O FRAZEOLOGIZMACH WE WSPÓ£CZESNYM ROSYJSKIM ¯ARGONIE NARKOMANÓW

Key words: phraseologism, jargon, semantic classification, synonymous variants, lexical-grammat-ical classification

Chocia¿ „jedn¹ z mniej zbadanych sfer funkcjonowania frazeologii jest dziedzina codziennej ustnej komunikacji ludzkiej, gdy¿ za frazeologi¹ stoi przede wszystkim tradycja tekstów pisanych” [Chlebda 1996: 15], przedmiotem niniejszego artyku³u uczyniono w³aœnie ponadwyrazowe nominacje narkotyczne, zak³adaj¹c, ¿e ka¿dy ¿ar-gonizm narkotyczny zbudowany z dwóch lub wiêcej cz³onów jest frazeologizmem. Na pewno czêœæ badanych frazeologizmów to frazeologizmy krótkotrwa³e i ograniczone w zasiêgu do osobistych kontaktów narkomanów miêdzy sob¹. Jeœli jednak dane grupy ludzi pos³ugiwa³y siê pewnymi wyra¿eniami w okreœlonym czasie i w okreœlonych sytuacjach, to te „wyra¿enia by³y frazeologiczne […] wzglêdem danych grup ludzi i wzglêdem danych odcinków czasowych, czyli wszêdzie i zawsze tam, gdzie by³y faktycznie u¿ywane; mówi¹c inaczej, wszêdzie i zawsze tam, gdzie by³y u¿ywane, by³y odtwarzane, a wiêc frazeologiczne” [Chlebda 1996: 23]. Warto tak¿e pamiêtaæ o tym, ¿e „frazeologicznoœæ jest wartoœci¹ wzglêdn¹” [Chlebda 1996: 23].

Podstaw¹ analizy sta³y siê 274 zwi¹zki frazeologiczne, wyekscerpowane z nastêpuj¹-cych publikacji leksykograficznych: Ñëîâàðü ìîñêîâñêîãî àðãî W.S. Jelistratowa [Åëèñòðàòîâ 1994], Ñëîâà, ñ êîòîðûìè ìû âñå âñòðå÷àëèñü. Òîëêîâûé ñëîâàðü ðóñ-ñêîãî îáùåãî æàðãîíà O.P. Jermakowy, J.A. Ziemskiej i R.I. Roziny [Åðìàêîâà, Çåìñêàÿ, Ðîçèíà 1999], Áîëüøîé ñëîâàðü ðóññêîãî æàðãîíà W.M. Mokijenki i T.G. Niki-tiny [Ìîêèåíêî, Íèêèòèíà 2000], Òàê ãîâîðèò ìîëîä¸æü. Ñëîâàðü ìîëîä¸æíîãî ñëåíãà T.G. Nikitiny [Íèêèòèíà 1998], Ñëåíã õèïïè. Ìàòåðèàëû ê ñëîâàðþ F.I. Ro¿an-skiego [Ðîæàíñêèé 1992], Ñëîâàðü ðóññêîãî ñëåíãà (ñëåíãîâûå ñëîâà è âûðàæåíèÿ 60-90-õ ãîäîâ) I. Juganowa i F. Juganowy [Þãàíîâ, Þãàíîâà 1997].

W nominacjach narkotycznych daj¹ siê zaobserwowaæ wszystkie rodzaje zwi¹z-ków wydzielonych wed³ug kryterium semantycznego, tj. ze wzglêdu na stopieñ zespo-lenia znaczeniowego sk³adników zwi¹zku: zwi¹zki luŸne, ³¹czliwe i sta³e.

Po pierwsze, nominacje narkotyczne mog¹ tworzyæ zwi¹zki luŸne, doraŸnie wchodziæ w dowolne po³¹czenia z innymi ¿argonizmami, np. öåïàíóëî äâèæêà,

72 Monika Piotrowska-Mazurowska

íàðêà, íàðêîøó, ïûæèêà, òàðàêàíà, òîð÷êà; îáêóðèòüñÿ àíàøîé, äðÿíüþ, äóðåõîé, çåëåíüþ, ïëàíîì, ñîëîìêîé, òðàâîé; îáêóðèòüñÿ â ãðÿçü, â ãîâíî, âäðåáàäàí, âäðåáåçåíü; òðåñêàòüñÿ àíòðàöèòîì, áåëÿøêîé, âèíòîì, êåðîñèíîì, øèðêîé; áåäîé âìîëîòüñÿ, äâèíóòüñÿ, îáñàäèòüñÿ, îáøèðÿòüñÿ, ïðîìàçàòüñÿ.

