Modelowy plac zabaw, The Playground Association of America, stan-

W niedługim czasie organizatorzy piaskowych górek, przeznaczonych przede wszystkim dla bardzo małych dzieci, postanowili iść o krok dalej i połączyć ich zalety z możliwością fizycznego rozwoju podopiecznych. W ten sposób zaczęły powstawać place zabaw, które w literaturze przedmiotu określa się „modelowymi”, podobne do placów zabaw, które znamy dzisiaj, chociaż wciąż nastawione w dużej mierze na gimnastykę i rozwój fizyczny ich użyt-kowników, pozostawiające także miejsce na zaplanowane gry (m.in. piłkę nożną, baseball) i zabawy koordynowane przez opiekunów.

Pierwszy modelowy plac zabaw powstał w 1895 r. przy wspominanym Hull House w Chicago. Dzięki staraniom Jane Addams udało się wykupić kilka okolicznych domów wraz z

67 G. Pfister, dz. cyt., s. 1897-1898.

68 J. L. Frost, dz. cyt., s. 93.

69 tamże, s. 93; Argumenty te można byłoby równie dobrze podnieść w kontekście dzisiejszych placów zabaw.

70 G. Pfister, dz. cyt., s. 1898.

Ilustracja 3.3: Outdoor gymnasium dla chłopców z klasy robotniczej w Chicago, ok. 1900 r.

gruntem. Budynki zburzono, żeby zyskać niemal 4000 m² wolnej przestrzeni (zob. zdj. 3.4)⁷¹. Na placu umieszczono szereg urządzeń: górkę piaskową z potrzebnym wyposażeniem (łopatki, wiaderka itp.), drewniane klocki, huśtawki, giant stride (pol. dosł. „wielki krok”, dalej jako

„krążnik”)⁷², a także przestrzenie służące do przeprowadzania gier i zabaw. Całość zabawy odbywała się pod okiem opiekunów, na tym samym placu oddzielnie bawiły się dziewczynki, oddzielnie chłopcy⁷³. Zimą plac zabaw był zamknięty, sezon rozpoczynał się 1. maja i trwał do końca września.

Światowa sława Jane Addams sprawiła, że o idei placów zabaw stało się głośno zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i za Oceanem. Modelowy plac zabaw zaczął się rozpowszech-niać, chociaż, jak można się domyśleć, idea rozprzestrzeniała się różnymi drogami i w różnych wariantach, zależnych od kraju, instytucji, osób, które ją realizowały. Jedną z możliwości by-ło poby-łożenia nacisku na wykorzystanie urządzeń gimnastycznych i na wychowanie fizyczne – tak było m.in. w Krakowie: sprzęt gimnastyczny znalazł się w otwartym kilka lat wcześniej

71 J. L. Frost, dz. cyt., s. 70.

72 Był to rodzaj karuzeli napędzanej siłą nóg, po rozpędzeniu się, dzieci kręciły się dookoła trzymając się drążka przymocowanego do łańcucha. Zob. zdj. 3.4. Urządzenie to nie pojawia się już obecnie na placach zabaw, o czym piszę obszerniej w rozdziale poświęconym bezpieczeństwu, na pierwszych placach zabaw cieszyło się jednak dużą popularnością. Zob. s. 150. Jego rodzimym odpowiednikiem wydaje się krążnik, urządzenie które kilka lat wcześniej pojawiło się w Parku Jordana w Krakowie.

73 J. L. Frost, dz. cyt., s. 70-71.

ogrodzie Henryka Jordana.

