Motywacje i oczekiwania wobec zastosowania PPGIS w procesach decyzyjnych

6.1. Motywacje i oczekiwania wobec zastosowania PPGIS w procesach decyzyjnych

Wśród celów partycypacji społecznej i motywacji do jej stosowania w literaturze wyróżnia się najczęściej (Innes i Booher 2004; Rowe i Frewer 2004, Herbst 2014):

- poznanie przez władze preferencji społecznych, aby mogły być częścią ich decyzji,

- poprawienie jakości podejmowanych decyzji o unikalną wiedzę mieszkańców, - pogłębianie uczciwości i sprawiedliwości,

- nadanie legitymacji do podejmowania publicznych decyzji,

- realizację przepisów (obowiązków) prawnych - zaangażowanie ludzi w podejmowanie ważnych decyzji, które ich dotyczą,

- budowanie społeczeństwa obywatelskiego, - edukację mieszkańców,

- zwiększenie zaufania do procesów decyzyjnych w celu zapewnienia spójności społecznej między różnymi zainteresowanymi stronami.

Zgodnie z założeniami metody Action Research bezpośredni udział autorki w procesach przeprowadzenia konsultacji społecznych, w których zostały zastosowane partycypacyjne systemy informacji geograficznej obejmował m.in.

współpracę z lokalnymi włodarzami i pracownikami jednostek organizujących konsultacje, obserwację realizacji procesów oraz podsumowanie wyników i ich zastosowania (w ramach wywiadów oraz analiz opracowanych dokumentów).

Pozwoliło to na ocenę motywacji, jakie towarzyszyły decyzjom o wykorzystaniu geoankiety lub geodyskusji w poszczególnych badanych procesach (tab. 16.).

Oczekiwania i motywacje organizatorów badanych procesów (włodarzy oraz pracowników jednostek administracji samorządowej, których wykaz stanowi załącznik 1. do pracy) względem decyzji o zastosowaniu geoankiety lub geodyskusji, które zostały przedstawione w trakcie wywiadów ogniskowały się wokół trzech aspektów:

1. Dotarcie do większej liczby mieszkańców w ramach procesu konsultacji społecznych;

2. Ciekawość nowych metod i dywersyfikacja już stosowanych;

3. Uzyskanie dokładnych danych przestrzennych.

Powszechnie w literaturze naukowej partycypacyjne systemy informacji geograficznej utożsamiane są z możliwością dotarcia do większej liczby mieszkańców (Brown i Kyttä 2014; Wójciki 2018). Także i wśród organizatorów lub odbiorców wyników przeprowadzonych konsultacji społecznych aspekt ten był jednym z najczęściej podkreślanych. Dotarcie do większej liczby mieszkańców (szczególnie młodych) stanowiło jeden z podstawowych powodów decyzji o zastosowaniu narzędzi, co podyktowane było elektroniczną formą komunikacji. Jak wskazuje jeden z burmistrzów (W1) „chcieliśmy dotrzeć do tej grupy osób, która nie bierze udziału w konsultacjach przeprowadzanych przez nas tą drogą tradycyjną (…) w tych spotkaniach Ci młodzi ludzie nie biorą udziału, a jeśli biorą to nie czynnie – jeżeli w ogóle są. Ale jeżeli są to w mniejszości – i chcieliśmy dotrzeć głównie do nich. (…) I to był nasz główny cel – dotarcia do tych właśnie osób”. Geoankieta oraz geodyskusja uznawane były za metody, które mają znacznie większy potencjał zaangażowania mieszkańców niż inne (szczególnie tradycyjne) metody (W3, W8, W9). Większa liczba uczestników wiązana była przez rozmówców z pozyskaniem szerszej informacji o opiniach mieszkańców a tym samym z obiektywizacją i weryfikacją założeń, które rozważane były na wstępnych etapach prac nad projektami.

Rozmówcy nie ukrywali także swojej ciekawości co do możliwości metody, efektów jej zastosowania oraz odbioru społecznego (W2, W3, W7, W12). Z uwagi na

fakt, że większość z przeprowadzonych wdrożeń geoankiety lub geodyskusji stanowiła element projektu badawczo-rozwojowego dla samorządów była to możliwość nieodpłatnego zastosowania nowych metod. Była to zatem szansa do przetestowania nowej metody przy jednoczesnym wsparciu ze strony członków zespołu badawczego.

Wiązało się to z przeniesieniem niejako obciążeń finansowych i czasowych na podmiot zewnętrzny, co z perspektywy urzędu jest istotną korzyścią. Elementem podkreślanym przez rozmówców (W4, W6) była także ciekawość względem odbioru metody przez mieszkańców, ich zaangażowania i chęci skorzystania z tego typu internetowych form konsultacji społecznych.

