Wstęp
W opracowaniu przedstawiono wybrane metody zarządzania, które można aplikować w procesie efektywnego gospodarowania miastem i regionem. Wska
zano na podstawowe znaczenie, jakie ma przepływ informacji oraz system zarządzania komunikowaniem się. Zaprezentowano podejście sieciowe i proce
sowe jako instrumenty nowoczesnego i ponowoczesnego zarządzania miastem.
Złożoność zjawisk społeczno-gospodarczych wymusza stosowanie koncepcji sprzężeń zwrotnych. Jednocześnie tempo przemian środowiskowych skłaniać musi decydentów (zarząd miasta, gremia samorządowe itp.) do wykorzystania metody zarządzania procesami. Z punktu widzenia optymalizacji długofalowej zachodzi potrzeba stosowania analizy pól potencjałów sukcesu.
W sieciowym zarządzaniu miastem wyróżnić należy następujące fazy: zdefi
niowanie przestrzeni zarządzania miastem, wyodrębnienie pól potencjałów suk
cesów, identyfikacja ogniw sieci, analiza wzajemnych powiązań między ogni
wami w sieci (analiza rodzaju oddziaływań, analiza intensywności oddziaływań, analiza czasu oddziaływania), wyodrębnienie procesów aktywnych i pasyw
nych, sporządzenie sieci procesów, ustalenie hierarchii procesów podstawo
wych oraz procesów wspierających, określenie ról organizacyjnych, przydziele
nie ról aktorom organizacyjnym, uruchomienie sieci procesów, controlling procesualny.
Podstawową zaletą zarządzania sieciowego miastem jest możność wieloaspek
towej analizy procesów towarzyszących przedsięwzięciom społeczno-gospodar
czym inicjowanym przez władze miasta i gminy. Uzyskujemy tutaj nowoczesny instrument modelowania sytuacji problemowych pojawiających się w przestrze
ni funkcjonowania miasta i gminy. W praktyce mamy najczęściej do czynienia
142 Kazimierz Perechuda, Wojciech Cieśliński, Aneta Stosik
z rozwiązaniami cząstkowymi o charakterze „wysypowym”, które - roz
wiązując jeden problem, najczęściej niewłaściwie zdiagnozowany w sensie hie
rarchii jego ważności - generują dużą liczbę dodatkowych sytuacji problemo
wych obniżających lub wręcz niwelujących potencjalne korzyści rozwiązywania cząstkowego. Dla przykładu - budowa wysypiska śmieci generuje m.in. nastę
pujące sytuacje problemowe: protesty okolicznych mieszkańców, zmianę infra
struktury transportowej (liczba i rodzaj dróg dojazdowych, natężenie i organiza
cja ruchu drogowego), konieczność tworzenia stref ochronnych, spadek zaintere
sowania inwestowaniem w budownictwo mieszkaniowe w rejonie usytuowania wysypiska śmieci, długofalowy wzrost wydatków na cele ekologiczne. Zastoso
wanie analizy sieciowej umożliwia przyjęcie całościowego, długofalowego i wielowymiarowego rachunku ekonomicznego.
Egzempliflkacja koncepcji sieciowych zależności
Na rysunku 1 przedstawiono sieć dynamicznych zależności występujących na obszarze funkcjonowania dużego miasta. Sieć tego typu umożliwia: wyodręb
nienie istotnych zjawisk społeczno-gospodarczych, przejście z układu statycz
nego do układu dynamicznego, wyodrębnienie newralgicznych ogniw decyzyj
nych, a także przejście do zarządzania procesami.
Rys. 1. Sieć zależności w dużym mieście (fragment).
Nowoczesne instrumenty zarządzania miastem i regionem 143
W zarządzaniu miastem uwzględniać należy następującą hierarchię kryteriów:
— czynnik czasowy,
— orientację jakościową,
— eliminowanie orientacji ilościowej (np. wyremontowanie dużej ilości na
wierzchni komunikacyjnej wewnątrz miasta bez budowy obwodnicy powoduje wręcz zwiększenie problemów komunikacyjnych w postaci korków ulicznych i zwiększenia czasu przejazdu),
— orientację na procesy podstawowe i wspierające, kosztem eliminowania procesów zbędnych,
— orientację na procesy tworzące wartość dodaną,
— rezygnację z przedsięwzięć nie tworzących wartości dodanej.
