Model wpływów i wydatków Funduszu Rezerwy Demograficznej

Od momentu ustanowienia FRD nie wszystkie zaproponowane w ustawie źródła przynoszą rzeczywiste wpływy do Funduszu. Rysunek nr 4 przedstawia rzeczywisty model wpływów i wydatków FRD.

Powołanie Funduszu wynikało przede wszystkim z prognoz demograficznych dotyczących ludności Polski (jej ilości oraz struktury wiekowej). Na potrzeby tej analizy wykonano prognozę ludności do roku 2050 [19]. Prognoza ta jest jeszcze bardziej niepokojąca niż wcześniejsze prognozy GUS-u [20].

Rysunek 4. Rzeczywisty model wpływów i wydatków FRD

FRD

W ciągu najbliższych 50 lat zmniejszy się liczba ludności w Polsce oraz bardzo niekorzystnej zmianie ulegnie struktura ludności (por. rysunek 5). Następuje proces zwany starzeniem się ludności. Charakterystyczną cechą tego procesu jest spadek udziału ludności w wieku produkcyjnym oraz zmiana struktury ludności w wieku nieprodukcyjnym [21]. Zmniejsza się, bowiem udział osób w wieku przedprodukcyjnym a zwiększa się udział ludności w wieku poprodukcyjnym, wśród których emeryci stanowią znaczny odsetek.

Proces ten ma dwie podstawowe przyczyny: zmniejszenie się płodności oraz spadek umieralności ludności w starszym wieku. Oznacza to, że zmniejsza się liczba ludzi młodych, a coraz więcej osób osiąga wiek emerytalny i żyje coraz dłużej.

W wyniku starzenia się ludności rośnie współczynnik obciążenia ludności pracującej ludnością w wieku poprodukcyjnym. W 2002 roku wynosił on 24%. Przewiduje się, że w następnych latach wartość ta będzie zacznie i systematycznie rosnąć aby w 2020 roku osiągnąć poziom 36% a w 2050 poziom 65%. Jeszcze bardziej niepokojące prognozy przedstawia Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową przewidując wzrost tego współczynnika nawet do 73% [22]. To oznacza zwiększone wydatki dla systemu ubezpieczeń społecznych.

Rysunek 5. Prognoza ludności Polski do 2050 roku w podziale na ekonomiczne grupy wieku

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Miliony

w wieku przedprodukcyjnym w wieku produkcyjnym w wieku podprodukcyjnym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS

Problem dodatkowo pogłębia przechodzenie do wieku emerytalnego tzw. wyży demograficznych. To właśnie ze względu na ich występowanie zdecydowano się na konstrukcję Funduszu Rezerwy Demograficznej. Rysunek 6 przedstawia kształtowanie się liczby emerytów w kolejnych latach prognozy z zauważalnymi „garbami” wynikającymi z przejścia w wiek emerytalny osób urodzonych w dwóch wyżach demograficznych: z lat 50-tych oraz z lat 70-tych XX wieku, który był echem pierwszego wyżu.

Rysunek 6. Liczba emerytów w latach

5,00

2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050

Miliony

Źródło: Opracowanie własne

Oszacowano więc liczbę emerytów znajdujących się we wspomnianym garbie w kolejnych latach prognozy. Jej rozkład przedstawia rysunek 7.

Rysunek 7. Nadwyżka emerytów wynikająca z wejścia w wiek emerytalny osób urodzonych w wyżu demograficznym z lat 50-tych

Jeśli dodatkowo założymy stałe średnie świadczenie emerytalne w kolejnych latach prognozy, to łatwo wyliczyć teoretyczne zapotrzebowanie Funduszu. Rysunek 8 przedstawia przewidywane wydatki FRD w latach 2009-2034, a w latach 2002-2008 wielkości wpływów (z założenia stałych w każdym roku), jakie powinny zasilić Fundusz aby pokryć te wydatki.

