Przeprowadzona analiza wykazała, że obecnie kształtowanie się obszarów peryferyjnych w znacznie większym stopniu – w porównaniu z kryteriami
Księga1.indb 50
Księga1.indb 50 2011-12-06 13:57:382011-12-06 13:57:38
Tabela 4. Wybrane wskaźniki rozwoju powiatów ziemskich w latach 1995 i 2009 Stopień peryferyjności Gęstość zaludnienia (liczba osób/1 km2) Liczba podmiotów REGON na 1 tys. mieszkańców Korzystający z oczyszczalni ścieków w % ogółu ludności 1995 2009 1995–2009 1995=100 1995 2009 1995–2009 1995=100 1995 2009 1995–2009 1995=100 powiaty ziemskie – razem
średnio 84 83 100 42 81 195 30 53 174
w tym: wg kryterium odległości od stolicy kraju
1 – do 100 km 93 98 105 50 96 192 28 47 167
2 – 100-200 km 73 70 97 36 68 190 25 47 187
3 – 200-300 km 88 87 99 38 74 195 27 52 188
4 – 300-400 km 100 102 102 46 89 196 34 57 167
5 – powyżej 400 km 59 58 98 49 100 205 46 66 144
w tym: wg kryterium odległości od stolicy regionu
1 – do 25 km 118 130 110 50 98 195 21 53 256
2 – 25-50 km 95 94 100 42 81 195 32 55 171
3 – 50-75 km 90 87 97 40 79 197 34 54 159
4 – 75-100 km 64 63 97 39 74 189 30 49 162
5 – powyżej 100 km 64 62 98 40 78 197 29 51 174
w tym: wg kryterium odległości do granicy państwa
1 – powyżej 200 km 91 89 97 40 75 186 26 47 184
2 – 150-200 km 97 99 102 47 88 188 29 52 177
3 – 100-150 km 77 77 101 41 79 191 27 49 180
4 – 50-100 km 81 81 100 39 77 196 31 52 171
5 – do 50 km 83 82 98 41 84 203 33 57 171
Źródło: jak w tabeli 3.
ogólnokrajowymi (odległość od stolicy lub granicy państwa) – zależy od uwarunkowań regionalnych (odległość od stolicy województwa). Dlatego analizą objęto także środki Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), przeznaczone na realizację polityki regionalnej przez samorządy lokalne poszczególnych 16 województw (pominięto programy ponadregionalne: Infrastruktura i Środowisko, Innowacyjna Gospodarka, Kapitał Ludzki i Rozwój Polski Wschodniej).
W 2009 r. łączna wartość podpisanych umów o dofi nansowanie w ramach funduszy RPO wynosiła w Polsce blisko 20 mld zł (gminy według miejsca realizacji projektu, zgodnie z danymi Ministerstwa Rozwoju Regionalnego stanowiącego podstawę opracowanego przez redakcję Rzeczpospolitej
Księga1.indb 51
Księga1.indb 51 2011-12-06 13:57:382011-12-06 13:57:38
rankingu wykorzystania funduszy unijnych). Tak ukierunkowana pomoc unijna rozkładała się nierównomiernie. Znaczącą pulę funduszy (38%) skierowano do powiatów grodzkich (średnio 601 zł per capita – od 164 zł w woj. mazowieckim do 2127 zł w woj. opolskim). Powiaty ziemskie wykorzystały 62% środków RPO, a udział ten nie był przeważający jedynie w woj. dolnośląskim (47%), śląskim (44%) i zachodniopomorskim (38%). W przeliczeniu na 1 mieszkańca pozyskano 483 zł. Wskaźnik ten charakteryzował
się dużym zróżnicowaniem przestrzennym, zarówno według województw – od 196 zł (zachodniopomorskie) do 875 zł (pomorskie – por. tab. 5), jak i w układzie poszczególnych powiatów – od poniżej 20 zł w garwolińskim (8 zł) i wyszkowskim (17 zł) w woj. mazowieckim do ponad 2000 zł w poddębickim w woj. łódzkim (2058 zł) i gołdapskim w warmińsko-mazurskim (2078 zł – por. ryc. 5). Problem bardzo niskiej absorpcji środków RPO dotyczył przede wszystkim województwa mazowieckiego, gdzie zlokalizowano 14 powiatów o wartości wskaźnika poniżej 100 zł per capita (na ogółem 20 takich powiatów w kraju).
W analizie przestrzennej wykorzystania środków RPO przez gminy (dane zagregowano w układzie powiatów ziemskich; stan w 2009 r. – ogółem 12,3 mld zł) uwzględniono również wydzielone uprzednio kryteria peryferyjności. Przyjmując wielkość absorpcji w zł per capita odnotowano pozytywną – ukierunkowaną na wyrównywanie różnic społeczno-gospodarczych –
prawidłowość do podniesienia wielkości wydatkowanych środków w miarę wzrostu stopnia peryferyjności położenia powiatu. Dotyczy to najwyraźniej kryterium położenia według odległości od granicy państwa, gdzie najwyższe wartości – ponad 500 zł/1 mieszkańca – odnotowano w strefach o wysokim (50–100 km od granicy) i bardzo wysokim poziomie peryferyjności (do 50 km od granicy – por. tab. 6). W przypadku pozostałych kryteriów nie stwierdzono najwyższych wartości wskaźnika w powiatach o bardzo wysokim stopniu peryferyjności (strefa 5). Jednakże najniższe wartości wystąpiły w strefi e 1, obejmującej jednostkach wydzielone według kryterium odległości od stolicy regionu – do 25 km (441 zł/1 os.) oraz przede wszystkim według kryterium odległości od stolicy kraju – do 100 km (282 zł/1 os.).
