1. Polską Ramę Kwalifikacji charakteryzującą wiedzę, umiejętności i kompeten-cje społeczne (PRK),
2. Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji jako publiczny rejestr ewidencjonujący nadawane w Polsce kwalifikacje zawodowe (ZRK).
Polska Rama Kwalifikacji zbudowana jest z ośmiu poziomów kwalifikacji osiąga-nych na drodze edukacji formalnej, pozaformalnej lub nieformalnej. Każdemu z ziomów są przypisane poszczególne etapy edukacji od szkoły podstawowej, czyli po-ziom pierwszy, aż po studia doktoranckie, czyli popo-ziom ósmy. Z kolei Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji jako oficjalny rejestr kwalifikacji na mocy ustawy zawierać będzie kwalifikacje z oświaty i szkolnictwa wyższego. Kwalifikacje tzw. rynkowe będą zgła-szane do rejestru przez zainteresowane środowiska np. przedstawicieli branż zawo-dowych. Z kolei kwalifikacje uregulowane będą zamieszczane w rejestrze na wniosek ministra odpowiedzialnego za dany obszar. Zatem Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji uwzględniać będzie komplet pełnych informacji o wszystkich kwalifikacjach możli-wych do zdobycia na terenie Polski. Dlatego rola doradców zawodomożli-wych w tym wy-miarze jest szczególna i celem artykułu jest zwiększenie ich świadomości o możliwo-ściach wykorzystania potencjału ZSK. Aby móc wiarygodnie wypełniać swoje zadania doradcze, sami powinni nie tylko zdobywać, pogłębiać i systematyzować wiedzę o ZSK, ale także aktywnie włączać się do systemu jako asesorzy i doradcy walidacyjni.
Problematyka definicyjna Zintegrowanego System
Kwalifikacji
Jednym z koniecznych warunków poprawnego komunikowania i rozumienia treści jest ustalenie stosownego aparatu pojęciowego, tak aby wszyscy uczestnicy okre-ślonego procesu wzajemnie i trafnie się rozumieli oraz właściwie odczytywali inten-cje osób i instytucji w tym procesie uczestniczących. Często można spotkać się ze stwierdzeniem, że osoby pozostające w określonych relacjach społecznych czy zawo-dowych porozumiewają się za pomocą tych samych określeń i pojęć, ale nie zawsze mogą się zrozumieć, bo tym samym słowom i pojęciom nadają inne znaczenia, mając to samo na myśli. Prowadzić to może do wielu nieporozumień i utrudnień w komuni-kacji i wzajemnej współpracy. W każdej dyscyplinie naukowej definiowanie
i doprecy-61 zowanie stosowanych pojęć ma kluczowe znaczenie i stanowi jeden z ważniejszych
warunków rozwoju dyscypliny. W odniesieniu do Zintegrowanego Systemu Kwalifika-cji zawartego w Ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. (Dz.U. 2016, poz. 64) definiowanie pojęć to również istotne zadanie, ponieważ od poprawnego i precyzyjnego ich defi-niowania zależy cała dalsza procedura i poprawność procesu wdrożenia systemu do praktyki.
Definiowanie może przybierać różną postać. Definiując, najczęściej staramy się syntetycznie określić sens danego pojęcia lub przedstawić, co się na dane pojęcie składa, czyli jaka jest jego struktura. W pierwszym przypadku staramy się odpowie-dzieć na pytanie, co to jest. W drugim z kolei przez wyliczenie wszystkich ważnych składników danego pojęcia odpowiadamy na pytanie, z czego się to składa. Pojęcia zawarte w ZSK odwołują się zarówno do jednego, jak i drugiego sposobu, ponieważ są stosowane na gruncie wielu dyscyplin naukowych, które mają swoją charaktery-styczną perspektywę i interpretację, co sprawia, że ich zakres i struktura nie w każdym przypadku są takie same. Jednak do realizacji wdrożenia ZSK niezbędne jest zbudo-wanie definicji operacyjnych, które umożliwią wszystkim precyzyjny i jednoznaczny sposób porozumiewania się. Ustawa wprowadza szereg definicji operacyjnych, dlate-go przytoczę kilka najważniejszych:
• certyfikacja jako proces, w którego wyniku osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji po uzyskaniu pozytywnego wyniku walidacji otrzymu-je od uprawnionego podmiotu certyfikującego dokument potwierdzający nadanie określonej kwalifikacji,
• efekty uczenia się jako wiedza, umiejętności oraz kompetencje społeczne na-byte w procesie uczenia się,
• instytucja certyfikująca to podmiot, który uzyskał uprawnienia do certyfiko-wania,
• kwalifikacja – zestaw efektów uczenia się w zakresie wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych, nabytych w edukacji formalnej, edukacji po-zaformalnej lub poprzez uczenie się nieformalne, zgodnych z ustalonymi dla danej kwalifikacji wymaganiami, których osiągnięcie zostało sprawdzone w walidacji oraz formalnie potwierdzone przez uprawniony podmiot certy-fikujący,
• kwalifikacje cząstkowe – kwalifikacje w zawodzie, potwierdzone dyplomami mistrza i świadectwami czeladniczymi wydawanymi po przeprowadzeniu eg-zaminów w zawodach, nadawane po ukończeniu studiów podyplomowych,
62
nadawane po ukończeniu kursów dokształcających i szkoleń, nadawane po ukończeniu innych form kształcenia, szkoleń i kursów dokształcających, • kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach
sys-temu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz kwalifika-cje pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia,
• kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, któ-rych nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej, • kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami,
których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w odrębnych prze-pisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty i syste-mie szkolnictwa wyższego,
• podmiot prowadzący Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – osoba prawna, or-gan lub jednostka oror-ganizacyjna wskazana w odrębnych przepisach,
• Polska Rama Kwalifikacji – opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom europejskich ram kwalifikacji, sformułowanych za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach, ujętych w katego-riach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych,
• Sektorowa Rama Kwalifikacji – opis poziomów kwalifikacji funkcjonujących w danym sektorze lub branży, poziomy Sektorowych Ram Kwalifikacji odpo-wiadają odpowiednim poziomom Polskiej Ramy Kwalifikacji,
• walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwa-lifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnio-ną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji, • Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny prowadzony w systemie
teleinformatycznym, który ewidencjonuje kwalifikacje włączone do Zinte-growanego Systemu Kwalifikacji,
• Zintegrowany System Kwalifikacji – wyodrębniona część Krajowego Syste-mu Kwalifikacji, w której obowiązują określone w ustawie standardy opisy-wania kwalifikacji oraz przypisyopisy-wania poziomu Polskiej Ramy Kwalifikacji do kwalifikacji. Są to zasady włączania kwalifikacji do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji i ich ewidencjonowania w Zintegrowanym Rejestrze Kwalifikacji, a także zasady i standardy certyfikowania kwalifikacji oraz zapewniania jako-ści nadawania kwalifikacji (Ustawa o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji z dnia 22 grudnia 2015 r., Dz.U. 2016, poz. 64).