Stosowanie koncepcji sieciowej analizy umożliwia zdefiniowanie produktu, jaki miasto powinno dostarczać swoim mieszkańcom. Analizując funkcjonowa
nie miast, gmin, województw stwierdzić należy, że umyka nam z pola widzenia postrzeganie mieszkańców w roli klientów. Stąd też zachodzi pilna potrzeba zdefiniowania relacji: mieszkaniec (klient) - miasto (oferent usług i produk
tów). W odczuciu przeciętnego obywatela egzemplifikacją oferenta są władze miejskie, gminne i samorządowe. Ma tutaj miejsce selektywne narastanie ocze
kiwań mieszkańców miasta w stosunku do jego władz, których oferta jest z reguły standardowa i dotyczy obrazu jednej lub maksymalnie dwóch kadencji (rys. 2). Mieszkaniec (klient) jest niejako skazany na produkty i usługi oferowa
ne przez władze miasta w okresie ich kadencji. Nie sprawdza się tutaj klasyczny model rynkowej gry równoważącej popyt z podażą. Oczywiście mieszkaniec może się przenieść do innego miasta w poszukiwaniu oferty substytucyjnej.
Może w ten sposób zoptymalizować jedno lub dwa kryteria swojego wyboru, lecz jednocześnie może pogorszyć szereg innych parametrów życia w dużej aglomeracji. Na przykład - wykwalifikowany menedżer przenosząc się z Wrocławia do Warszawy może liczyć na wyższe płace, lecz jednocześnie musi mieć świadomość wyższych kosztów utrzymania. Wówczas w trakcie procesu decyzyjnego musi uwzględniać cały szereg dodatkowych kryteriów.
Reasumując stwierdzić należy, że przy stosowaniu metody analizy sieciowej w zarządzaniu miastem powinno się dążyć do:
— przyspieszenia obiegu informacji pomiędzy newralgicznymi ogniwami decyzyjno-wykonawczymi umiejscowionymi w strukturze miasta,
— skrócenia pętli sprzężenia zwrotnego w układzie: mieszkaniec (klient) - zarząd miasta (oferent),
— projektowania i wdrażania równoległych procesów (ta sama ulica nie po
winna być po kolei rozkopywana przez różne firmy budowlane),
— synchronizacji przedsięwzięć odbywających się w płaszczyźnie niemate
rialnej (np. obchody rocznicy 1000-lecia Wrocławia) z inwestycjami w płasz
czyźnie rzeczowo-racjonalnej (np. budowa obwodnicy, szkół itp.),
— likwidacji „wąskich gardeł” w siatce procesów podstawowych i pomocni
czych.
144 Kazimierz Pereehuda, Wojciech Cieśliński, Aneta Stosik
Pętla II poziomu etc.
/ / / /
M ieszkaniec
►\
\
Rys. 2. Pętla oczekiwań i ofert.
Komunikacja społeczna jako proces informacyjno-decyzyjny
O procesie przepływu informacji w kategoriach cybernetycznych mówi się wtedy, gdy występują: nadajnik, odbiornik, przekaźnik, układ sprzężenia zwrot
nego, tor sprzężenia zwrotnego, tor sprzężenia wprost, media nieenergoma- terialne, media energomaterialne. Warunkiem przepływu informacji jest okreś
lenie celu i jego realizacja za pomocą tych właśnie wymienionych elementów składowych. Do przekazu informacji służy nadajnik wytwarzający dwie składo
we: nieenergomaterialną (informacyjną) oraz energomaterialną (która stanowi nośnik informacji).
Proces decyzji grupowych, z jakimi mamy do czynienia w samorządowym gospodarowaniu, musi spełniać następujące warunki:
— informacja dotycząca określonej decyzji podjętej przez organy samorządu terytorialnego musi dotrzeć do zainteresowanych grup społecznych - wspólnot mieszkańców jak najmniej zniekształcona,
— organy decyzyjne (uchwałodawcze regionu) muszą mieć autorytet, co jest implikowane strukturą władzy w regionie,
— znaczenie informacji musi mieć takie same denotacje dla nadawcy, jak i dla odbiorcy (być zrozumiałe).