Rysunek 8. Rozkład wpływów i wydatków FRD w latach 2002-2034

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 Biliony

2001 2004 2007 2010 2013 2016 2019 2022 2025 2028 2031 2034

Źródło: Opracowanie własne

Zatem już od 2002 roku do kasy Funduszu powinno wpływać około 2 miliardy złotych rocznie (w USA tą samą liczbę: 10⁹ określa się mianem bilion). Tymczasem rzeczywiste wpływy do Funduszu są blisko 10-ciokrotnie mniejsze. Gdyby nie wprowadzono zmian w pierwotnej wersji ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wpływy byłyby na poziomie zapewniającym wypłacalność w latach 2009-2034.

Literatura

1. Binczycka-Majewska T.: Fundusz Rezerwy Demograficznej w systemie zabezpieczenia ryzyka starości, w: Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2001/10, PWE;

2. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.), art. 58-65;

3. Por. Rysunek 1: Struktura FUS;

4. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.), art. 60;

5. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lutego 2002 roku nadające FRD statut weszło w życie 20 marca 2002 roku;

6. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.), art. 60, ust.5;

7. Binczycka-Majewska T.: Fundusz Rezerwy Demograficznej w systemie zabezpieczenia ryzyka starości, w: Praca i Zabezpieczenie Społeczne 2001/10, PWE;

10. Sprawozdanie finansowe Funduszu Rezerwy Demograficznej za rok kończący się 31 grudnia 2002 roku, ZUS, Warszawa 2003;

11. Sprawozdanie finansowe Funduszu Rezerwy Demograficznej za rok kończący się 31 grudnia 2003 roku, ZUS, Warszawa 2004;

12. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.), art. 65, ust.3;

13. Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 ze zm.), art. 61, ust.2;

14. Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 8, poz. 64).

15. Rozporządzenie z dnia 15 lutego 2002 w sprawie zakresu publikacji wieloletniej prognozy kroczącej dochodów i wydatków funduszu emerytalnego (Dz.U. nr 18,

18. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 stycznia 2004 r. w sprawie lokowania środków Funduszu Rezerwy Demograficznej;

19. Por. Holzer J. Z., 2003, Demografia, PWE, Warszawa, s. 285-323

20. Por. Prognoza wpływów i wydatków Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w latach 2002-2050, ZUS, Warszawa 2002.

21. Wóycicka I. (red), 2003, Wydatki socjalne w latach 2000-2020 – Raport na podstawie modelu „Budżet polityki społecznej, IBnGR, Warszawa, str. 31;

22. Wydatki socjalne w latach 2000-2020 – Raport na podstawie modelu „Budżet polityki społecznej” pod red. I. Wóycickiej, IBnGR, Warszawa 2003, str. 32;

Arkadiusz Przybyłka AE w Katowicach

Katedra Polityki Społecznej i Gospodarczej

Wybrane konsekwencje procesu starzenia się populacji.

Zarówno w teorii, jak i praktyce polityki społecznej poświęca się coraz więcej uwagi procesowi starzenia się ludności oraz wynikającym stąd zobowiązaniem rodziny, społeczeństwa i państwa.¹ Proces starzenia się jest tak samo trudno wytłumaczalny jak proces życia. Każda z dziedzin nauki – biologia, medycyna, psychologia, demografia, ekonomia, socjologia, itp. – interesująca się starością, stara się uwypuklić aspekty swojej dyscypliny i przypisuje jej szczególną rolę w procesie starzenia. Należy jednak zauważyć, że wszystkie wskazane dziedziny mają istotny wkład w tworzeniu pełnego oblicza starości – implikowane zarówno czynnikami wewnątrzustrojowymi (genetyczne), jak i zewnątrzustrojowymi (społeczne, ekonomiczne). ² Rozpatrując ekonomiczne konsekwencje procesu starzenia się, należy przyjąć w pierwszym rzędzie punkt widzenia ekonomistów. Rozważają oni stan zagospodarowania materialnego tej populacji, ich sytuację na rynku pracy, pozycję ekonomiczną, zaspokojenie potrzeb na tle innych grup społecznych, a także obciążenie wydatkami na rzecz tej populacji całej gospodarki państwa. Waga problemu pozostaje w ścisłym związku z wielkością produktu wytworzonego przez pracującą populację, a uczestniczących dodatkowo w podziale niepracujących. Do tej grupy zalicza się właśnie m.in. populację wieku poprodukcyjnego.