Drug¹ grupê stanowi¹ zwi¹zki frazeologiczne ³¹czliwe, „których stopieñ

spoisto-œci jest du¿y, ale jest mo¿liwa wymiana jednego lub kilku elementów w obrêbie ogra-niczonej liczby wyrazów, zwykle bliskoznacznych” [Müldner-Nieckowski 2003: 20], np. ïûëü íåáåñíàÿ, ñåðåáðÿíàÿ – ‘kokaina’; ïÿòêó ñâåðíóòü, ñìÿòü – ‘podkrêciæ koniec dopalanego papierosa, aby ubiæ czêœæ zawieraj¹c¹ narkotyk i wypaliæ go do koñca’; øíÿãó çàìóòèòü, çàïîãàíèòü – ‘wyprodukowaæ narkotyk domowym sposo-bem’; ÿäà çàãëîòèòü, çàõàâàòü – ‘za¿yæ narkotyki’; ñ èãëû ñîéòè, ñîñêî÷èòü, ñïðûãíóòü – ‘przestaæ wprowadzaæ sobie narkotyk do¿ylnie’; äî äæåôà äîéòè, äîïîëçòè – ‘udaæ siê do apteki po efedrynê; udaæ siê do apteki po tabletki, które mog¹ byæ wykorzystane jako narkotyki’; âàëüòû ïðèëåòåëè, êàòÿò – ‘ktoœ zachowuje siê jak nienormalny’.

Mo¿na równie¿ wyodrêbniæ zwi¹zki frazeologiczne sta³e, których znaczenie nie wynika z sumy znaczeñ poszczególnych elementów, np. äàâàòü ïî ìîçãàì – ‘paliæ haszysz’; äæà ýêñïðåññ – ‘wdmuchiwanie dymu haszyszowego w usta kolejnej oso-by’; çîëîòîé óêîë – ‘ostatnia (przed œmierci¹) iniekcja narkotyku, dostarczaj¹ca nar-komanowi szczególnie silnej rozkoszy’; èãðàòü â èõòèàíäðà – ‘cierpieæ z powodu torsji’; ìîðîçèòü êîñÿê – ‘trzymaæ papieros z marihuan¹ nie pal¹c go, zgasiæ i zosta-wiæ „na potem” papieros z marihuan¹’; ñìîòðåòü ìóëüòèêè – ‘za¿ywaæ halucyno-genne preparaty medyczne jako narkotyk’; ïðoåõàòü ïî óøàì – ‘w czasie dzia³ania narkotyku emocjonalnie opowiadaæ rozmówcy coœ niezbyt interesuj¹cego’.

Od strony semantycznej frazeologizmom narkotycznym w³aœciwa jest polisemicz-noœæ i monosemiczpolisemicz-noœæ. Wieloznaczne stanowi¹ nieliczn¹ grupê (tylko 5,5% wszyst-kich zwi¹zków frazeologicznych), jedna nominacja dotyczy nazw narkotyków: Ëåäè Õýìï – 1) ‘marihuana’, 2) ‘haszysz’; jedna – nazw narkomanów: íàðêîòà çåëåíàÿ – 1) ‘skoñczony narkoman, narkoman, którego czeka œmieræ’, 2) ‘narkomani’. Pozosta³e polisemiczne zwi¹zki frazeologiczne okreœlaj¹ nazwy stanów psychofizycznych oraz sposobów przyjmowania narkotyków: áûòü â õóìàðå/â õóìàðàõ – 1) ‘odczuwaæ syn-drom abstynencyjny’, 2) ‘odczuwaæ stan g³odu narkotycznego’, 3) ‘byæ w stanie eufo-rii narkotycznej’; ãîðáàòûé ïðèõîä – 1) ‘wielokrotne prze¿ywanie stanu eufoeufo-rii nar-kotycznej po jednorazowym za¿yciu œrodka psychotropowego’, 2) ‘d³ugotrwa³y stan euforii narkotycznej, d³ugotrwa³e dzia³anie œrodka psychotropowego’; çàãèáàòüñÿ îò âîëüíîãî – 1) ‘w¹chaæ kokainê na cudzy koszt’, 2) ‘znajdowaæ siê w stanie upojenia narkotycznego’; çàëîâèòü (ñëîâèòü) ïðèõîä – 1) ‘odczuæ stan euforii wywo³anej u¿yciem narkotyku’, 2) ‘zdobyæ narkotyki’; êóì ìó÷àåò – 1) ‘o stanie syndromu abstynencyjnego’, 2) ‘o kiepskim nastroju, depresji’; ïîäñàäèòü íà èãëó – 1) ‘si³¹ wprowadziæ komuœ narkotyk’, 2) ‘przyzwyczaiæ kogoœ do za¿ywania narkotyków’’;