Zarządzanie komunikacją społeczną w regionie jest więc świadomym postę
powaniem związanym z planowaniem, organizowaniem i kontrolą wymiany in
formacji (czyli: co, kto, jak, komu, gdzie, kiedy i co ma być jej efektem), czyli świadomym oddziaływaniem na postawy, zachowania i działania jednostek i grup społecznych w regionie.
Wstępnie należy określić i odpowiedzieć na podstawowe pytanie, jak od
działywać słowami w celu wykonania zadań spoczywających na gminie. Mia
sto, gmina, region muszą przede wszystkim poszukiwać sposobów, jakimi będą się mogły komunikować z mieszkańcami.
Nowoczesne instrumenty zarządzania miastem i regionem 145
Strategie zarządzania komunikacją społeczną w regionie
Można wyróżnić dwie podstawowe kategorie strategii komunikacji społecz
nej w regionie: strategie konstatujące rzeczywistość oraz strategie zmieniające rzeczywistość. Te pierwsze odnoszą się do opisu zjawisk gospodarczych.
Uchwały rady gminy i decyzje, jakie podejmuje zarząd odpowiedzialny za wdrożenie uchwały w życie muszą być zgodne z faktami. Strategia ta jest związana ze statystyką regionalną której głównym zadaniem jest opisywanie i informowanie społeczności lokalnej o podjętych decyzjach. Gdy idzie o drugą kategorię strategii, to zmiana sytuacji gospodarczej oznacza dokonywanie wy
miany informacji w postaci wypowiedzi performatywnych, czyli takich, które wpływają na postawy, zachowania i ostatecznie na działania ludzi, których owe wypowiedzi dotyczą.
W regionie - w obszarze działań samorządu teiytoriałnego i wspólnoty miesz
kańców - proces decyzyjno-informacyjny przejawiać się może w postaci strate
gii indywidualnych oraz strategii grupowych (społecznych). Pierwsze zakładają że wójt lub burmistrz mają kompetencję podejmowania działań doraźnych, nie cieipiących zwłoki. Decyzja tego typu musi być jednak zaakceptowana przez zarząd gminy na najbliższym jego posiedzeniu. Jest to jedyna sytuacja, w której decyzje podejmuje indywidualnie organ jednoosobowy. Drugie natomiast zakładają że prawo stanowienia uchwał i podejmowania decyzji jako wiążących dla wspólnoty należy do rady gminy i tylko ona może formułować normy praw
ne, jednakże zgodne z uchwałami wyższej rangi. Decyzje grupowe inicjować mogą wszystkie podmioty organów samorządu terytorialnego, zgodnie z przyję
tym przez radę gminy statutem.
Charakter decyzji stanowiących o rozwoju regionu może przejawiać się w strategiach jednogłosowych (monofonicznych) oraz w strategiach wielo
głosowych (polifonicznych), co obrazuje rysunek 3.
Rys. 3. Podstawowe strategie zarządzania komunikacją społeczną w regionie.
146 Kazimierz Perechuda, Wojciech Cieśliński, Aneta Stosik
Z ilustracji tej wynika, że w zarządzaniu regionem, a także miastem, wyróż
nić można strategię pierwszą jako jednogłos - opisywanie, strategię drugą jako jednogłos - zmienianie, strategię trzecią jako wielogłos - opisywanie i strategię czwartą jako wielogłos - zmienianie.
Strategia pierwsza to system komunikacji społecznej w regionie zmierzający do wymiany informacji dotyczących sprawozdań z realizowanych prac i wyko
nania uchwał rady gminy, sporządzonych w formie opracowań pisemnych, przekazanych wszelkimi nośnikami informacji podmiotom samorządów teryto
rialnych i ewentualnie podmiotom wspólnot mieszkańców.
Strategia druga to system komunikacji społecznej w regionie, który sprawoz
dania z działań zaakceptowanych przez rady gmin przedkłada szerokiej opinii publicznej, w celu wywołania określonych zachowań zgodnych z normami uchwalonymi przez rady.
Strategia trzecia to system komunikacji społecznej w regionie, w ramach któ
rego następuje wymiana zdań podczas debat rad; członkowie rad mają prawo uzasadniania swoich stanowisk przy pomocy logicznych argumentów, aczkol
wiek z różnych pozycji aksjologicznych (preferowanych systemów wartości).
