Polityka rozwoju obszarów wiejskich Unii Europejskiej
Podstawowe zasady polityki rozwoju obszarów wiejskich na lata 2007– 2013, a także instrumenty polityczne, z jakich mogą korzystać państwa
Księga1.indb 91
Księga1.indb 91 2011-12-06 13:58:002011-12-06 13:58:00
członkowskie i regiony, określone zostały w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1698/2005 w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski
Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich.
W latach 2000–2006 na cele rozwoju obszarów wiejskich Brandenburgii przeznaczonych zostało około 1440,7 mln euro środków publicznych, z czego 1027,4 mln euro pochodziło z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR). Na lata 2007–2013 z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich Niemcy otrzymały środki w wysokości 8,13 mld euro, Polska zaś 13,23 mld euro. Środki publiczne przeznaczone w Niemczech na rozwój obszarów wiejskich wynosiły 13,24 mld euro, w Polsce zaś 17,22 mld euro (Jezierska 2010a).
Stosownie do osi priorytetowych EFRROW w ramach wsparcia rozwoju obszarów wiejskich sformułowane zostały dla kraju związkowego Brandenburgia następujące cele:
1. Poprawa konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa.
Koniecznym jest utrzymanie znaczenia rolnictwa i leśnictwa dla gospodarczej siły regionu oraz dla zapewnienia zatrudnienia w Brandenburgii, ponieważ rynek pracy w miastach nie jest w stanie przejąć nadwyżki siły roboczej w rolnictwie. Ważne jest zatem wspieranie działalności gospodarczej na obszarach wiejskich, w tym sieci przetwórczych i marketingowych.
2. Rozwój obszarów wiejskich w kierunku stworzenia na nich obszaru gospodarczego w oparciu o wiedzę.
Przyszłość obszarów wiejskich uzależniona jest w dużym stopniu od rozwoju kapitału ludzkiego. Dlatego ważne jest wzmocnienie na obszarach wiejskich gospodarki „opartej na wiedzy”, szczególnie w dziedzinie bezpieczeństwa i jakości żywności, zróżnicowania produktów spożywczych, chowu zwierząt zgodnego z wymogami gatunku, ochrony przyrody i krajobrazu, wypoczynku w kontakcie z przyrodą i kulturą.
3. Poprawa środowiska naturalnego i krajobrazu.
Na obszarach chronionych oraz o niekorzystnych warunkach gospodarowania konieczne jest tworzenie porozumień między podmiotami działającymi w sferze ochrony przyrody/ochrony środowiska oraz w sferze rolnictwa/leśnictwa w celu promowania użytkowania powierzchni w sposób przyjazny dla zasobów. Koniecznym jest zapewnienie właściwego dla danego regionu zagospodarowania ziemi.
4. Wsparcie przedsięwzięć gospodarczych wynikających ze zmian klimatycznych.
Umiejętne gospodarowanie ziemią na obszarach zagrożonych erozją poprzez stosowanie odpowiedniej orki i upraw, w taki sposób, aby rolnictwo mogło wnosić wkład w stabilizację przyrody.
Księga1.indb 92
Księga1.indb 92 2011-12-06 13:58:002011-12-06 13:58:00
5. Zachowanie krajobrazu kulturowego.
Dla utrzymania krajobrazu kulturowego konieczne jest utrzymanie wiodącej roli rolnictwa i leśnictwa jako największego użytkownika ziemi. Dotyczy to zarówno kraju związkowego Brandenburgii, jak również tych obszarów Berlina, które użytkowane są na potrzeby rolnictwa i leśnictwa.
6. Poprawa jakości życia na obszarach wiejskich oraz dywersyfi kacja gospodarki wiejskiej.
W celu tworzenia możliwości pracy zarobkowania poza rolnictwem kraj związkowy Brandenburgia zamierza wzmocnić branże przyszłościowe na obszarach wiejskich, tj. przemysł spożywczy, energetyczny, drzewny oraz biotechnologię. Ponadto obszary wiejskie stwarzają idealne warunki dla rozwoju opieki medycznej.
7. Stabilizacja rozwoju demografi cznego poprzez wzrost jakości życia.
Rozwój infrastruktury technicznej i społecznej ma zapewnić dostęp ludności wiejskiej do służb publicznych, jak również wzmocnić rolę małych i średnich miast jako ośrodków usługowych i zaopatrzeniowych dla obszarów wiejskich.