ñåñòü íà èãëó – 1) ‘zacz¹æ za¿ywaæ narkotyki’, 2) ‘wstrzykiwaæ narkotyk’, 3) ‘znajdo-waæ siê w stanie upojenia narkotycznego’; ñèäåòü íà âèíòå – 1) ‘regularnie robiæ sobie zastrzyki z perwityny’, 2) ‘byæ w stanie upojenia narkotycznego’.

73

O frazeologizmach we wspó³czesnym rosyjskim ¿argonie narkomanów

Frazeologizmy wchodz¹ równie¿ w uk³ady synonimiczne. Szeregi synonimiczne tego rodzaju nazw szczególnie obficie wystêpuj¹ w sferze nominacji narkotyków oraz czynnoœci zwi¹zanych z przyjmowaniem narkotyków, np.: áîæüÿ êîðîâêà – áîæüÿ òðàâà – äóðü öåíòðîâàÿ – äðÿíü áîëüíàÿ – òóðåöêèé òàáàê – ‘haszysz’; áåëàÿ ëåäè – áåëûé êàéô – êîðè÷íåâûé ñàõàð – ÷¸ðíûé ñàõàð – ‘heroina’; áåëàÿ ïóäðà – íåáåñíàÿ ïûëü – ñåðåáðÿíàÿ ïûëü – ‘kokaina’; áûòü íà äîçíÿêå – çàõàâàòü ÿäà – íàõâàòàòüñÿ ìîëè – ñåñòü íà ïðåïàðàò – ñèäåòü íà äîçå – ‘za¿yæ narkotyk’;

âìàçàòü âèíòîì ïî âåíå – ãíàòü (ïóñòèòü) ïî âåíå – äâèãàòü ïî âåíå (â âåíó) – íàñîñ ãóäèò (êîìó-ëèáî) – äâèãàòü ïî âåíå – ïèõíóòü êîëþ÷åãî – ðàçîãíàòü êîìàðà – ïîèìåòü øèðåâî – ñèäåòü íà èãëå – ‘wprowadziæ/wprowadzaæ narkotyk przy pomocy iniekcji’; âçîðâàòü êîñÿê – çàïóñêàòü ñàìîëåòèê – îáùàòüñÿ ñ Ëåäè Õýìï – ïëûòü ïî ïëàíó – ïðîñå÷üñÿ â çåëåíü – ‘paliæ narkotyki’; áðîñèòü íà êèøêó

– ãëîòàòü êîëåñà – äðóæèòü ñ àïòåêîé – ñèäåòü íà êîë¸ñàõ – ‘przyj¹æ œrodek narkotyczny w tabletkach’.

Poniewa¿ problem rozgraniczenia synonimii i wariancji we frazeologii jest kwe-sti¹ trudn¹, która dotychczas nie doczeka³a siê zadowalaj¹cego rozwi¹zania, ¿adne z kryteriów podzia³u nie jest bezsporne i powszechnie przyjmowane [Buttler 1982:

31]. Przyjmiemy za A.M. Lewickim, ¿e „wariantywnoœæ jest podtypem synonimii, a zbiór wariantów zwi¹zku frazeologicznego jest podzbiorem jego synonimów” [Le-wicki 1982: 38].

W analizowanych zwi¹zkach frazeologicznych mo¿na wydzieliæ nastêpuj¹ce typy wariantów synonimicznych:

1. Warianty fonologiczne:

äîëáèòü êóìàð / äîëáèòü êóìîð – ‘przebywaæ w stanie g³odu narkotycznego’;

çàìàñòûðèòü êîñÿê / çàìîñòûðèòü êîñÿê – ‘nape³niæ papierosa substancj¹ narko-tyczn¹ (marihuan¹, haszyszem)’.

