Badacze rynku pracy podają wiele przyczyn decydujących o wysokiej stopie bezro-bocia wśród młodzieży. Należy brać to pod uwagę, tworząc rozwiązania, które mają zbliżać system edukacji do potrzeb gospodarki. Zdaniem M. Kabaja wyróżnić można trzy główne kategorie przyczyn [Kabaj 2004, ss. 191–192]:
1. młodzież wchodzi na rynek pracy po raz pierwszy, natomiast dorośli już pra-cują, jedynie zmieniają pracę;
2. generalnie rynek dysponuje ograniczoną liczbą miejsc pracy;
3. jest pewne, że w określonej sytuacji na rynku pracy szanse znalezienia za-trudnienia przez młodych ludzi zależeć będą głównie od ich wiedzy i przy-gotowania praktycznego do wykonywania danej pracy. Zbliżenie szkoły za-wodowej do życia, do gospodarki i popytu na pracę może ułatwić młodym ludziom znalezienie pracy i zmniejszenie stopy bezrobocia młodzieży. Efektywność inwestycji w człowieka uwarunkowana jest kilkoma czynnikami [Ka-baj 2004, s. 208]:
1. Systemy edukacji zawodowej i kształcenia ustawicznego powinny uwzględ-niać potrzeby dynamicznego rynku pracy i zmian strukturalnych w gospo-darce;
2. Kształcenie powinno mieć charakter szerokoprofilowy, umożliwiający wyko-nywanie różnych zawodów i specjalności;
77 3. Kształcenie musi być praktyczne (powinno się rozwijać dualne systemy
kształcenia dominujące w Niemczech, Szwajcarii i Austrii), należy również kształtować na szeroką skalę zdolności i postawy innowacyjne;
4. Gospodarka musi być zorientowana na wzrost zatrudnienia i wykorzystanie wykształconych zasobów pracy, aby kapitał ludzki nie był marnotrawiony w formie masowego i strukturalnego bezrobocia.
Obecny system kształcenia zawodowego w gospodarce opartej na wiedzy, aby był efektywny i skuteczny, powinien poszukiwać optymalnych struktur kształcenia, łączącego kształcenie teoretyczne i praktyczne celem zintegrowania wiedzy umoż-liwiającej osiągnięcie wysokiej jakości pracy, produktywności i konkurencyjności go-spodarki.
Zdaniem M. Kabaja do głównych filarów warunkujących jakość kształcenia za-wodowego i możliwości zatrudnienia absolwenta szkoły zawodowej, na których po-winien się opierać model współpracy szkół z pracodawcami, można zaliczyć [Kabaj 2004, s. 197]:
1. Dobre przygotowanie teoretyczne, dające wiedzę zawodową, która umożli-wia wykonywanie różnych zawodów o szerokim profilu;
2. Dobre przygotowanie praktyczne do sprawnego wykonywania określonych prac, specjalności, czynności, zadań, obsługiwania określonych maszyn, urzą-dzeń itd.;
3. Dobre przygotowanie społeczne, znajomość stosunków pracy w przedsię-biorstwie (instytucji), organizacji stanowisk pracy, respektowanie określonej hierarchii i dyscypliny w miejscu pracy.
Warto się więc zastanowić, jakie jest miejsce edukacji we współczesnym systemie gospodarczym. Jej znaczenie bowiem wzrasta, staje się ona ważną częścią możliwo-ści generowania wyższego PKB i warunkiem utrzymania konkurencyjnomożliwo-ści krajów. Zrozumienie roli edukacji jako specyficznego produktu usługowego jest podstawą budowania modeli efektywnego współdziałania różnych podmiotów na rzecz urze-czywistniania idei modernizacji kształcenia, w tym kształcenia zawodowego.
Od nowoczesnej szkoły, w tym szkoły o profilu zawodowym, wymaga się, aby do-konała przeformułowania priorytetów, jeśli chodzi o cele, do których ma dążyć. W za-sadzie chodzi o to, aby proces przeformułowywania priorytetów podążał na bieżąco za potrzebami zmieniającej się gospodarki. Mniej chodzi o kształtowanie i doskona-lenie kompetencji nastawianych na odtwórcze kształcenie, w dużym stopniu oparte na zapamiętywaniu, a bardziej o troskę o kreatywność uczniów i związaną z nią
ada-78
ptacyjność. Systemy edukacyjne w XXI wieku w krajach o wysokim stopniu rozwoju nakierowane są na rozwijanie i kultywowanie kreatywności.
Nowoczesny system edukacji na każdym poziomie tej edukacji ma uczyć sta-wiania pytań, a nie tylko poszukiwania odpowiedzi. Cały system oświaty powinien być nastawiony w większym niż dotychczas stopniu na odbiorcę, którym jest uczeń, ale także na otoczenie, w którym uczeń ten funkcjonuje, oraz w którym funkcjonu-je sama szkoła. Wyrazem relacyjnego podejścia będzie przede wszystkim przyjęcie perspektywy uwzględniającej konieczność projektowania usług edukacyjnych z my-ślą o konkretnym uczniu. Oczywiście wysoki stopień indywidualizacji kształcenia nie może stać w sprzeczności z jednoczesnym zachęcaniem do pracy zespołowej.
Jeżeli uznamy za prawdziwą tezę, że bezrobocie ma wymiar przestrzenny, to ist-nieje konieczność mobilizowania wszystkich lokalnych zasobów i podmiotów w celu zbadania charakteru problemu i znalezienia twórczych rozwiązań. Zmiany, jakie za-chodzą we współczesnej szkole zawodowej, rodzą wiele problemów, których rozwią-zanie zależy w dużej mierze od tego, czy będziemy działać sami, czy we współpracy z różnorodnymi instytucjami i organizacjami.
W opracowaniu nakierowanym na identyfikację działań na rzecz współpracy szkół zawodowych z pracodawcami wskazano na szereg problemów. Za bardzo istotny uznano fakt, że instytucją inicjującą współpracę jest nadal szkoła zawodowa. Praco-dawcy bardzo rzadko podejmują inicjatywę w tym zakresie [Zaręba, Kępczyk, Misz-tal, Hadrian, Biernat 2013, s. 24]. Współpraca pracodawców ze szkołami jest często incydentalna, doraźna i źle zorganizowana. Autorzy cytowanej publikacji identyfikują szereg barier występujących po stronie pracodawców, które w pewnym stopniu ten stan warunkują. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć [Zaręba, Kępczyk, Misztal, Hadrian, Biernat 2013, ss. 25–26]:
• krótkotrwałe myślenie przedsiębiorców nakierowane na przetrwanie i zabez-pieczenie bieżącej działalności firmy,
• czynnik finansowy: zbyt niskie nakłady przeznaczone przez firmy na współ-pracę,
• brak wypracowanych dobrych wzorców współpracy, • niski poziom społecznej odpowiedzialności biznesu,
• nieadekwatna do potrzeb przedsiębiorstw oferta edukacyjna szkół zawodo-wych, która zniechęca pracodawców do współpracy,
• zastrzeżenia co do postawy i wiedzy nauczycieli w zakresie niskiego pozio-mu zainteresowania kształceniem praktycznym, braku motywacji do
uzupeł-79 niania wiedzy i umiejętności praktycznych, np. poprzez udział w praktykach
w zakładach pracy,
• trudności z dostosowaniem programu kształcenia praktycznego do faktycz-nych możliwości danego pracodawcy,
• brak gratyfikacji zachęcających pracodawców do większego zaangażowania w proces kształcenia zawodowego.