Rak piersi jest najczęstszym nowotworem złośliwym u kobiet i stanowi waż-ny problem społeczważ-ny na całym świecie. Jego rozległe konsekwencje i metody leczenia sprawiają, iż nowotwór o takim umiejscowieniu traktuje się jako ciężką, przewlekłą chorobę. Wiążąca się bardzo często z nowotworem piersi mastekto-mia jest ogromnym i niezwykle trudnym przeżyciem dla kobiety, przeżyciem zmieniającym całe dotychczasowe życie, ingerującym w sferę funkcjonowania psychicznego, zwłaszcza w życie emocjonalne kobiety. Często jest również przyczyną zmian w stosunkach społecznych, zwłaszcza w kontaktach interper-sonalnych z najbliższymi73. Pomimo tak poważnych konsekwencji wciąż nie wszystkie kobiety mają świadomość prawdziwego zagrożenia, wiele z nich nie zna nawet podstawowych uwarunkowań choroby nowotworowej, tym samym nie przypisuje większego znaczenia profilaktyce i dalej bezmyślnie pielęgnuje obyczaje niesłużące zdrowiu.
Przeprowadzone badania, choć nie w sposób bezpośredni, pokazały jednak, jak szczególną rolę w chorobie nowotworowej odgrywa profilaktyka na wszyst-kich swoich trzech poziomach: profilaktyka pierwotna jako umacnianie poten-cjału zdrowia, wpływanie na zmianę niekorzystnych, a mogących przyczynić się do powstania nowotworu elementów stylu życia, profilaktyka wtórna stawiają-ca sobie za cel wczesne wykrycie objawów choroby oraz wczesne rozpoczęcie interwencji medycznej, wreszcie profilaktyka trzeciorzędowa skierowana do osób przewlekle chorych lub niepełnosprawnych, przeciwdziałająca nawrotowi
72 B. toBiasz-adamczyK, K. szaFraniec, J. BaJKa: Zachowania w chorobie…, s. 61—62.
73 K. sęPoWicz-BuczKo: Poczucie sensu życia a wsparcie społeczne „Amazonek”…, s. 17.
choroby nowotworowej oraz zmierzająca do redukowania jej skutków, zarówno fizycznych (niepełnosprawność, ból), jak i tych o charakterze psychospołecznym (lęk, izolacja społeczna)74.
Jednym z obszarów profilaktyki, komplementarnym i nieodłącznym, dą-żącym do ochrony i poprawy zdrowia, jest edukacja zdrowotna75. Tylko wie-dząc, rozumiejąc i potrafiąc, można aktywnie uczestniczyć w procesie leczenia choroby, zapobiegać jej, a także monitorować własne zdrowie i umacniać jego potencjał. Świadomość kobiet ma szczególne znaczenie dla zwalczania nowo-tworów piersi. Edukacja pozwala wiedzieć więcej o chorobie, jej czynnikach ryzyka, objawach, metodach diagnostycznych i wreszcie o samych konsekwen-cjach, korzystnie wpływa na rezultaty leczenia, poprawę samopoczucia i jakości życia chorej kobiety, stanowi kluczowy komponent holistycznego postępowania terapeutycznego, stąd też powinna być obecna na każdym etapie choroby i jej leczenia76.
Wiele lat temu jedynym celem w leczeniu raka piersi było uratowanie życia pacjentce. Dziś także cel ten jest na pierwszym miejscu, ale jednocześnie przy-wiązuje się coraz większą wagę do jakości terapii, dlatego też podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie czy wyeliminowanie negatywnych skut-ków mastektomii wydaje się niezbędne. Działania edukacyjne wśród samych kobiet i ich rodzin, psychoterapia, leczenie rehabilitacyjne oraz wsparcie innych amazonek odgrywają szczególną rolę po zabiegu operacyjnym. Tak rozumiane postępowanie pooperacyjne zmierza przede wszystkim do zaakceptowania przez kobietę zaistniałej sytuacji, pogodzenia się z utratą piersi oraz polubienia nowej siebie, a także nabrania przekonania, że można nadal sprawnie i efektywnie funkcjonować w każdej sferze życia.
Bibliografia
adamczyK M.: Grupy samopomocy jako forma terapii psychospołecznej dla kobiet po mastektomii. W: Z. drozdoWsKi, red.: Biospołeczne skutki mastektomii — kon-ferencja I. Wydawnictwo Akademii Wychowania Fizycznego im. E. Piaseckiego, Poznań 1997.