2. Warianty morfologiczno-gramatyczne:

áûòü â òóïíÿêå / áûòü â òóïíÿêàõ – ‘odczuwaæ stan g³odu narkotycznego’;

áûòü â õóìàðå / áûòü â õóìàðàõ – 1) ‘odczuwaæ syndrom abstynencyjny’, 2) ‘odczu-waæ stan g³odu narkotycznego’, 3) ‘byæ w stanie euforii narkotycznej’; ëîâèòü òóïíÿêà / ëîâèòü òóïíÿêè – ‘odczuwaæ stan g³odu narkotycznego’; ïàäàòü (óïàñòü) íà õâîñò / ïàäàòü (óïàñòü) íà õâîñòà – ‘za¿yæ, otrzymaæ dawkê narkoty-ku na cudzy rachunek’.

3. Warianty s³owotwórcze:

áîæüÿ òðàâà / áîæüÿ òðàâêà – ‘narkotyki (np. haszysz)’; çàáèòü êîñóþ / / çàáèòü êîñóõó / çàáèòü êîñÿê – ‘wypaliæ papierosa nape³nionego narkotykiem’;

çàáèòü êîñÿê / çàáèòü êîñÿ÷îê – ‘nape³niæ papieros substancj¹ narkotyczn¹ (marihu-an¹, haszyszem)’; íàõîäèòüñÿ â çàìîðîêå / íàõîäèòüñÿ â çàìîðî÷êå – ‘nie rozumieæ czegoœ, bêd¹c pod wp³ywem narkotyku’; ïóñòèòü ïàðîâîç / ïóñòèòü ïàðîâîçèê –

‘paliæ papieros z narkotykiem w okreœlony sposób’.

4. Warianty leksykalne:

áðîñèòü íà êèøêó / êèíóòü íà êèøêó– ‘przyj¹æ œrodek farmakologiczny w ta-bletkach w celach niemedycznych’; ãíàòü ïî âåíå / ïóñòèòü ïî âåíå / äâèãàòü ïî

74 Monika Piotrowska-Mazurowska

âåíå – ‘wprowadzaæ narkotyki do¿ylnie’; çàãëîòèòü ÿäà / çàõàâàòü ÿäà – ‘za¿yæ narkotyki’; êîðè÷íåâûé ñàõàð / ÷åðíûé ñàõàð – ‘heroina’; íåáåñíàÿ ïûëü / / ñåðåáðÿíàÿ ïûëü – ‘kokaina’; Ïîëèíà Èâàíîâíà / Ïîëèíà Ô¸äîðîâíà – ‘politura, lakier spirytusowy z dodatkiem ¿ywicznych substancji, wykorzystywany przez toksy-komanów jako œrodek narkotyczny’; ñâåðíóòü ïÿòêó / ñìÿòü ïÿòêó – ‘podkrêciæ koniec dopalanego papierosa, aby ubiæ czêœæ zawieraj¹c¹ narkotyk i wypaliæ go do koñca’; ñìåøíîé òàáàê / òóðåöêèé òàáàê – ‘haszysz’; ñîéòè ñ èãëû / ñîñêî÷èòü ñ èãëû / ñïðûãíóòü ñ èãëû – ‘przestaæ wprowadzaæ sobie narkotyk do¿ylnie’; øíÿãó çàìóòèòü / øíÿãó çàïîãàíèòü – ‘wyprodukowaæ narkotyk domowym sposobem’.

W nominacjach narkotycznych ze wzglêdów formalnych, tj. ze wzglêdu na postaæ gramatyczn¹ wyrazów, wyró¿niamy (za Stanis³awem Skorupk¹) [por. Kania, Tokarski 1984: 209] trzy typy zwi¹zków frazeologicznych: wyra¿enia, zwroty i frazy.