Ilustracja 3.4: Plac zabaw przy Hull House w Chicago, otwarty w 1895 r. Na środku placu urządzenie nazywane krążnikiem (giant stride), będące rodzajem karuzeli napędzanej przy pomocy nóg, na której dzieci kręciły się korzystając z siły rąk

Jane Addams była jedną z działaczek The Playground Association of America (PAA), które powstało w 1906 r. Głównymi założycielami stowarzyszenia byli Henry S. Curtis (1870-1954) i Luther Gulick (1865-1918). Curtis był uczniem znakomitego psychologa, wspomnia-nego już w kontekście badania górek piaskowych, G. Stanlleya Halla, doktorem psychologii i dyrektorem rozwijającego się systemu placów zabaw w Nowym Jorku. Razem z Gulickiem nadzorował powstawanie placów zabaw w najuboższych częściach miasta. W 1902 r. przeby-wał w Anglii i Niemczech zgłębiając sposoby zarządzania przestrzeniami zabawy i rekreacji.

Zauważył wówczas, że na Starym Kontynencie podkreślane są aspekty indywidualistyczne i militarystyczne gimnastyki. Sam uważał, że w amerykańskim ruchu na rzecz placów zabaw najważniejsze powinny być wartości demokratyczne, a przez to zespołowe gry i zabawy⁷⁴. Po powrocie do Ameryki przeniósł się do Waszyngtonu, ściągając tam również Gulicka, gdzie od-powiadał za zarządzanie placami zabaw i ich tworzenie. Zauważył, że problemy organizacyjne w nowym miejscu pracy są podobne do tych z Nowego Jorku, stąd też pomysł stworzenia organizacji, która mogłaby propagować idę placów zabaw, ale również zdjąć z organizatorów niektóre obowiązki⁷⁵.

74 Henry S. Curtis, url: http://www.pgpedia.com/c/henry-s-curtis (term. wiz. 12. 05. 2014).

75 Tamże.

W 1906 r. Curtis zwołał konferencję na której powołano do życia PAA. Pierwszym jej przewodniczącym został Gulick, na honorowego przewodniczącego wybrano Theodore’a Roosevelta (1858-1919), dwudziestego szóstego prezydenta USA, który angażował się w pro-pagowanie zabawi i aktywności fizycznej na świeżym powietrzu. Curtis został sekretarzem organizacji, kwestorem i skarbnikiem⁷⁶. Jeszcze w 1906 r. PAA rozpoczęło pracę nad perio-dykiem The Playground Magazine, którego pierwszy numer ukazał się niecały rok później⁷⁷. Poza tym, przez pierwsze lata istnienia PAA służyło przede wszystkim pomocą prawną i or-ganizacyjną, a także ekspercką wiedzą władzom miast, które zamierzały stworzyć na swoim terenie sieć placów zabaw. Duża zasługą organizacji było forsowanie na poziomie lokalnym, stanowym i krajowym zmian w prawie, które miały upowszechnić tworzenie boisk, placów zabaw, parków i innych miejsc rekreacji. Rozpoczęto również na szerzą skalę różne przed-sięwzięcia o profilu społecznym: mające przede wszystkim na celu rekreację najuboższych dzieci. Ze względu na powiększenie zakresu kompetencji, w 1915 r. nazwę PAA zmieniono na The Playground and Recreation Association of America. (PRAA). Znaczącym osiągnięciem PRAA było zainteresowanie władz szkolnych tworzeniem placów zabaw oraz prowadzeniem na nich zajęć. Dokonano tego pośrednio, poprzez kształcenie kadry instruktorów i nauczy-cieli na zajęciach nazywanych Normal Course in Play⁷⁸, które cieszyły się dużym uznanie w oczach ich uczestników. Wreszcie, niemal od razu PAA zabrało się za opiniowanie sprzętu, który trafiał na place zabaw, wydając rekomendacje dotyczące bezpieczeństwa i wpływu na rozwój dziecka. Jeszcze pod koniec XIX w. powstało wiele przedsiębiorstw, które produkowa-ły gotowe urządzenia na place zabaw. Przez pierwsze lata, do czasu utworzenia PAA byprodukowa-ły one pozbawione jakiejkolwiek kontroli. Nie mniej ważną działalnością stowarzyszenia było two-rzenie publikacji poradnikowych, które miały ułatwić organizatorom placów zabaw pierwsze kroki, podając m.in. spis odpowiednich urządzeń.