74 m. synoWiec-Piłat: Promocja zdrowia i profilaktyka onkologiczna w działaniach orga-nizacji pozarządowych. Wydawnictwo Adam Marszałek & Akademia Medyczna we Wrocławiu, Toruń 2009, s. 100—102.
75 a. guła: Rak sutka u kobiet — profilaktyka i diagnostyka. W: J. BulsKa, red.: Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi. Pedagogiczne konteksty badawcze. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008, s. 41.
76 B. WoynaroWsKa, Edukacja zdrowotna — podręcznik akademicki…, s. 127.
adamczyK M.: Wybrane procesy poznawcze i emocjonalne u kobiet po mastektomii.
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1988.
andrzeJeWsKi W. et al.: Ocena jakości życia kobiet po mastektomii zrzeszonych w Klubie Amazonek. „Fizjoterapia Polska”, nr 1(8)/2008.
arystoteles: Polityka. Przeł. L. PiotroWicz. PWN, Warszawa 2010.
Bulsa M. et al.: Stan psychiczny kobiet po mastektomii — doniesienie z badań. „Postępy z Psychiatrii i Neurologii”, nr 11/2002.
ceBulsKa V. et al.: Poziom wiedzy i umiejętności kobiet w wieku średnim w zakresie dokonywania samooceny zdrowia. „Hygeia Public Health”, no. 46(3)/2011.
chWałczyńsKa A. et al.: Jakość życia kobiet po mastektomii. „Wiadomości Lekarskie”, nr 57(5/6)/2004.
dyla a., tWoroWsKa J., toBor E.: Ocena jakości życia kobiet po mastektomii.
„Magazyn Pielęgniarki i Położnej”, nr 6/2012.
guła A.: Rak sutka u kobiet — profilaktyka i diagnostyka. W: J. BulsKa, red.:
Zagrożenia zdrowia chorobami cywilizacyjnymi. Pedagogiczne konteksty badawcze.
Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2008.
izdeBsKi P.: Psychologiczne aspekty przebiegu choroby nowotworowej. Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2007.
Jarosz d.i., KrychoWsKa-ĆWiKła A.: Życie po mastektomii. „Położna — Nauka i Praktyka”, nr 4/2009.
JasińsKi M.: Wprowadzenie. W: M. JasińsKi, red.: W poszukiwaniu jakości życia. Ujęcie interdyscyplinarne. Wydawnictwo Niepaństwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Białystok, 2013.
KarWoWsKa M.: Wspieranie rodziny dziecka niepełnosprawnego umysłowo (w kontek-ście społecznych zmian). Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003.
KaWczyńsKa-Butrym Z.: Niepełnosprawność — specyfika pomocy społecznej.
Wydawnictwo Śląsk, Katowice 1998.
KirenKo J.: Wsparcie społeczne osób z niepełnosprawnością. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Umiejętności Pedagogicznych i Zarządzania, Ryki 2002.
KoPczyńsKa-tyszKo A.: Reakcje emocjonalne chorujących na nowotwór. W:
D. KuBacKa-JasiecKa, W. łosiaK, red.: Zmagając się z chorobą nowotworo-wą. Psychologia współczesna wobec pacjentów onkologicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999.
KulmatycKi L.: Zdrowie i dobrostan psychiczny. W: B. WoynaroWsKa, red.: Edukacja zdrowotna — podręcznik akademicki. PWN, Warszawa 2007.
latalsKi M. et al.: Rozpoznanie raka sutka u kobiet — implikacje psycho-społeczne.
„Wiadomości Lekarskie”, nr 7—8(54)/2001.
liPKa-noWaK d., dudeK d., omorczyK J.: Promocja prozdrowotnego stylu życia mieszkańców Krakowa na przykładzie Klubu Podwawelski. „Young Sports Science of Ukraine”. Vol. 4/2011.
łuczaK e., lisoWsKi J., PoziomsKa-PiątKoWsKa E.: Charakterystyka społeczna i zmia-ny trybu życia kobiet po mastektomii. „Kwartalnik Ortopedyczzmia-ny”, nr 4/2007.
marcinKoWsKa U. et al.: Estetyka ciała kobiet chorych na raka piersi wyrażona w opiniach użytkowniczek forów internetowych. „Onkologia Polska”, nr 15(2)/2012.
mroczeK B. et al.: Funkcjonowanie psychoseksualne kobiet po leczeniu raka sutka.