Wœród 62 wyra¿eñ wyodrêbniæ mo¿na frazeologizmy, w których oœrodkiem

wyra-¿enia jest rzeczownik (54). Najczêœciej s¹ to zwi¹zki dwuwyrazowe sk³adaj¹ce siê:

1) z rzeczownika i przymiotnika, który mo¿e wystêpowaæ przed wyrazem okreœlanym lub po nim, np.: áåëàÿ ëåäè – ‘heroina’; áîæüÿ òðàâà – ‘narkotyki (np. haszysz)’;

ãóñèíûå ëàïêè – ‘tabletki narkotyczne’; çîëîòîé óêîë –‘ostatnia (przed œmierci¹) iniekcja narkotyku, dostarczaj¹ca narkomanowi szczególnie silnej rozkoszy’;

êîëûìñêèé ãëîòîê – ‘ostatni du¿y ³yk (zwykle bardzo mocnego naparu herbaty)’;

äûðÿâàÿ íèòêà – ‘miejsce na granicy, przez które przerzuca siê narkotyki’;

ñåðåáðÿíàÿ ïûëü – ‘kokaina’; êîðè÷íåâûé ñàõàð – ‘heroina’; öåíòðîâîå êóðåâî –

‘haszysz’; äðÿíü áîëüíàÿ – ‘haszysz niskiej jakoœci’; äóðü æåíàòàÿ – ‘marihuana, haszysz zmieszany z tytoniem’; ëÿãóøêà ãðÿçíàÿ – ‘handlarz narkotyków, który cho-wa je pod ubraniem na brzuchu’; íàðêîòà çåëåíàÿ – 1) ‘skoñczony narkoman; narko-man, którego czeka œmieræ’, 2) ‘narkomani’; øèôåð ïóõëûé – ‘handlarz narkotykami na du¿¹ skalê’; ÿìà äóðíàÿ – ‘melina narkomanów’;

2) z dwóch rzeczowników, np. êóñîê êàéôà – ‘porcja narkotyku’; ýëèêñèð áîäðîñòè – ‘bardzo mocny napar herbaty’; ëÿãóøêà ñ èêðîé – ‘handlarz narkotyków z towarem’; ïëàíî÷êà ñ áàíîì – ‘puszka z haszyszem’; äæà ýêñïðåññ – ‘wdmuchi-wanie dymu haszyszowego w usta kolejnej osoby’. Wœród tego typu wyra¿eñ nielicz-ne, odnosz¹ce siê do nazw narkotyków, stanowi¹ przyk³ady antonomazji: Áîðèñ Ôåäîðîâè÷ – ‘klej „ÁԔ, wykorzystywany jako œrodek narkotyczny’; ëåäè Õýìï – 1) ‘marihuana’, 2) ‘haszysz’; Ìàðèÿ Èâàíîâíà – ‘marihuana’; Ïîëèíà Èâàíîâíà –

‘politura, lakier spirytusowy z dodatkiem ¿ywicznych substancji, wykorzystywany przez toksykomanów jako œrodek narkotyczny’; Ïîëèíà Ô¸äîðîâíà – ‘politura, lakier spirytusowy z dodatkiem ¿ywicznych substancji, wykorzystywany przez toksykoma-nów jako œrodek narkotyczny’.

W jednym przypadku wyrazem okreœlanym jest liczebnik: ïîëòîðà ãëàçà – ‘ta-bletki cyklodolu wykorzystywane jako substancja narkotyczna’.

Do wyra¿eñ zalicza siê równie¿ wyra¿enia przyimkowe (7):

ïîä áàëäîé – ‘w stanie euforii narkotycznej’; ïîä êàéôîì – ‘w stanie euforii narkotycznej’; íà êîëåñàõ – ‘o cz³owieku znajduj¹cym siê pod wp³ywem narkotyków lub alkoholu’; ïîä êîëåñàìè – ‘o stanie upojenia narkotycznego’; íà ïðèñîñêàõ –

75

O frazeologizmach we wspó³czesnym rosyjskim ¿argonie narkomanów

‘o cz³owieku znajduj¹cym siê pod dzia³aniem perwityny’; ïîä òîð÷åì – ‘pod wp³ywem narkotyku, w stanie euforii narkotycznej’; ïîä ôåíîì – ‘pod wp³ywem fenaminy’.

Najliczniej reprezentowane s¹ zwi¹zki o charakterze werbalnym, czyli zwroty.