Strategia czwarta to system komunikacji społecznej stanowiący normy, tzn.
wiążące wzory zachowań, obligujące wspólnotę mieszkańców danego regionu, gdzie nie istnieje możliwość consensusu z uwagi na preferowanie przez człon
ków rad gmin różnych systemów wartości.
Wyróżnić należy jeszcze inny podział strategii, które można aplikować w procesie zarządzania miastem, a mianowicie podział na: strategie funkcjonal
ne, zapewniające działanie oraz strategie koordynujące, zapewniające synergię w działaniu. Pierwsze oznaczają taką wymianę informacji, która jest niezbędna w formalnym, wysoce skwantyfikowanym działaniu. Drugie odnoszą się do ta
kiej wymiany informacji, której funkcją jest to, by wykonywanie zadań i podej
mowanie decyzji w regionie miało zapewnione poparcie społeczne; chodzi tu o koordynację wykorzystania technik społecznego spokoju jako podstawy upraw
nień do podejmowania działań w imieniu wspólnoty mieszkańców.
Systemowe podejście do strategii zarządzania komunikacją społeczną w re
gionie - to wewnętrzna i zewnętrzna wymiana informacji pomiędzy nastę
pującymi podmiotami: władze regionu, region jako bliższe otoczenie, makrore
gion jako dalsze otoczenie.
Uogólniając, stwierdzić należy, iż w zarządzaniu regionem, w tym także mia
stem, istotne jest skoncentrowanie się na strategiach podstawowych, przy jedno
czesnym generowaniu strategii pomocniczych. Strategie podstawowe oznaczają wymianę informacji między podmiotami regionu, natomiast strategie pomocni
cze obejmują wymianę informacji według określonych grup kryteriów. I tak:
a) ze względu na rodzaj wypowiedzi będą to strategie opisujące lub zmie
niające;
Nowoczesne instrumenty zarządzania miastem i regionem 147
b) ze względu na możliwą liczbę uczestników dyskusji dopuszczonych do głosu w podejmowaniu decyzji wyróżniamy strategie jednogłosowe lub wie
logłosowe;
c) ze względu na sposób podejmowania decyzji strategie podzielimy na jed
nostkowe (jednoosobowe) i grupowe, realizowane przez szerszą społeczność;
d) ze względu na funkcje, jakie pełni informacja wyróżnimy strategie zapew
niające działanie lub też zapewniające synergię działania.
Siatka procesów informatycznych w regionie, w tym w mieście, gminie, obej
muje:
— wymianę informacji o procedurach sprawowania władzy w regionie,
— przekazywanie informacji o procedurach wykonywania zadań własnych gmin i zleconych przez administrację rządową
— przekazywanie informacji o procedurach organizacyjnych w regionie,
— przekazywanie informacji o procedurach kontrolnych w regionie,
— wymianę informacji ułatwiających identyfikację z wizją rozwoju regional
nego,
— wymianę informacji ułatwiających motywację podmiotów samorządów terytorialnych,
— wymianę informacji pozwalających na podejmowanie uchwał rad gmin,
— wymianę informacji inicjujących uchwały,
— wymianę informacji ułatwiających uzyskiwanie społecznego spokoju w re
gionie.
M O D ER N IN ST R U M E N T S O F M A N A G E M E N T O F TH E CITY A N D R EG IO N
S u m m a r y
The article presents selected methods o f management which can be applied in the process o f effecti- ve managing the town and region. The primary importance o f information flow and the system o f ma- naging communication between subjects was indicated.
NetWork- and process-based approaches were presented as instruments o f modem and post-modem management o f the town.
Social communication was treated as a process directed towards information and decision taking.
The process was thus subject to analyzing in categories pertaining to cybemetics.
Two basie types o f strategy o f managing the social communication in the region were distinguished, namely: strategies towards ascertainment o f reality and the ones towards changing it.
■
EKOLOGICZNE ASPEKTY GOSPODARKI MIEJSKIEJ I NOWE INSTRUMENTY _________________________W ZARZĄDZANIU MIASTEM_________________________
OPOLE 2000
D u śan B o g d a n o v U n iw ersyte t O p o lsk i