Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Hieronim Ławniczak zadbał o rozwój działalności kulturalnej, wydawniczej i edukacyjnej. Ostatnia z wymienionych realizowana była za pomocą zróżnicowanych form: wystawy czasowe, lekcje muzealne, spotkania – tzw. „Czwartki Krotoszyńskie”. W ramach struktury Muzeum powstała także bogata biblioteka regionalna. Trzy lata po śmierci kierownika w 1987 r. Muzeum nadano jego imię. Kierownictwo objęła Helena Kasperska, która zadbała o kontynuację wszystkich dotychczasowych formy działalności.

Do 1989 r., w nowej siedzibie placówki funkcjonowało łącznie 7 stałych ekspozycji, z czego cztery miały charakter historyczny: „Dzieje miasta Krotoszyna do 1919 r.”, „Krotoszyński ruch robotniczy”, „Dział Pamięci Narodowej” oraz „Kultura i nauka” – prezentująca dzieje różnych miejscowych organizacji305

.

Materiał archiwalny dotyczący działalności Muzeum w Krotoszynie jest niekompletny i znajduje się w Archiwum Państwowym w Kaliszu w obrębie zespołu „Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Kaliszu. Sekcja Badań Demograficznych i Społecznych”. Składają się na niego nieliczne sprawozdania statystyczne przygotowywane do Głównego Urzędu Statystycznego³⁰⁶.

3.3.8. Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie

Nazwa obecna – Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie.

Nazwa z lat 1945-1989 – gnieźnieński Oddział Muzeum Archeologicznego w Poznaniu (1956-1972), Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie (1973-obecnie).

Motywem do powołania placówki muzealnej na terenie Gniezna z całą pewnością była chęć zaprezentowania długiej i bogatej historii regionu oraz doskonale uzupełniające ją badania archeologiczne, prowadzone tu od 1948 r. Ich celem było pozyskanie dokumentacji

304 https://muzeum.krotoszyn.pl/strona-450-historia.html, [dostęp: 2.09.2019].

305 W. Cichy, dz. cyt., s. 22-23.

306 APK, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w Kaliszu. Sekcja Badań Demograficznych i Społecznych, sygn. K-m1.

92

związanej z początkami państwa polskiego i jego pierwszej stolicy. Zadowalające wyniki prac wykopaliskowych w efekcie doprowadziły do przygotowania, najpierw w 1954 r. w pomieszczeniach tutejszej Pracowni Archeologicznej Instytutu Historii PAN, pierwszej wystawy „Gniezno i Ostrów Lednicki w świetle wykopalisk”, a następnie powołania w 1956 r. gnieźnieńskiego Oddziału Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. W przydzielonym przez Miejską Radę Narodową budynku, w ramach przygotowań i trwających kilka lat obchodów millenijnych, udostępniono tu ekspozycję „Ziemia Gnieźnieńska w okresie powstawania państwa polskiego”307

.

W 1966 r. pojawiła się idea budowy w Gnieźnie pomnika Mieszka I i Bolesława Chrobrego, którym ostatecznie uczyniono kompleks budynków mieszczących obecnie: muzeum, aulę widowiskową oraz liceum ogólnokształcące. Pomysł zaczęto urzeczywistniać od 1973 r. Jego budowa dała podstawy do usamodzielnienia się gnieźnieńskiego Muzeum, co ostatecznie nastąpiło w 1978 r. Placówka przyjęła wówczas nazwę Muzeum Początków Państwa Polskiego. Zmianie uległ tym samym profil tej instytucji. Stała się jednostką wielodziałową, a nie wyłącznie archeologiczną308

.

W 1983 r. swój finał miały także prowadzone od lat siedemdziesiątych prace nad nowoczesną multimedialną wystawą stałą „Początki Państwa Polskiego”, która została udostępniona już w nowym budynku muzealnym przy ul. Kostrzewskiego 1.

Kompletna, doskonale zachowana i uporządkowana dokumentacja działalności edukacyjnej placówki z lat 1956-1989 znajduje się obecnie w jej siedzibie Stanowi jedno z najlepiej przygotowanych i prowadzonych archiwów tego typu. Składa się na nie przede wszystkim sprawozdawczość merytoryczna oraz plany działań muzealnych od momentu powołania instytucji jako Oddziału Muzeum Archeologicznego, po dzień dzisiejszy. Z zachowanego materiału wynika, że placówka nie posiadała osobnego działu oświatowego, prowadziła jednak w tym zakresie planową, różnorodną i intensywną działalność309

. Zachowany w archiwum materiał stanowi nieocenione źródło wiedzy dla badań dotyczących działalności edukacyjnej wielkopolskich muzeów historycznych w okresie Polski Ludowej.

307 Muzeum Początków Państwa Polskiego na Lednicy, [w:] Encyklopedia Gniezna i Ziemi Gnieźnieńskiej, Gniezno 2011, s. 417.