Wpływ polityki krajowej na rozwój regionalny
W 2007 r. Federalne Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Rozwoju Miast (Bundesministerium für Verkehr, Bau und Stadtentwicklung) opracowało model rozwoju międzyregionalnego w oparciu o innowacyjne projekty między miastami i regionami. Model ten zakłada tworzenie kooperacji i współodpowiedzialności za planowanie przestrzenne między sąsiednimi regionami. W latach 2008–2010 w ramach tego modelu przeprowadzony został projekt pilotażowy na terenie Brandenburgii, Berlina i Meklemburgii-Pomorza Przedniego. Te trzy kraje związkowe (podobnie jak Polska) wchodzą w skład korytarza Bałtycko-Adriatyckiego Europy Środkowej. Określono potencjał społeczno-gospodarczy regionu pod kątem węzła logistycznego między niemieckimi portami Morza Bałtyckiego a regionem stołecznym Berlin-Brandenburgia. W projekcie brało udział ponad trzydziestu partnerów publicznych i prywatnych, w tym 5 izb przemysłowych i handlowych, porty w Rostoku i Sassnitz, 4 regionalne organizacje planowania przestrzennego, powiaty i gminy. Współpraca ta przyczyniła się do wzrostu poczucia odpowiedzialności za rozwój gospodarczy całego obszaru (Bałtyk-Adriatyk), w tym metropolii, miast i obszarów przygranicznych oraz do wzrostu zatrudnienia w sektorach: transport, logistyka, produkcja energii, maszyn i żywności (Ein Modellvorhaben… 2010).
Najważniejszym instrumentem polityki regionalnej, planowania i koordynacji działającym na szczeblu Federacja – kraj związkowy jest
Księga1.indb 93
Księga1.indb 93 2011-12-06 13:58:012011-12-06 13:58:01
program o nazwie „ Poprawa Regionalnej Struktury Gospodarczej” (GRW
– Gemeinschaftsaufgabe Verbesserung der Regionalen Wirtschaftsstruktur).
Program GRW regulowany jest konstytucyjnie na podstawie art. 91a Ustawy Zasadniczej i stanowi ramy dla polityki regionalnej i krajowej. Odpowiedzialny jest m.in. za wdrażanie prawa europejskiego oraz za wykorzystanie środków z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) m.in. poprzez współfi nansowanie ze środków własnych. Od 2004 r. Brandenburgia otrzymała od GRW łącznie 903 mln euro na sfi nansowanie 1642 projektów gospodarczych, które przyczyniły się do utrzymania
i powstania około 58 tys. miejsc pracy. Łączna kwota inwestycji wynosiła 5 mld euro (Jahreswirtschaftsbericht2009).
Polityka regionalna kraju związkowego Brandenburgii
W planach zagospodarowania przestrzennego kraju związkowego Brandenburgii za najważniejszą rolę obszarów wiejskich uważa się jej wielofunkcyjność i różnorodność biologiczną. „Wieś to przede wszystkim obszar żywicielski dla wielkiej metropolii Berlina, a następnie podmiejska strefa mieszkaniowa oraz miejsce lokalizacji parków przemysłowych i stref ekonomicznych” (Gemeinsamplanen… 2004, s. 12). Wiejski krajobraz kulturowy wraz z jego bioróżnorodnością oraz lokalną zdrową żywnością to doskonałe miejsce dla ludności miejskiej. Obszary wiejskie pełnią zatem ważną funkcję rekreacyjno-turystyczną dlastolicy Niemiec.
Głównym celem rozwoju obszarów wiejskich jest zapewnienie wzrostu poziomu życia jego mieszkańcom przy respektowaniu zasad zrównoważonego rozwoju (Landesentwicklungsplan… 2009). W tym celu szczególny nacisk kładzie się na:
– rozwój konkurencyjnych przedsiębiorstw rolnych i leśnych, m.in. poprzez stworzenie regionalnego, krajowego i międzynarodowego rynku dla lokalnych produktów,
– stworzenie nowych miejsc pracy oraz dodatkowych źródeł dochodów, również poprzez typowe dla obszarów wiejskich branże i zawody, jak: rzemiosło, arcydzieło ludowe czy też handel i działalność usługową, – rozwój typowych dla regionu form turystyki (od turystyki wiejskiej
i agroturystyki po turystykę zdrowotną) i zaplecza obsługi turystów. Ważnym elementem rozwoju jest polityka strukturalna regionu traktująca miasto i wieś jako jeden organizm funkcjonalno-przestrzenny, w którym wieś odgrywa rolę żywicielską i rekreacyjno-wypoczynkową dla miasta.
Regionalny model rozwoju oparty jest na założeniu „wzmocnić mocnego” (stärken Stärken). Oznacza to, że w pierwszej kolejności wsparcie fi nansowe
otrzymują już dobrze rozwinięte, tzw. Regionalne Centra Wzrostu (RWK –
Księga1.indb 94
Księga1.indb 94 2011-12-06 13:58:012011-12-06 13:58:01