Odnotowano ich a¿ 209, czyli ok. 76% wszystkich frazeologizmów. S¹ to g³ównie jednostki o ograniczonej ³¹czliwoœci, np. áîìáèòü õîëîäèëüíèê – ‘wyjadaæ ca³¹ ¿yw-noœæ z lodówki (przy silnym uczuciu g³odu, pojawiaj¹cym siê na koñcu odurzenia haszyszem)’; âèäåòü áðþëëèêè – ‘mieæ halucynacje’; âìàçàòü âèíòîì ïî âåíå –

‘zrobiæ zastrzyk do¿ylny z perwityny’; âòûêàòü ìàðàôåò – ‘w¹chaæ kokainê’; äàòü íàêîëêó íà ãîíöà – ‘wskazaæ cz³owieka, u którego mo¿na kupiæ wiêksz¹ partiê narko-tyków’; äâèãàòü ïî âåíå – ‘wprowadzaæ narkotyki do¿ylnie’; äåðæàòü íà ïîâîäêå –

‘utrzymywaæ cz³onka grupy narkomanów w niewolniczej zale¿noœci z powodu d³u-gów’; äðóæèòü ñ àïòåêîé – ‘u¿ywaæ œrodków farmakologicznych jako narkotyków’;

èãðàòü â èõòèàíäðà – ‘cierpieæ z powodu torsji’; êîñèòü òðûí-òðàâó – ‘zbieraæ plony konopi tych gatunków’; ëîâèòü (ïîéìàòü) ãëþêè – ‘mieæ halucynacje’;

ìó÷ìàðèòü ôîìêó – ‘za¿ywaæ LSD lub grzyby psylocybinowe’; îáùàòüñÿ (ïîîáùàòüñÿ) ñ Ëåäè Õýìï – ‘paliæ marihuanê’; ïèõíóòü êîëþ÷åãî – ‘zrobiæ za-strzyk z narkotyku’; ïîäëå÷èòü êîñÿê – ‘z naderwanego lub z³amanego papierosa z marihuan¹ uczyniæ nadaj¹cego siê do u¿ycia’; ïîéòè ïîõåõåêàòü – ‘napaliæ siê haszyszu’; ïðîñå÷üñÿ â çåëåíü – ‘paliæ papierosy z substancj¹ narkotyczn¹’; ïóñòèòü ïàðîâîçèê – ‘paliæ marihuanê w okreœlony sposób’; ñìîòðåòü ìóëüòèêè – ‘za¿ywaæ halucynogenne preparaty medyczne jako narkotyk’; òàùèòüñÿ â áåëîì – ‘za¿ywaæ fenaminê’; ù¸ëêíóòü õâîñòîì – ‘umrzeæ’.

W analizowanych przyk³adach wystêpuj¹ równie¿ elementy zdolne do ³¹czenia siê z wieloma nazwami, np. czasownik áûòü pos³u¿y³ do utworzenia a¿ 15 zwrotów, przede wszystkim okreœlaj¹cych stan g³odu narkotycznego i syndromu abstynencyjne-go lub upojenia narkotyczneabstynencyjne-go, np. â àñòðàëå áûòü – ‘przebywaæ w stanie upojenia (pod wp³ywem narkotyków, alkoholu)’; áûòü â áåäíîñòè – ‘cierpieæ z powodu braku narkotyków, znajdowaæ siê w stanie g³odu narkotycznego’; áûòü â âîëîêóøå – ‘byæ w stanie upojenia narkotycznego’; áûòü íà äîçíÿêå – ‘stale za¿ywaæ narkotyki’;

áûòü íà êóìàðå – ‘odczuwaæ syndrom abstynencyjny’; áûòü â êóìîðå – ‘znajdowaæ siê w stanie g³odu narkotycznego’; áûòü â ìèíèìóíäóñå – ‘odczuwaæ upojenie narko-tykowe’; áûòü â îòðóáå – ‘znajdowaæ siê w jakimkolwiek skrajnym stanie emocjo-nalnym’; áûòü â îòõîäíÿêå – ‘odczuwaæ syndrom abstynencyjny’; áûòü â ïîæàðå

– ‘znajdowaæ siê w stanie euforii narkotycznej’; áûòü â òóïíÿêå (â òóïíÿêàõ) –

‘odczuwaæ stan g³odu narkotycznego’; áûòü â õàíäðå – ‘odczuwaæ stan g³odu narko-tycznego’; áûòü â õóìàðå (â õóìàðàõ) – 1) ‘odczuwaæ syndrom abstynencyjny’, 2) ‘odczuwaæ stan g³odu narkotycznego’, 3) ‘byæ w stanie euforii narkotycznej’.

