Jeżeli uznamy za prawdziwą tezę, że bezrobocie ma wymiar przestrzenny, to istnieje konieczność mobilizowania wszystkich lokalnych zasobów i podmiotów w celu zba-dania charakteru problemu i znalezienia twórczych rozwiązań. Zmiany, jakie zacho-dzą we współczesnej szkole zawodowej, rozacho-dzą wiele problemów, których rozwiązanie zależy w dużej mierze od tego, czy będziemy działać sami, czy we współpracy z róż-norodnymi instytucjami i organizacjami.
Kompetencje, kreatywność, umiejętność pracy w zespołach, transfer umiejętno-ści, samodzielność, umiejętność radzenia sobie w trudnych sytuacjach zawodowych, często w warunkach nieprzewidzianych – to oczekiwania pracodawców wobec pra-cowników we współczesnym świecie pracy. Podwyższenie poziomu jakości kształce-nia zawodowego i osiąganie wysokiego poziomu kwalifikacji zawodowych oczeki-wanych na lokalnym rynku pracy to jedno z podstawowych wyzwań współczesnej szkoły zawodowej. Priorytetem polityki edukacyjnej jest coraz częściej poszukiwanie rozwiązań, które umożliwiłyby bardziej skuteczne przygotowanie młodzieży do wy-konywania oczekiwanych na rynku pracy zadań zawodowych. Ponadto istnieje ko-nieczność uwzględniania przez szkoły zawodowe przemian społecznych związanych z nowymi technologiami, kształtowaniem się społeczeństwa informacyjnego, globa-lizacją gospodarki i wzrostem znaczenia wykształcenia ogólnego. Można zadać pyta-nie, czy szkoła zawodowa, organizując proces kształcenia w izolacji społecznej, pora-dzi sobie z tymi bardzo poważnymi wyzwaniami.
Rozwijanie samodzielności technicznej oraz twórcze podejście uczniów do wy-konania zadań zawodowych może następować jedynie we współpracy z partnerami lokalnymi, a w szczególności z pracownikami nowoczesnych zakładów pracy. Poniżej
81 zaprezentowane zostały działania, które zmierzają do optymalizacji procesu
kształce-nia uczniów szkół zawodowych i sprzyjają zmniejszeniu stopy bezrobocia wśród ab-solwentów tych szkół. Podstawowe formy współdziałania mogą dotyczyć:
• organizowania praktycznej nauki zawodu, której głównym celem jest kształ-towanie umiejętności uczniów w zakresie sprawnego i prawidłowego wyko-nywania czynności zawodowych,
• organizowania praktyk zawodowych, które prowadzą do konfrontacji wiado-mości i umiejętności ukształtowanych w procesie dydaktycznym z praktyką organizacyjną i produkcyjną zakładu pracy,
• organizowania staży zawodowych,
• włączania pracowników zakładów pracy do opracowania standardów kwali-fikacji zawodowych.
Organizacja praktycznej nauki zawodu, praktyk zawodowych i staży w szczegól-ności powinna dotyczyć:
• ukształtowania umiejętności zawodowych uczniów na poziomie sprawności, • zapoznania uczniów z nowymi technologiami i nowoczesnymi urządzeniami, • zapoznania uczniów ze strukturą organizacyjną zakładu pracy,
• określenia celów, zadań i zakresu odpowiedzialności pracowników w działal-ności produkcyjnej oraz konsekwentny nadzór nad realizacją zadań produk-cyjnych,
• opracowania optymalnych programów szkoleniowo-produkcyjnych poprzez adaptację programów nauczania, tj. wzbogacanie programów o treści istot-ne dla przyszłego pracownika zatrudnioistot-nego w zakładzie pracy oraz właści-wy dobór asortymentu prac do zadań programowłaści-wych,
• optymalnego wykorzystania posiadanego parku maszynowego, • racjonalnego i efektywnego wykorzystania czasu pracy uczniów,
• kształtowania umiejętności z zakresu szeroko rozumianej gospodarności i troski o mienie społeczne,
• wdrażania uczniów do pracy w grupie,
• kształtowania samodzielności zawodowej uczniów,
• poznania środowiska i warunków pracy w wybranym zawodzie, • kształtowania dumy zawodowej uczniów,
• utrzymywania stałego kontaktu szkoły z zakładem pracy, • przyśpieszenie adaptacji społeczno-zawodowej uczniów, • wdrażanie ich do rzeczywistych warunków pracy w zawodzie,
82
• indywidualizację procesu kształcenia zawodowego w zależności od zaintere-sowań i uzdolnień uczniów.