Pomijając osoby bezrobotne, to o wiele łatwiej jest o akceptację wydatków na rzecz najmłodszych pokoleń, od których zależy przyszłość gospodarcza kraju. Trudniej znaleźć taką postawę wśród ludności pracującej wobec ludzi starszych. Ten drugi punkt widzenia znajduje zresztą coraz więcej zwolenników, co widać w liberalnej polityce prowadzonej przez kolejne ekipy rządzące w Polsce w okresie transformacji ustrojowej. Pogląd ten jest powszechny w większości krajów. Jednak społeczeństwa „zapominają”, że bez wkładu

1 L.Frąckiewicz: Społeczne i ekonomiczne konsekwencje procesu starzenia się ludności. W: Proces starzenia się ludności Polski i jego społeczne konsekwencje. Praca zbiorowa pod red. L.Frąckiewicz. Katowice 2002, s.11

2 K.Łyskawa: Starość a ryzyko w systemie zabezpieczenia emerytalnego. W: Ubezpieczenia społeczne i na życie. Stan i perspektywy. Pod red. H.Worach-Kardas. Łódź 2004, s.30-31

pracy i inwencji najstarszych pokoleń niemożliwy byłby ich aktualny rozwój i prosperita.

Znaczenie problematyki starzenia się społeczeństw oraz związanych z tym ekonomicznych konsekwencji doprowadziło do wyodrębnienia w literaturze zachodniej nowej dziedziny wiedzy pod nazwą „ekonomika starości” (economics of aging, economics of age). W obszarze jej zainteresowań pozostaje szerokie spektrum zagadnień związanych z konsumpcją, transferami dochodów, obciążeniami podatkowymi, ubezpieczeniami, itp.¹ Wśród wielu negatywnych zarzutów wymienia się najczęściej obciążenia związane ze wzrostem wydatków na świadczenia emerytalne, pomoc socjalną oraz koszty opieki zdrowotnej tej populacji. Należy tu zaznaczyć, że zgodnie z katalogiem podstawowych praw ludzi starych, proklamowanym i rekomendowanym państwom członkowskim przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, stawia się przed państwem, instytucjami i rodzinami zadania.

Obejmują one tworzenie ludziom starszym warunków zapewniających im niezależność, współuczestnictwo, opiekę, samorealizację i godność. W kwietniu 2002 r., pod egidą ONZ, odbyło się w Madrycie II Zgromadzenie Światowe poświęcone starzeniu się społeczeństw.

Przyjęto tam Międzynarodowy Plan Działania. Jego celem jest zbudowanie

"społeczeństwa dla osób każdego wieku" - bez konfliktu pokoleń. Plan w Madrycie zawiera koncepcję "społeczeństwa dla osób każdego wieku" i strategię działania w odpowiedzi na zjawisko starzenia się społeczeństw. Plan madrycki zaleca by państwa członkowskie włączyły kwestie starzenia się do wszystkich programów polityki rządu w celu dostosowania społeczeństw i gospodarek do zmian demograficznych. Szczególnie dotyczy to sektorów: ochrona zdrowia, gospodarka, rynek pracy, zabezpieczenie społeczne, edukacja. Konieczne jest podjęcie działań na rzecz poprawy zdrowotności osób starszych, zrównoważonego rozwoju gospodarczego, odpowiedniego dostosowania rynku pracy oraz wzmocnienia systemu zabezpieczenia społecznego - zaleca dokument. - Polityka państwa powinna tak kierować wzrostem gospodarczym by wynikało z niego pełne zatrudnienie, eliminacja ubóstwa, stabilność cen oraz wewnętrzna i zewnętrzna równowaga. Polityka fiskalna powinna wspierać wydatki na infrastrukturę, szkolnictwo i szkolenie oraz rozwój badań i technologii. Pomoc międzynarodowa powinna służyć obniżeniu kosztów społecznych reform rynkowych oraz wzmocnienie instytucji wolnego rynku i demokracji.