Znaczn¹ potencjê zwrototwórcz¹ wykazuje równie¿ czasownik ñèäåòü, np.

ñèäåòü íà âèíòå – 1) ‘regularnie robiæ sobie zastrzyki z perwityny’, 2) ‘byæ w stanie upojenia narkotycznego’; ñèäåòü íà äîçå – ‘regularnie za¿ywaæ narkotyki’; ñèäåòü íà èãëå – ‘wstrzykiwaæ narkotyk’; ñèäåòü íà èçìåíå – ‘wystraszyæ siê, poczuæ strach, trwogê (zwykle w stanie syndromu abstynencyjnego)’; ñèäåòü íà êîëåñàõ – ‘za¿ywaæ tabletki narkotyczne’; ñèäåòü íà ïûõå – ‘regularnie paliæ narkotyki’; ñèäåòü íà

76 Monika Piotrowska-Mazurowska

òðàâå – ‘paliæ marihuanê, haszysz’, oraz czasownik òîð÷àòü, np. òîð÷àòü íà áåëîì

– ‘za¿ywaæ fenaminê’; òîð÷àòü ïî êîëåñàì – ‘za¿ywaæ tabletki narkotyczne’;

òîð÷àòü ãëóõî – ‘byæ w stanie silnego upojenia narkotycznego’; òîð÷àòü ïî êàéôó

–‘za¿ywaæ narkotyki’; òîð÷àòü íà ÷åðíîì – ‘za¿ywaæ opiaty’.

Wœród zwrotów zarejestrowano ponadto konstrukcje nieosobowe, np. áàøíþ ñíÿëî (odnosi siê do wszystkich silnych wra¿eñ w trakcie dzia³ania narkotyku);

áàøíþ ðâåò (odnosi siê do wszystkich silnych wra¿eñ w trakcie dzia³ania narkotyku);

ëþêè çàâàðèëî (o dzia³aniu narkotyku); ïðîáèëî íà õà-õà (tak nazywa siê pierwsza reakcja prawie u ka¿dego palacza marihuany – niepohamowany œmiech z byle jakiego powodu, a czasem i bez powodu), a tak¿e zwroty porównawcze, np. äûìèòü êàê ïàðîâîç – ‘du¿o paliæ’; òîð÷àòü êàê ëîì – ‘odczuwaæ silne upojenie narkotyczne’.

W porównaniu z rozbudowan¹ grup¹ zwrotów frazeologicznych frazy prezentuj¹ siê bardzo skromnie (trzy jednostki, czyli tylko 1,1% wszystkich frazeologizmów):

Ëþáèøü êîñèòü, ëþáè è êóìàð ëîâèòü (powiedzenie narkomanów); Òåòå õàíóì ñîâñåì ïëîõî (umowna fraza sprzedawców i kupców narkotyków, która oznacza, ¿e dostarczono narkotyk niskiej jakoœci); ÏÈÑÊ (od: ïîøåë èñêàòü ñåáå êóêíàð) –

‘poszed³ szukaæ sobie narkotyku’.

Analiza przytoczonego materia³u frazeologicznego pozwala stwierdziæ, ¿e w no-minacjach narkotycznych daj¹ siê zaobserwowaæ wszystkie rodzaje zwi¹zków podzie-lonych wed³ug kryterium semantycznego i kryterium formalnego. Tylko 15 formacji to zwi¹zki wieloznaczne. Frazeologizmy tworz¹ równie¿ szeregi synonimiczne, nierzad-ko bardzo rozbudowane, np. znaczenie ‘odczuwaæ dzia³anie narnierzad-kotyku, przebywaæ w stanie upojenia narkotycznego, osi¹gn¹æ stan euforii pod wp³ywem narkotyku’ prze-kazuje 26 jednostek frazeologicznych. Daj¹ siê tak¿e wyodrêbniæ frazeologiczne wa-rianty fonetyczne, morfologiczno-gramatyczne, s³owotwórcze oraz leksykalne. Mo¿na równie¿ stwierdziæ, ¿e chocia¿ w ¿argonie narkomanów znajdziemy niewiele zwi¹z-ków frazeologicznych z jêzyka ogólnego, którym nadano nowe znaczenie (np. ïîä áàëäîé – ‘w stanie euforii narkotycznej’; áîæüÿ êîðîâêà – ‘haszysz’; ãóñèíûå ëàïêè