Jeden z urzędników (W2) zwrócił uwagę, na problemy jakich doświadcza w rozmowach z mieszkańcami o konkretnych inwestycjach i zaletach, jakie w tym względzie ma geoankieta - „czasem ustalenie jakiegoś miejsca [z mieszkańcami] jest dość problematyczne – mówi się o jakimś miejscu a tu mamy możliwość zaznaczenia tego miejsca jako punkt i nie ma dyskusji”. Aspekt ten, tj. możliwość dokładnego lokalizowania na mapie przedmiotowych kwestii stanowił ważną motywację do zastosowania PPGIS.

Potrzeba zdobycia informacji użytecznych w procesie decyzyjnym oraz zaangażowania większej liczby mieszkańców zostały zidentyfikowane w przypadku wszystkich dziewięciu procesów. Kształtowanie pozytywnego wizerunku władz, stanowi element większości działań, które kierowane są wobec mieszkańców w formie konsultacji społecznych. W trakcie prowadzonych badań szczególnie było to widoczne w siedmiu przypadkach (SP1., SP2., SP4., SP5., SP6., SP7., SP8.). Istotnym czynnikiem mającym wpływ na zastosowanie metod była także ich nowatorskość – władze samorządowe wraz ze zmianą podejścia do obywateli dążą do dywersyfikacji metod komunikacji z mieszkańcami. Geoankieta i geodyskusja były swego rodzaju innowacjami w konsultacjach społecznych, co stanowiło jeden z czynników decydujących o ich zastosowaniu w siedmiu z dziewięciu przypadków. Pozostałe dwa przypadki (SP6. i SP7.) realizowane były w Poznaniu po wcześniejszych pozytywnych doświadczeniach w zastosowaniu narzędzi, tym samym element ciekawości nowej metody nie miał tu tak dużego znaczenia.

Tab. 16. Czynniki mające wpływ na decyzję o zastosowaniu geoankiety lub geodyskusji w procesie konsultacji społecznych.

Nazwa procesu Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego centrum Rokietnicy (SP1.) Zmiana funkcji terenu lotniska sportowego Poznań-Kobylnica (SP2.) Mapa Potrzeb Lokalnych Śródmieścia Poznania (SP3.) Lokalizacja stacji roweru miejskiego w Luboniu (SP4.) Modernizacja Placu Bernardyńskiego (SP5.) Modernizacja Placu Bernardyńskiego (SP6.) Modernizacja Placu Wielkopolskiego (SP7.) Diagnoza jakości życia w powiecie poznańskim (SP8.) Lokalizacja miejsc chaosu reklamowego w aglomeracji poznańskiej (SP.9)

Motywacje do zastosowania PPGIS

Ciekawość nowej metody ü ü ü ü ü - - ü ü

Dotychczasowe

doświadczenia - - - - - ü ü - -

Udział w projekcie

badawczym ü - ü ü ü - - ü ü

Potrzeba informacji użytecznych w procesie decyzyjnym

ü ü ü ü ü ü ü ü ü

Legitymizacja już podjętych decyzji

ü ü - - - - - - -

Kształtowanie

pozytywnego wizerunku władz

ü ü - ü ü ü ü ü -

Zaangażowanie większej

liczby mieszkańców ü ü ü ü ü ü ü ü ü

Źródło: opracowanie własne

Najrzadziej wskazywanym czynnikiem mającym wpływ na decyzję o zastosowaniu metod była legitymizacja już podjętych decyzji. W ocenie autorki miało to miejsce w dwóch przypadkach – dotyczących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, tj. SP1. i SP2. Z jednej strony w dyskusji publicznej (w tym medialnej) oraz w literaturze (Mergler i in. 2013) zarzuca się władzom tzw.

fasadowość konsultacji społecznych przejawiającą się w spełnianiu obowiązku ustawowego przeprowadzenia konsultacji społecznych na tle już podjętych decyzji, co do funkcji i form zagospodarowania danego terenu dając mieszkańcom możliwość jedynie kosmetycznej korekty proponowanych rozwiązań. W praktyce planistycznej jednak, podjęcie uchwały o przystąpieniu do sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego związane jest z koniecznością przyjęcia

określonego uzasadnienia dla jego opracowania. Nierzadko decyzja o przystąpieniu do sporządzenia planu miejscowego, gdy jest ona z inicjatywy władz danej jednostki, jest albo wynikiem polityki inwestycyjnej gminy związanej z działaniami na rzecz przyciągnięcia kapitału inwestycyjnego lub nowych mieszkańców, bądź z działaniami ochronnymi dla danych obszarów, związanych z zapobieganiem negatywnym skutkom, jakie może wywołać możliwość działań inwestycyjnych na podstawie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu. Ponadto należy mieć na uwadze, że miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego jako akt prawa miejscowego musi wynikać bezpośrednio z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Ten fakt ma największe znaczenie w przypadku obszarów strategicznych i szczególnie ważnych dla rozwoju danej jednostki, kiedy to praktykuje się przyjmowanie bardziej szczegółowych ustaleń już na etapie studium.

6.2. Możliwości i efekty użycia PPGIS w ocenie organizatorów