Kolejne działania, które mogą być podejmowane we współpracy z zakładem pra-cy, to:
• rozpoznanie tendencji rozwojowych w poszczególnych dziedzinach gospo-darki oraz przemian zachodzących w treściach pracy w poszczególnych gru-pach zawodowych,
• konfrontowanie zainteresowań i uzdolnień uczniów z konkretnymi sytuacja-mi zawodowysytuacja-mi,
• wspomaganie uczniów w dokonywaniu realnej oceny przydatności zawodo-wej,
• rozpoznawanie perspektyw rozwojowych dla poszczególnych zawodów w regionie i możliwości znalezienia w nich zatrudnienia,
• racjonalne planowanie drogi zawodowej i konfrontowanie własnych planów za-wodowych z potrzebami lokalnego, regionalnego i europejskiego rynku pracy, • rozpoznawanie zalet i wad samozatrudnienia.
Ciekawym rozwiązaniem mogłoby być także tworzenie klas patronackich we współpracy z pracodawcami i przedstawicielami biznesu.
W celu wyższej skuteczności kształcenia pracownicy zakładu pracy, wspólnie z nauczycielami przedmiotów zawodowych, powinni opracowywać nowe moduło-we programy kształcenia oraz pakiety edukacyjne wspomagające proces nauczania i uczenia się uczniów.
W związku z tym, że ważnym elementem budowania kariery zawodowej jest odpowiednie ukierunkowanie uczniów, współpraca z pracodawcami w zakresie do-radztwa edukacyjno-zawodowego jest również kluczową częścią partnerstwa. Zda-niem specjalistów badających procesy poradnictwa zawodowego w różnych krajach praktycznie wszystkie raporty krajowe odnotowują tendencje do wzmacniania po-radnictwa zawodowego, bazującego na szkole, przy pomocy partnerów z zewnątrz. Partnerami zewnętrznymi są przeważnie pracodawcy i przedstawiciele organizacji pracodawców oraz (rzadziej) związków zawodowych. Dostarczają oni informacji o różnych aspektach świata pracy – albo osobiście, albo poprzez materiały drukowa-ne, internet – na seminariach, targach kariery zawodowej i innych zajęciach obowiąz-kowych i nieobowiązobowiąz-kowych.
Jednym z podstawowych celów kształcenia zawodowego, wynikającym z prze-mian w treści i strukturze pracy produkcyjnej, ze zmieniających się technologii
wy-83 twarzania i coraz bardziej złożonych zadań zawodowych jest kształtowanie wśród
uczniów postaw przedsiębiorczych i innowacyjnych. Do działań podejmowanych w tym zakresie można zaliczyć:
• wytwarzanie projektów technicznych, ekonomicznych i organizacyjnych o charakterze innowacyjnym dla potrzeb konkretnego zakładu pracy,
• prowadzenie przez pracowników zakładu konsultacji przy wykonywaniu przez uczniów projektów w ich fazie planowania, realizacji i ewaluacji, • organizowanie szkolnych publicznych obron projektów wykonanych przez
uczniów we współpracy z pracodawcami, giełd prac o charakterze innowa-cyjnym, upowszechnianie podejmowanych przedsięwzięć,
• organizowanie spotkań, seminariów i sesji ukierunkowanych na wdrażanie do praktyki szkolnej nowych technik wytwarzania i rozwiązań organizacyjnych. Umiejętność identyfikowania obszarów współpracy między szkołą zawodową a pracodawcami może dać początek budowaniu partnerstw na rzecz zatrudnienia w regionie.
Wydaje się, że w perspektywie kolejnych lat model współpracy między szkołami zawodowymi a pracodawcami, powinien ewoluować w kierunku kształcenia dual-nego, w którym ustala się odpowiednie proporcje kształcenia w szkole i poza szko-łą w normalnych warunkach rynku pracy. Nowoczesny system kształcenia powinien tworzyć warunki, w których uczeń będzie rozwijał swoje umiejętności, kształtował swoją osobowość pracownika w warunkach naturalnej pracy, w zakładzie pracy wy-posażonym w nowoczesne urządzenia i sprzęt.
Jakie są powody, które decydują o tym, że przedsiębiorcy są zainteresowani syste-mem dualnym? M. Kabaj wyróżnia kilka powodów zainteresowania przedsiębiorców dualnym systemem kształcenia, m.in.:
• możliwość szkolenia na potrzeby firmy,
• szkolenie pracowników, których potrzeba na rynku pracy, • możliwość doboru spośród najlepszych stażystów, • zmniejszenie fluktuacji kadr,
• budowanie prestiżu firmy (przez zatrudnienie stażystów),
• oszczędności kosztów rekrutacji pracowników [Kabaj 2004, s. 201].
Patrząc od strony uczniów, system kształcenia dualnego daje przede wszystkim dwie podstawowe korzyści [Kabaj 2004, ss. 201–202]:
• system gwarantuje uzyskanie solidnego ogólnego i praktycznego wykształ-cenia, co stwarza szansę szybkiego i pewnego znalezienia zatrudnienia.
