w życiu jednostek oraz dwa półłuki – jeden dla doktryn wspierają-cych idee jednowładztwa, a drugi – kolegialności. Model ten służy Mile-sowi jednak tylko do wykazania słabości podejścia dwuwymiarowego dla zobrazowania spektrum politycznego. W szczególności, wykreślony przez niego schemat nadal nie odwzorowuje dostatecznie dystansu mię-dzy komunizmem a faszyzmem. Z drugiej strony, wprowadzenie dru-giego wymiaru pozwala na uchwycenie więcej niż jednego aspektu – w tym przypadku nie tylko stopnia ingerencji państwa w życie jednostki, ale również sposobu sprawowania władzy.
Schemat 12. Model kołowy D.O. Milesa
Źródło: D.O. Miles, Political Spectra and The Labels of Extremism, „Ram-part Journal” 1968, nr 2, s. 35. Model został określony jako dwuwymiarowy – kołowy. Nie jest to model prezentowany w poprzedzających rozważania Milesa, a punkt wyjścia dla dodania kolejnego, trzeciego wymiaru. Jest on, podobnie jak model sferyczny, nową propozycją.
Widząc niedoskonałość modeli dwuwymiarowych, z których analizie poddaje jedynie ten zaproponowany przez siebie, Miles przechodzi do kon-strukcji trójwymiarowej. Na schemacie 13. możemy zapoznać się z jego propozycją. Jest to izometryczny rzut sfery – kuli, na której wyznaczona została siatka południków i równoleżników. Wśród nich wyróżniony zo-stał południk odpowiadający linii podziału na hemisfery jednowładztwa i kolegialności. Równik wyznaczył natomiast podział na półkule silnej władzy państwowej, z biegunem totalitaryzmu, oraz silnej samorządności jednostek, z biegunem anarchizmu.
Wyższością modelu Milesa nad wcześniejszymi propozycjami ma być ujęcie wszelkich możliwych pozycji pomiędzy skrajnymi wartościami.
Tylko na wyróżnionym południku znajdują się, z jednej strony, doktryny głoszące pełną zasadę jednowładztwa bądź najszerszy możliwy udział mas w sprawowaniu rządów. Każdy kolejny południk, na wschód i za-chód od niego, będzie reprezentował większe lub mniejsze natężenie każ-dej z tych skrajnych koncepcji. Podobnie rzecz ma się z równoleżnikami oraz ideami anarchii i rządu absolutnego, władzy totalnej. Do opisania pozycji każdej z doktryn na modelu należałoby posłużyć się zestawem współrzędnych identycznym z geograficznymi.
Schemat 13. Model sferyczny D.O. Milesa
Źródło: D.O. Miles, Political Spectra and The Labels of Extremism, „Ram-part Journal” 1968, nr 2, s. 37. Wykorzystane oznaczenia są identyczne z tymi ze schematu prezentującego model kołowy.
Poddając krytyce model Milesa, w pierwszej kolejności, należy zapy-tać o sensowność wprowadzenia trzeciego wymiaru, jeżeli istotą nowego systemu typologii ma być wykorzystanie jedynie powierzchni kuli. Mo-dyfikacja modelu dwuwymiarowego proponowanego w pierwszej części artykuł nie musi iść tak daleko, jak życzy sobie tego autor, żeby osiągnąć identyczny, a nawet lepszy, efekt. Wykorzystanie bowiem koła w miejsce okręgu ma tą przewagę nad modelem opartym o kulę, że nie możemy na nim wskazać dwóch punktów o identycznych parametrach. Autor nie wziął bowiem pod uwagę problemu związanego z istnieniem półkuli wschodniej i zachodniej. Punkt oznaczony na schemacie 17. jako A posiada bowiem, po przeciwnej stronie sfery punkt A1, który ma te same parame-try co on. Przyjmijmy, że punkt A opisany jest jako 400 „jednowładztwa wschodniego” (długości geograficznej wschodniej) oraz 300 „absolutności rządu” (szerokości geograficznej północnej). Bliźniaczy punkt A1 będzie miał ten sam stopień absolutności rządu i jednowładztwa, z tym że za-chodniego, a nie wschodniego. Oddalenie od południków granicznych jest identyczne dla punktu A i A1, co oznacza, że model nie spełnia pod-stawowego kryterium rozłączności podziału.
Wyjściem z powyższej trudnej sytuacji jest powrót do dwóch wymia-rów i przyjęcie modelu opartego o koło, gdzie nie ma drugiej półkuli. Przy-jęcie tego postulatu oznacza jednak odrzucenie pierwotnego zamysłu Mi-lesa o potrzebie wykorzystania sfery do przedstawienia modelu spektrum politycznego. Rozwiązania problemu upatrywać można w rzeczywistym wykorzystaniu trzeciego wymiaru. Mogłoby mieć to miejsce w przypad-ku przypisania wartości dla południków będących w połowie pomiędzy jedynowładztwem i kolegialnością, tak że wskazywałaby one na różne, skrajne pozycje na półkuli wschodniej i zachodniej. Jest to oczywiście tylko jedna z możliwych modyfikacji modelu opartego o kulę, która pozwoliłaby wykorzystać trzeci wymiar i wyeliminować problem braku rozłączności.
Sam problem nie został jednak dostrzeżony przez autora modelu, w którym dodanie trzeciego wymiaru okazało się nieuprawnione. Co wię-cej, wykorzystanie koła w miejsce sfery czy okręgu dałoby lepszy efekt, przy równocześnie znacznie większej prostocie. Model zaproponowany przez Milesa, prawdopodobnie przez wysoki stopień skomplikowania oraz błędy metodologiczne poczynione przy jego opracowywaniu, nie znalazł szerszego grona zwolenników.