– ‘tabletki narkotyczne’; íà êîëåñàõ – ‘o cz³owieku znajduj¹cym siê pod wp³ywem narkotyków lub alkoholu’; ñîñàòü ëàïó – ‘znajdowaæ siê w stanie g³odu narkotyczne-go’), to bazê dla wiêkszoœci jednostek stanowi¹ wyrazy jêzyka ogólnego.

Bibliografia Åëèñòðàòîâ Â.Ñ. (1994). Ñëîâàðü ìîñêîâñêîãî àðãî. Ìîñêâà.

Åðìàêîâà Î.Ï., Çåìñêàÿ Å.À., Ðîçèíà Ð.È. (1999). Ñëîâà, ñ êîòîðûìè ìû âñå âñòðå÷àëèñü.

Òîëêîâûé ñëîâàðü ðóññêîãî îáùåãî æàðãîíà. Ìîñêâà.

Ìîêèåíêî Â.Ì., Íèêèòèíà Ò.Ã. (2000). Áîëüøîé ñëîâàðü ðóññêîãî æàðãîíà. Ñàíêò--Ïåòåðáóðã.

Íèêèòèíà Ò.Ã. (1998). Òàê ãîâîðèò ìîëîä¸æü. Ñëîâàðü ìîëîä¸æíîãî ñëåíãà. Ñàíêò--Ïåòåðáóðã.

Ðîæàíñêèé Ô.È. (1992). Ñëåíã õèïïè. Ìàòåðèàëû ê ñëîâàðþ. Ñàíêò-Ïåòåðáóðã–Ïàðèæ.

77

O frazeologizmach we wspó³czesnym rosyjskim ¿argonie narkomanów

Þãàíîâ È., Þãàíîâà Ô. (1997). Ñëîâàðü ðóññêîãî ñëåíãà (ñëåíãîâûå ñëîâà è âûðàæåíèÿ 60-90-õ ãîäîâ). Ìîñêâà.

Buttler D. (1982). Pojêcie wariantów frazeologicznych. W: A.M. Lewicki (red.). Sta³oœæ i zmien-noœæ zwi¹zków frazeologicznych. Lublin.

Chlebda W. (1996). Frazeologia potocznych gatunków mowy (rozpoznanie wstêpne). W: A.M. Lewic-ki (red.). Problemy frazeologii europejsLewic-kiej I. Warszawa.

Kania S., Tokarski J. (1984). Zarys leksykologii i leksykografii polskiej. Warszawa.

Lewicki A.M. (1982). Problemy metodologiczne wariantywnoœci zwi¹zków frazeologicznych.

W: A.M. Lewicki (red.). Sta³oœæ i zmiennoœæ zwi¹zków frazeologicznych. Lublin.

Müldner-Nieckowski P. (2003). Wielki s³ownik frazeologiczny jêzyka polskiego. Warszawa.

Summary

About Phraseologisms in the Contemporary Jargon of Russian Drug Addicts This article focuses on the issue of drug nominations above the word level. It has been assumed that every jargon expression composed of two or more elements is a phraseologism. The analysis encompasses 274 phraseological expressions excerpted from the most recent lexicogra-phic sources. Among the analyzed drug nominations there were observed all kinds of expressions divided according to semantic as well as formal criteria. Moreover, phraseological phonetic, mor-phological-grammatical, word-formation and lexical variants were distinguished.

78 Monika Piotrowska-Mazurowska

79

Ëåêñèêîãðàôè÷åñêîå îïèñàíèå ñëîâà „ñâÿòîé”

UWM Olsztyn Acta Neophilologica, X, 2008

ISSN 1509-1619

Ñâåòëàíà Ñìèðíîâà

Ñåâåðîäâèíñêèé ôèëèÿë Ïîìîðñêîãî ãîñóäàðcòâåííîãî óíèâåðñèòåòà èìåíè Ì.Â. Ëîìîíîñîâà

Ñåâåðîäâèíñê

ËÅÊÑÈÊÎÃÐÀÔÈ×ÅÑÊÎÅ