Z powyższego wynika, że niezależnie od obciążeń ekonomicznych, na całej społeczności kraju spoczywa szereg powinności wynikających z katalogu podstawowych praw ludzi

1 B.Urbaniak: Społeczno-ekonomiczne skutki starzenia się społeczeństw. W: Przeobrażenia demograficzne kraju i ich konsekwencje dla polityki społecznej. Pod red. L.Frąckiewicz. Katowice 1998, s.95

starych. Ze względu na obszerny zakres problematyki najszerzej zostanie potraktowany problem opieki zdrowotnej tej populacji i wynikających stąd sankcji ekonomicznych dla niej oraz gospodarki. Na bazie różnych dyscyplin naukowych już wskazanych, powstała wielodyscyplinarna dziedzina wiedzy- gerontologia. Obejmuje ona:¹

 gerontologię medyczną – obejmującą: geriatrię, geratohigienę i psychogeriatrię,

 gerontologię społeczną- obejmującą: pedagogikę, psychologię i socjologię procesu starzenia się,

 gerontologię eksperymentalną (doświadczalną) – obejmującą: biologię, biochemię, biofizykę, genetykę.

Dwie pierwsze koncentrują się na poprawie jakości życia ludzi w wieku poprodukcyjnym, a ostatnia często zajmuje się zagadnieniem genetycznie uwarunkowanej długości życia człowieka. Wszystkie jednakże podejmują próby poszukiwania nowych rozwiązań w kwestiach związanych z pomocą tej grupie społecznej w wielu problemach, jakie przeżywają ludzie starzejący się. Należy więc podjąć wysiłki aby umożliwić tej grupie korzystanie z równych praw w poszczególnych sferach życia, zwłaszcza w dostępie do opieki zdrowotnej.

Celem wszystkich podejmowanych działań jest wypracowanie właściwych form opieki nad tą populacją oraz promocji aktywnego trybu życia seniorów. W ostatnich latach nastąpiły zmiany w podejściu do zadań pomocy społecznej wobec osób starszych. Zmiany poglądów i postaw wobec ludzi starszych nie dotyczą niestety służby zdrowia.

Rozwiązania potrzeb ludzi starszych w zakresie ochrony zdrowia dalekie są od zasady, że

„cele zdrowotne winny być realizowane jako całość przez politykę społeczną, a nie tylko przez politykę ochrony zdrowia”.² Polityka społeczna wobec starości powinna więc być całościowa, zharmonizowana, uwzględniająca potrzeby tej populacji, a także realnie możliwa do realizacji przy uwzględnieniu wprowadzanych reform społecznych, zwłaszcza reformy służby zdrowia. Dostępne dla każdego codzienne obserwacje wskazują na istnienie ogromnego zróżnicowania osób starszych pod względem biologicznym , klinicznym i społecznym, a więc na niehomogeniczność starości. Zaawansowanie starości jest istotnym czynnikiem, który różnicuje nie tylko wyniki badań biologicznych i sprawnościowych, ale także stan zdrowia, status cywilny, warunki socjalne, aktywność

1 A.A.Zych: Słownik gerontologii społecznej. Warszawa 2001, s.78

2 W.Pędich: Czy istnieje polityka społeczna wobec ludzi starych. W: Przeobrażenia demograficzne kraju i ich konsekwencje dla polityki społecznej. Pod red. L.Frąckiewicz. katowice 1998, s.78

społeczną oraz wiele innych mierzalnych parametrów.¹ Starzenie się jest to bowiem naturalny proces zmniejszania się biologicznej aktywności organizmu wraz z wiekiem.