Analiza przestrzenna rozdysponowanych przez samorząd wojewódzki funduszy RPO wykazała duże zróżnicowanie polityki regionalnej względem obszarów peryferyjnych. W ramach analizy powiatów według położenia względem stolicy województwa wykazano z jednej strony regiony o najmniejszej absorpcji środków per capita w strefi e 1, a największej w strefi e 5 (woj. kujawsko-pomorskie: strefa 1 – 143 zł, strefa 5 – 703 zł; woj. łódzkie: strefa 1 – 523 zł, strefa 5 – 1028 zł), a z drugiej charakteryzujące się przeciwną relacją – tj. o największej absorpcji środków w strefi e 5, a najmniejszej w strefi e 1 (woj. pomorskie: strefa 1 – 938 zł, strefa 5 – 781 zł). Uwzględniając
Księga1.indb 52
Księga1.indb 52 2011-12-06 13:57:392011-12-06 13:57:39
Tabela 5. Wykorzystanie środków Regionalnego Programu Operacyjnego w Polsce (stan w 2009 r.)
Województwo RPO
(razem w tys. zł)
W tym powiaty grodzkie W tym powiaty ziemskie w % środków zł/1 os. w % środków zł/1 os. Dolnośląskie 2 154 633 52,9 1388 47,1 494 Kujawsko-pomorskie 1 047 475 38,7 520 61,3 498 Lubelskie 802 603 42,9 636 57,1 284 Lubuskie 836 175 27,6 949 72,4 789 Łódzkie 1 614 031 28,1 522 71,9 694 Małopolskie 2 031 894 47,2 1004 52,8 458 Mazowieckie 1 076 608 33,4 164 66,6 237 Opolskie 734 720 36,4 2127 63,6 516 Podkarpackie 1 092 389 19,7 641 80,3 497 Podlaskie 840 092 46,0 903 54,0 596 Pomorskie 1 647 494 26,2 513 73,8 875 Śląskie 1 604 611 55,6 334 44,4 362 Świętokrzyskie 781 207 13,7 523 86,3 633 Warmińsko-mazurskie 1 468 363 33,3 1614 66,7 871 Wielkopolskie 1 607 511 35,8 715 64,2 396 Zachodniopomorskie 583 401 61,7 650 38,3 196 Polska – razem 19 923 207 38,2 601 61,8 483
Źródło: opracowanie własnych na podstawie danych dot. rankingu wykorzystania funduszy UE opracowanego przez redakcję „Rzeczpospolitej” (www.rp.pl.> Rankingi Samorządów)
powiaty położone w bliższym (do 50 km – strefy 1, 2) oraz dalszym sąsiedztwie względem miasta wojewódzkiego (powyżej 50 km – strefy 3, 4, 5) wydzielono dwie grupy regionów:
– o rozdysponowaniu środków RPO ukierunkowanym na pogłębianie dysproporcji przestrzennych w poziomie rozwoju – większe wsparcie powiatów stref 1 i 2, w porównaniu do stref 3, 4, 5, tj. województwa: dolnośląskie, małopolskie, opolskie, podlaskie, pomorskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie i wielkopolskie (największe dysproporcje: strefy 1, 2 – średnio 650 zł/1 os., strefy 2, 3, 4 – średnio 288 zł/1 os.);
– o rozdysponowaniu środków RPO ukierunkowanym na zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju – mniejsze wsparcie powiatów stref 1 i 2, w porównaniu do stref 3, 4, 5, tj. województwa: kujawsko-pomorskie,
lubelskie, lubuskie, łódzkie, mazowieckie (największe dysproporcje: strefy 1, 2 – średnio 147 zł/1 os., strefy 2, 3, 4 – średnio 307 zł/1 os.), podkarpackie i śląskie.
Księga1.indb 53
Księga1.indb 53 2011-12-06 13:57:402011-12-06 13:57:40
Ryc. 5. Wykorzystanie środków Regionalnego Programu Operacyjnego – w zł na 1 kańca (stan w 2009 r.)
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dot. rankingu wykorzystania funduszy UE opracowanego przez redakcję „Rzeczpospolitej” (www. rp.pl.)
Absorption of the Regional Operational Programme means, in zlotys per head (2009)
Source: own compilation based on the ranking of EU funds absorption published by the daily Rzeczpospolita (www. rp.pl.)
Tabela 6. Poziom absorpcji środków RPO według kryteriów peryferyjności powiatów ziemskich (w zł na 1 mieszkańca, stan w 2009 r.)
Kryterium Jednostka Strefy peryferyjności
1 2 3 4 5
Odległość do stolicy kraju mln zł 690 2943 4183 3499 992
zł/1 os. 281 528 503 501 456 Odległość do stolicy regionu mln zł 1675 3910 3084 2095 1544 zł/1 os. 440 530 459 509 442 Odległość od granicy państwa mln zł 744 1909 2013 3236 4405 zł/1 os. 490 475 410 502 513
Źródło: jak w tabeli 5.
Księga1.indb 54
Księga1.indb 54 2011-12-06 13:57:402011-12-06 13:57:40