63
Walidacja w oświacie i szkolnictwie wyższym
W języku polskim termin „walidacja” ma kilka znaczeń i obszarów zainteresowań. Używają go nauki społeczne, techniczne, informatyka czy psychometria. Sam termin „validus” pochodzi z języka łacińskiego i oznacza zarówno to, co zdrowe, mocne i sil-ne, jak i wpływowe oraz skuteczne. W praktyce języka polskiego walidacja rozumiana jest jako zalegalizowanie efektu różnych działań, uprawomocnienie oraz legalizowa-nie w procesie, który trwa nadal. Dydaktyka używa walidacji w odlegalizowa-niesieniu do uzy-skiwanych uprawnień zawodowych i potwierdzania statusu wykształcenia [Górnie-wicz 2015, s. 5].
Walidacja jako proces sprawdzenia, czy dana osoba uzyskała efekty uczenia się wymagane dla kwalifikacji, jest realizowana w oświacie i szkolnictwie wyższym. W pol-skim systemie szkolnym efekty uczenia się, które powinny zostać osiągnięte na danym poziomie edukacji, są określone w podstawach programowych wychowania przed-szkolnego oraz kształcenia ogólnego (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkol-nego oraz podstawy programowej kształcenia ogólprzedszkol-nego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogól-nego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólogól-nego dla szkoły policealnej, Dz.U. 2017, poz. 356, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej szkoły II stopnia, Dz.U. 2018, poz. 467). Efekty uczenia się w podstawach programowych kształcenia ogólnego są sformułowane jako opis wymagań egzaminacyjnych. Ocenianie efektów uczenia się oraz potwierdzanie kwalifikacji (przez wydawanie świadectw) oparte jest zarówno na ocenianiu wewnątrzszkolnym, jak i ocenianiu zewnętrznym.
W kształceniu zawodowym w systemie szkolnym od 1 września 2017 r. obowią-zuje nowa podstawa programowa (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 13 marca 2017 r. w sprawie klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego, Dz.U. 2017, poz. 622). Dla uczniów szkół zawodowych pełni jednocześnie funkcję opi-su wymagań egzaminacyjnych. Z perspektywy walidacji istotne jest to, że egzaminy potwierdzające kwalifikacje zawodowe składają się z części teoretycznej i praktycznej.
W szkolnictwie wyższym, począwszy od roku akademickiego 2012/2013, obowią-zują Krajowe Ramy Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego (Rozporządzenie Ministra
64
Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 2 listopada 2011 r. w sprawie Krajowych Ram Kwalifikacji dla Szkolnictwa Wyższego, Dz.U. 2011, poz. 1520, Rozporządzenie Mini-stra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 26 września 2016 r. w sprawie charaktery-styk drugiego stopnia Polskiej Ramy Kwalifikacji typowych dla kwalifikacji uzyskiwa-nych w ramach szkolnictwa wyższego po uzyskaniu kwalifikacji pełnej na poziomie 4 – poziomy 6–8, Dz.U. 2016, poz. 1594). Określają one ogólnie efekty uczenia się w ośmiu obszarach kształcenia dla kwalifikacji odpowiadających ukończeniu studiów pierwszego i drugiego stopnia. Odniesione do nich programy kształcenia na poszcze-gólnych kierunkach realizowane przez szkoły wyższe muszą zostać opisane w języku efektów kształcenia (uczenia się) oraz mają wskazywać na sposoby weryfikacji tych efektów. Dla studiów doktoranckich efekty kształcenia są podobnie sformułowa-ne jak dla studiów pierwszego i drugiego stopnia (Rozporządzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 10 lutego 2017 r. w sprawie kształcenia na studiach doktoranckich w uczelniach i jednostkach naukowych, Dz.U. 2017. poz. 256). Zatem efekty uczenia się nabyte w szkolnictwie wyższym są walidowane dwojako:
1. przez ocenianie w toku studiów (egzaminy),
2. przez ocenianie końcowe w formie obrony prac licencjackich (inżynierskich), magisterskich i doktorskich.