Istotą starzenia się jest zmniejszanie zdolności samoodnawiania się tkanek i zdolności adaptacyjnych organizmu. W procesie starzenia działają następujące mechanizmy:

 strata lub uszkodzenie komórek nie rozmnażających się

 zmiany właściwości komórek rozmnażających się, osłabiające ich właściwości biologiczne.

Rozwój człowieka trwa całe życie – to paradygmat psychologii rozwoju człowieka.

Kierunek ten, który rozwinął się w ostatnich latach, ma na celu opis, wyjaśnienie i optymalizację procesów rozwojowych człowieka w ciągu całego życia. W każdym okresie życia, rozwój jest przejawem wzrostu (zysku) i ograniczenia (straty). Ujęcie rozwoju jako procesu, w którym przejawiają się zysk i strata nie oznacza, że występują one z jednakową siłą. Jednak należy stwierdzić, że w miarę upływu lat wzrastają straty, a zmniejszają się zyski. Proces kompensacji, który zakłada relacje zysk – strata ma trzy cechy:

 ciągła ewolucja różnych form adaptacji, jako ogólna cecha rozwoju w ciągu życia;

 adaptacja do warunków biologicznego i społecznego starzenia się przy wzrastających ograniczeniach i plastyczności;

 selektywne i kompensujące wysiłki jednostki, współwystępujące z założeniem ograniczeń w celu zyskania mistrzostwa życiowego i efektywnego starzenia się.² Ostatni z okresów życia człowieka, po 65 roku życia, możemy nazwać późną dorosłością.

Rozwój, czyli przechodzenie z jednego okresu w drugi zawsze łączy się z pewnym kryzysem. Sposób rozwiązania kryzysu na danym poziomie rozwoju wyznacza poziom aktywności w następnym. Analizując okres późnej dorosłości, trzeba rozpatrywać wszystkie ograniczenia, jakie stawia natura i postawa społeczeństwa. Badania z zakresu nauk społecznych wykazują, że wsparcie materialne oraz pomoc medyczna, nie są wystarczającym warunkiem zapewniającym populacji w wieku poprodukcyjnym życie na odpowiednim poziomie. Niemniej bowiem istotny, zwłaszcza wobec gwałtownych przemian naukowo-technicznych, społecznych i politycznych, które dokonują się na świecie, staje się proces adaptacyjny. Polega on m.in. na wzbogacaniu wiadomości, aby pokonać bezradność i obawy związane z okresem późnej starości. Inną ważną przesłanką polityki społecznej wobec tej populacji, jest przeciętnie obniżający się wiek emerytalny. W

1 W.Pędich: Specyfika badań środowiskowych populacji ludzi starych; niehomogenność wieku i środowiska. W: Reformy społeczne i zagrożenia ich realizacji. Pod red. L.Frąckiewicz i W.Koczura. Katowice 1998, s.28-29

2 A.Niemczyński: Procesy rozwojowe człowieka w pełnym cyklu życia indywidualnego. W: Rozpój psychiczny człowieka w pełnym cyklu życia. Pod red. M.Tyszkowa. Warszawa 1988, s.222-223

zestawieniu z wydłużającym się przeciętnym dalszym trwaniem życia oznacza to, że coraz większa część życia mężczyzn i kobiet przypada na okres po zaprzestaniu aktywności zawodowej. Przejście na emeryturę uważane jest dość powszechnie za istotną granicę, związaną ze zmianą statusu społecznego jednostki, jej źródeł utrzymania i rozmiarów czasu wolnego. A zdaniem wielu gerontologów i polityków społecznych również dolną granicą starości.¹ Ponieważ do najistotniejszych problemów tej grupy zalicza się:

samotność, choroby, niepełnosprawność, życie w ubóstwie, poczucie nieprzydatności – powoduje to jej marginalizację, objawiającą się eliminowaniem z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania granicy wieku emerytalnego.