Wyż-84
szość systemu dualnego w ograniczaniu bezrobocia udowadniają rozwiąza-nia stosowane np. w Austrii i Niemczech,
• staż pracy ma formę stosunku pracy, a za pracę otrzymuje się wynagrodze-nie, którego wysokość zwiększa się z roku na rok, w miarę postępu nauki. Zalety dualnego system edukacji wynikają z ogólnych prawidłowości potwierdza-jących skuteczność i efektywność łączenia nauki szkolnej i procesu nabywania do-świadczeń zawodowych [Bańka 2005, s. 30]:
1. łączenie sprawia, że nauka staje się dla ludzi młodych bardziej życiowa i intere-sująca, podnosząc tym samym efekty kształcenia na wyższy poziom jakościowy, 2. łączenie pozwala rozwijać specyficzne kompetencje zawodowe, na które
ist-nieje aktualne zapotrzebowanie ze strony pracodawców,
3. łączenie rozwija ważne nawyki i postawy wobec pracy, takie jak punktual-ność i kompetencje pracy zespołowej,
4. łączenie może sygnalizować pracodawcom fakt posiadania wymaganych kompetencji w sytuacji, gdy dana osoba poszukuje pracy,
5. łączenie takie może być pomocne dla pracodawców i młodych ludzi we wza-jemnym kojarzeniu i ułatwić przebieg procesów rekrutacyjnych.
System dualny wpisuje się również w model zmian dotyczących ścieżek przejścia ze szkoły do życia zawodowego. Pod pojęciem tym rozumie się obecnie nie jednora-zowy akt podjęcia pracy zawodowej po ukończeniu szkoły, ale rozciągnięty w czasie proces przechodzenia od młodzieńczej zależności do dorosłej niezależności w aspek-cie ekonomicznym.
Kwestią problemową pozostaje natomiast sposób finansowania dualnego syste-mu edukacji. Idealnym rozwiązaniem byłoby partycypowanie w tym systemie trzech partnerów: władz publicznych, pracodawców i samych uczniów, którzy oprócz tego otrzymywaliby normalne wynagrodzenie. Rozwiązania funkcjonujące w różnych kra-jach mogłyby stanowić podstawę do analizowania tego rodzaju rozwiązań również w polskim systemie oświaty, co niewątpliwie musiałoby się wiązać z niezbędnymi rozwiązaniami legislacyjnymi.
Kluczowa z punktu widzenia zacieśniania obustronnej współpracy między środo-wiskiem szkół zawodowych a środośrodo-wiskiem pracy jest rola dyrektora szkoły, nauczy-cieli, szczególnie nauczycieli kształcenia zawodowego oraz pracowników zakładów pracy – opiekunów uczniów.
W repertuarze działań nauczycieli i pracowników zakładów pracy w coraz więk-szym zakresie powinny znajdować się role charakterystyczne dla tutora czy mentora.
85 Tutoring w środowisku pracy jest pojmowany jako zaplanowany proces rozwoju
pracownika. Zadaniem tutora jest wprowadzanie ucznia w tajniki wykonywanej pracy przy minimalnym udziale instruktażu, za to przy maksymalnie dużym zaangażowaniu i aktywności ucznia, polegającej na wykonywaniu zadań, analizie efektów własnej pracy i wyciąganiu wniosków. Wykorzystanie potencjału i samodzielności ucznia jest kluczowe w tej formie rozwoju [Helmich-Zgoda, Pilarczyk-Bal, Wrona 2013, s. 14].
Współcześnie mentoring zdobywa coraz większą popularność jako forma wspie-rania rozwoju kariery zawodowej młodych, niedoświadczonych pracowników uczą-cych się. Mentoring –podobnie jak tutoring – bazuje na zaangażowaniu ucznia, jego pracy, przemyśleniach i wnioskach. Rolą mentora jest odkrywanie wraz z uczniem różnych dróg osiągnięcia celu, inspirowanie do poszukiwań, służenie radą i wspar-ciem. Istotnym warunkiem powodzenia relacji mentoringowej jest dobrowolność udziału obu stron w tej relacji [Helmich-Zgoda, Pilarczyk-Bal, Wrona 2013, s. 13].
Zarówno nauczyciele, jak i dyrektorzy szkół poprzez swoje działania realizują mniej lub bardziej udany marketing szkoły. Skuteczność marketingu szkoły nie jest uwarunkowana tylko i wyłącznie działaniami jednej osoby. Marketing szkoły – tak jak i marketing w nowocześnie zarządzanych przedsiębiorstwach – jest w coraz mniejszym stopniu funkcją a bardziej procesem, w który zaangażowani są zarówno pracownicy szkoły, jak i osoby/organizacje/instytucje z nią współpracujące czy też organy prowadzące. Zrozumienie tego faktu może być kołem ratunkowym dla postę-pującego niżu demograficznego i trudności, jakie szkoły będą napotykać w rekrutacji uczniów.