Jednym z takich poradników była publikacja z 1907 r. American playgrounds, their con-struction, equipment, maintenance and utility⁷⁹(Amerykańskie place zabaw, ich konstrukcja, wyposażenie, utrzymanie i przydatność/użytkowanie), zredagowana przez Everetta B. Mero (1876-?) i napisana przy współudziale liderów ruchu, m.in. wspomnianych J. Lee, H. S. Cur-tisa i L.H. Gulicka, zawiera szereg praktycznych rad dotyczących organizacji placu zabaw, które omówię szerzej w innym miejscu. Jeden z autorów, Arthur Leland, wśród elementów, które powinny znaleźć się na placu zabaw wymieniał (w kolejności od najważniejszych):

Dla chłopców od siedmiu do szesnastu lat: przestrzeń do wykorzystania na boisko do baseballu (baseball diamond ), boisko do piłki nożnej i lodowisko (w zależności od

76 J. L. Frost, dz. cyt., s. 104.

77 Playground Asscoiation of America, url: http://www.pgpedia.com/p/playground- association- america (term. wiz. 13. 05. 2014).

78 J. L. Frost, dz. cyt., s. 104-105.

79 Everett Bird Mero (red.), American playgrounds, their construction, equipment, maintenance and utility, Boston 1908.

pory roku), krążnik, prysznice, miejsce na gry ruchowe, kosz do koszykówki, tor i pole do uprawiania lekkiej atletyki, traveling rings, trick rings, słup obrotowy, trapez, huśtawki, huśtawki-ważki, poręcze równoległe, drabinki i słupy do zjeżdżania.

Dla dziewcząt i małych chłopców: huśtawki, krążnik, huśtawki wahadłowe, miejsce na koszykówkę i inne gry, drabinki i słupy do zjeżdżania, traveling rings, trick rings, prysznice, słup obrotowy, poręcze równoległe itp.

Dla małych dzieci: cień [sic!], piaskownice, duże drewniane klocki wielkości cegieł, wózeczki, łopatki, wiaderka, huśtawki dla dzieci ze skórzanymi siedziskami oraz miejsce do gier przedszkolnych⁸⁰.

Poza tym w poradniku pojawiają się również niewymienione powyżej m.in.: zjeżdżalnia, karuzela, a także informacja o konieczności udostępnienia toalet. Był to subiektywny wybór autora: w jego zaleceniach na pierwszym miejscu stoją raczej zabawy i gry nie wymagające urządzeń, chociaż w całym poradniku bardzo wiele miejsca poświęca się urządzeniom zaba-wowym. Jak widać (patrz. wyróżnione urządzenia), w dużym stopniu na kształt pierwszych placów zabaw miał wpływ ruch gimnastyczny (por. ilustr. 2.2 i fot. 3.3), gdyż niektóre z wy-mienionych urządzeń znajdziemy dziś wyłącznie w salach gimnastycznych, gdzie trenuje się akrobatykę. Sytuacja ta dość szybko zaczęła się zmieniać i wkrótce zaczęto mniejszy nacisk kłaść na rozwój fizyczny, a większy w ogóle na ruch i zabawę na powietrzu. Amerykańskie place zabaw początkowo powstawały przy prywatnych instytucjach opieki nad dziećmi (górki piaskowe), w parkach (czasem na osobnych parcelach), następnie również przy szkołach, co przyspieszyło znacząco ich ekspansję. Dostępne były w określonych godzinach (w tygodniu popołudniowych, w dni wolne cały dzień), gdyż zatrudniano na nich na stałe instruktorów, którzy mieli za zadanie animować zabawę, jednocześnie dbając o porządek na placach za-baw. Pomiędzy rokiem 1895, a wybuchem II wojny światowej dokonał się olbrzymi postęp w tworzeniu amerykańskich placów zabaw. Jak pokazał jednak wspomniany na początku pod-rozdziału film z 1939 r. The City, być może były to działania zbyt ograniczone dla ogromnych amerykańskich miast.