308 Tamże.

309

93 3.3.9. Muzeum Regionalne Ziemi Nadnoteckiej

Nazwa obecna – Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance. Nazwa z lat 1945-1989 – Muzeum Regionalne Ziemi Nadnoteckiej (1958-1963), Muzeum Regionalne Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance (1964-1995), Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance (1996-obecnie).

Trzcianka i okolice w latach czterdziestych i pięćdziesiątych przeżywały widoczne ożywienie kulturalne. Jednym z jego efektów było powołanie w 1958 r. placówki muzealnej – Muzeum Regionalnego w Trzciance³¹⁰. Początków tej instytucji należy jednak poszukiwać jeszcze w okresie międzywojennym. W 1924, z inicjatywy miejscowego pastora Richarda Hesslera, utworzono w Trzciance właśnie muzeum. W celu opieki i wzbogacenia znajdujących się w nim zbiorów powołano „Towarzystwo dla Badań Regionalnych i Opieki nad Zabytkami w Trzciance”. Po śmierci pastora, funkcję kierownika przejął Carl Schulz, profesor miejscowego gimnazjum. Do początku 1945 r. udało się zgromadzić w tej placówce ponad pięć tysięcy eksponatów – od prehistorycznych po te z XX w. W wyniku działań wojennych muzealne zbiory uległy rozproszeniu, kradzieży i dewastacji. Głównymi winowajcami tych zniszczeń była Armia Czerwona311

.

Odzyskiwaniem zabytków zajął się Wiktor Stachowiak, który przyjechał do Trzcianki w 1945 r., gdzie rozpoczął pracę w Państwowym Urzędzie Repatriacyjnym. Poszukiwał również dokumentów i zdjęć będących śladem polskości312. Zgromadził znaczącą liczbę zbiorów, które przechowywał we własnym mieszkaniu i udostępniał osobom zainteresowanym przeszłością regionu. Następnie przekazał je Muzeum utworzonemu w 1958 r. z inicjatywy Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. Wiktor Stachowiak został jego pierwszym kustoszem, a funkcje tę pełnił aż do śmierci w 1964 r313

.

Często zmieniano siedzibę placówki. Początkowo znajdowała się w lokum budynku Miejskiej Rady Narodowej (ratusz), następnie w siedzibie Sądu Powiatowego oraz w budynku przy ul. Mochnackiego. Po śmierci Wiktora Stachowiaka podjęto decyzję o nadaniu Muzeum jego imienia³¹⁴. Jego następcami byli kolejno Bolesław Onak i Stanisław

310 Archiwum Muzeum Okręgowego w Pile (dalej: AMO w Pile), Organizacja jednostek podległych, brak sygn., brak numeracji stron.

311 http://www.mzntrzcianka.pl/historia/, [dostęp: 2.09.2019]

312 J. Dolata, E. Gajda, H. Rogacki, Trzcianka. Zarys dziejów, Poznań 1994, s. 58.

313 Tamże, s. 59.

314

94

Macudziński315

. Pierwszy z wymienionych rozpoczął remont tzw. „Burmistrzówki” przy ul. Żeromskiego 36 a, w celu przeniesienia tam zbiorów. Udało się to dopiero za czasów kadencji drugiej ze wspomnianych osób (1973 – 1984). W 1973 r. po kapitalnym remoncie XIX-wiecznej kamieniczki, udostępniono tam zbiory³¹⁶. Zmieniono wówczas także strukturę muzeum i rozpoczęto intensywne działania nad publikacjami prac badawczych. W okresie tym trzcianecka instytucja została uhonorowana ministerialnym Dyplomem Honorowym Za Osiągnięcia w Upowszechnianiu Kultury. Znamiennymi wydarzeniami dla czasów kolejnego dyrektora muzeum – Czesława Góreckiego było podjęcie współpracy z Towarzystwem Miłośników Ziemi Trzcianeckiej i zorganizowanie Konkursu Wiedzy o Trzciance dla miejscowej młodzieży317

. Od 1989 r. funkcję przejął Jan Dolata³¹⁸.

Zachowany materiał związany z działalnością Muzeum Ziemi Nadnoteckiej im. Wiktora Stachowiaka w Trzciance znajduje się w siedzibie tej instytucji, jak w archiwum Muzeum Okręgowego w Pile. W jednym i drugim przypadku są to przede wszystkim sprawozdania z działalności tej instytucji. Zachowano także niewielką liczbę fotografii oraz zaproszeń na różne wydarzenia muzealne. Materiały pochodzą przede wszystkim z lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych oraz wyrywkowo z lat sześćdziesiątych.

Z materiału archiwalnego wynika, że instytucja ta nie posiadała wyodrębnionego działu edukacyjnego, co nie przeszkadzało jej pracownikom w prowadzeniu dość intensywnej działalności popularyzatorskiej m.in. w zakresie historii319

.