Ogólnie w kręgu kultury europejskiej jako kryterium wyróżniające wiek starości demograficznej przyjęto 60/65 lat. Specjaliści z WHO uznają że populacja jest młoda gdy tylko do 4% jej członków przekracza 65 lat. Populacja jest dojrzała gdy od 4% do 7%

przekracza wiek 65 lat oraz stara gdy ponad 7% osób ma więcej niż 65 lat.

Należy jednak pamiętać, że wiek kalendarzowy (chronologiczny) nie koreluje ze stopniem zaawansowania procesów starzenia. Wielu badaczy przyjmuje wiek biologiczny (czynnościowy) jako umowną granicę starzenia się. W większości krajów rozwiniętych najszybsze tempo zwiększania się liczby ludności dotyczy osób w wieku powyżej 75 lat.

W ciągu ostatniego ćwierczwiecza w Polsce liczba osób w wieku co najmniej 80 lat zwiększyła się o 70%. Ta tendencja w największym stopniu dotyczyła osób w przedziale wieku 90-94 lat, których liczba wzrosła w omawianym okresie o 160%. W nadchodzących latach prognozuje się dalsze postępowanie procesu starzenia się społeczeństwa.² Dynamikę procesu starzenia się populacji Polski przedstawia wykres 1.

1 P.Błędowski: Polityka społeczna wobec osób starszych w Unii Europejskiej i w Polsce. W: Społeczne skutki integracji Polski z Unią Europejską. Pod red. K.Głąbickiej. Warszawa 1999, s.149

2 K.Szczerbińska: Udział rodziny w realizacji opieki nad osobami starszymi. Zeszyty Naukowe Ochrony Zdrowia.

Zdrowie Publiczne i Zarządzanie. 2003, nr 1, s.77

Wykres 1

1985 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2020 2025 2030

14,7 15,1 16,2 18,5 21,1 22,9 24,0

Udział ludności w wieku 60/65 lat i więcej wg prognoz GUS w %

Źródło: Dane GUS 2001

Przemiany demograficzne XX w. doprowadziły do wzrostu liczby ludności oraz zaawansowania procesów starzenia społeczeństw. Głównymi determinantami zwiększania się udziału ludzi starszych jest zmniejszająca się liczba urodzeń oraz wydłużanie się przeciętnego dalszego trwania życia, a konsekwencją spadek udziału populacji w wieku produkcyjnym. Warto jednak zwrócić uwagę na pewne niekorzystne tendencje, które uwidoczniły się w prognozach demograficznych Polski. Mimo pewnych zjawisk pozytywnych, życie ludzkie w Polsce jest jednak średnio krótsze o 6-8 lat niż w krajach Europy Zachodniej.

Specyficznym dobrem konsumowanym przez populację ludzi starych są niewątpliwie w szerokim zakresie rozumiane usługi medyczne. Liczebność tej subpopulacji warunkuje głównie skalę świadczeń emerytalno-rentowych, oraz skalę i zakres pomocy społecznej i specjalistycznych usług ochrony zdrowia właściwych tej grupie wiekowej.

Ponieważ nie do końca znane są przyczyny starzenia się określono szereg czynników, które działając niekorzystnie, wyraźnie przyspieszają proces starzenia się i wpływają na zwiększenie zapotrzebowanie w zakresie usług medycznych. W profilaktyce gerontologicznej czynniki ryzyka dzieli się na:

Biologiczne:

 zmniejszenie aktywności ruchowej człowieka,

 przeciążenie układu nerwowego różnego rodzaju szkodliwymi bodźcami,

 niewłaściwe odżywianie,

 lekomania, nadużywanie tytoniu, alkoholu, Społeczne:

 izolacja społeczna i psychiczna,

 pogorszenie sytuacji materialnej,

 nagła zmiana warunków środowiskowych,

 niedostateczne uświadomienie w zakresie wychowania zdrowotnego i profilaktyki gerontologicznej,

 brak odpowiednich form rekreacji i czynnego wypoczynku.¹

Na bazie przedstawionych zmian wyróżnia się w literaturze trzy główne teorie starzenia się:

 teorię aktywności – przyjmuje, że warunkiem udanej starości jest długotrwała realizacja wszystkich aktywnych form życia. Każda podejmowana aktywność jest naturalnym elementem zdrowego procesu starzenia się;

 teorie wycofywania się – przyjmującą, że procesowi starzenia się towarzyszy zmniejszająca się aktywność oraz wzrastający wzajemny dystans w relacjach między jednostką a społeczeństwem oraz że jest to zjawisko naturalne w wieku starszym. Osoba starsza staje się mniej mobilna, niechętnie podejmuje nowe obowiązki. Ponadto pogarszające się warunki zdrowotne i intelektualne powodują systematyczne odchodzenie od form aktywności i zdecydowane izolowanie się od otoczenia;

 teorię kontynuacji – ogólnie jej koncepcja łączy poprzednie, zakładając że poszczególne fazy życia są kontynuacją poprzednich.

W Polsce niewątpliwie w procesie starzenia się dominuje teoria wycofywania się, na co składa się wiele przyczyn. Na doświadczenia starości wpływają: postawy wobec ludzi starych, postawy i oczekiwania samych ludzi starych, warunki społeczno-ekonomiczne, powiązania rodzinne i styczności społeczne oraz wpływy kulturowe. W socjologii starości szczególną uwagę zwraca się na interakcje ludzi starych w społeczeństwie co wymaga wiedzy o całym organizmie społecznym. U ludzi starszych ważną rolę odgrywa status ekonomiczny, w związku z tym próbuje się go sprowadzić do kategorii uniwersalnego wytłumaczenia przydatności społecznej ludzi starych. Nic więc dziwnego, że w poglądach na starość, zdecydowanie przeważają opinie negatywne nad pozytywnymi. Wynikają one z

1 W.Ratyński: Problemy i dylematy polityki społecznej w Polsce. T.2 Warszawa 2003, s.423

przeświadczenia, że starość jest przyczyną wielu zjawisk społecznych, które oddziałują ujemnie na procesy społeczne i gospodarcze.

Okres transformacji ustrojowej, wprowadzane reformy społeczne przyczyniły się do zubożenia ogółu społeczeństwa polskiego, jednak najbardziej zagrożone ubóstwem są gospodarstwa ludzi starych zwłaszcza samotnych. Lęk i niepewność jutra, wzrost postaw konformistycznych, poczucie osamotnienia, moralne zobojętnienie na przejawy zła, kryzys tożsamości, brutalizacja stosunków międzyludzkich, powinny skłaniać do zmian relacji w stosunku do osób starszych w celu lepszego zrozumienia i zaspokojenia ich potrzeb.¹ W Polsce tą najistotniejszą potrzebą jest opieka zdrowotna, determinowana złym stanem zdrowia tej populacji.

Szczególnie ostatnio podkreśla się: niedostatki opieki medycznej (szczególnie w odniesieniu do usług specjalistycznych), brak wczesnej profilaktyki (głównie chorób układu krążenia i nowotworów), złe warunki pracy, ekskluzję społeczną dotykającą coraz większą liczbę osób zwłaszcza bezrobotnych i starszych. Ujemne konsekwencje tych czynników nie tylko przyczyniają się do wzrostu przedwczesnej, biologicznie nieuzasadnionej umieralności, ale powodują, że polska populacja poprodukcyjna

W dokumencie Zeszyt nr 11. Sekcji Analiz Demograficznych. REFERATY CZ ĘŚĆ I. ISSN 1642 - 0101 (Stron 30-49)