„Psychiatria Polska”, nr 1(46)/2012.
mroczeK B. et al.: Obraz własnej osoby po mastektomii członkiń Stowarzyszenia Amazonek województwa zachodniopomorskiego w Polsce. „Family Medicine &
Primary Care Review”, no. 12(3)/2010.
muraWa D. et al.: ABC raka piersi. Wielkopolskie Centrum Onkologii, Poznań 2010.
noWaK K.: Jakość życia w chorobie psychicznej. Wydawnictwo Politechniki Radomskiej, Radom 2010.
noWicKi A. et al.: Wpływ choroby na życie emocjonalne kobiet po operacji raka piersi zrzeszonych w klubach „Amazonek”. „Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie”, nr 55(3)/2009.
ogińsKa-BuliK N.: Rola prężności psychicznej w przystosowaniu się kobiet do choroby nowotworowej. „Psychoonkologia”, nr 15(1)/2011.
oKła W., steuden S.: Wprowadzenie w problematykę jakości życia. W: W. oKła, s. steuden, red.: Jakość życia w chorobie. Wydawnictwo KUL, Lublin 2007.
oleś M.: Jakość życia młodzieży w zdrowiu i w chorobie. Wydawnictwo KUL, Lublin 2010.
PasternaK K., PoźniaK e., ciPora E.: Amputacja piersi — tragedia i nadzieja.
„Zdrowie Publiczne”, nr 112/2002 (Supl. 1).
PaWletKo M.: Styl życia kobiet w trakcie leczenia raka piersi i po jego zakończeniu.
W: J. BulsKa, red.: O potrzebie edukacji zdrowotnej kobiet w świetle badań spo-łeczno-pedagogicznych. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.
PietrzyK A.: Ta choroba w rodzinie: psycholog o raku. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2006.
ręBiałKoWsKa-stanKieWicz M.: Grupa samopomocy jako źródło wsparcia społecznego (na przykładzie Klubu Kobiet po Mastektomii „Amazonki”). W: G. KWaśnieWsKa, a. WoJnarsKa, red.: Aktualne problemy wsparcia społecznego osób niepełnospraw-nych. Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.
ręBiałKoWsKa-stanKieWicz M.: Wsparcie społeczne jako element pedagogiki zdrowia.
W: B. WoynaroWsKa, m. KaPica, red.: Teoretyczne podstawy edukacji zdrowotnej:
stan i oczekiwania. Krajowy Ośrodek Wspierania Edukacji Zdrowotnej, Warszawa 2001.
rymaszeWsKa J., doBrzyńsKa e., KieJna A.: Funkcjonowanie społeczne i niespraw-ność społeczna — definicje, narzędzia oraz znaczenie kliniczne w psychiatrii.
„Postępy Psychiatrii i Neurologii”, nr 15(2)/2006.
samelson d.a., hannon R.: Sexual Desire in Couples Living with Chronic Medical Conditions. „The Family Journal”, no. 7(1)/1999.
sęK h., cieślaK R.: Wsparcie społeczne — sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. W: H. sęK, r. cieślaK, red.: Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. PWN, Warszawa 2004.
sęPoWicz-BuczKo K.: Poczucie sensu życia a wsparcie społeczne „Amazonek”.
Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Witelona w Legnicy, Legnica 2010.
stańczyK T.: Klub „Amazonek” — grupa wsparcia dla kobiet po mastektomii. W: Rola i zadania medycyny społecznej u progu XXI wieku: 8 Krajowy Zjazd PTMSiZP.
Wydawnictwo Akademii Medycznej, Wrocław 2002.
stęPień r., WiraszKa G.: Znaczenie rodziny w adaptacji funkcjonalnej kobiet po radykalnym leczeniu chirurgicznym raka piersi. „Problemy Pielęgniarstwa”, nr 19(3)/2011.
sygit M.: Zdrowie publiczne. Oficyna Wolters Kluwer, Warszawa 2010.
synoWiec-Piłat M.: Promocja zdrowia i profilaktyka onkologiczna w działaniach or-ganizacji pozarządowych. Wydawnictwo Adam Marszałek & Akademia Medyczna we Wrocławiu, Toruń 2009.
szymańsKa J., sienKieWicz E.: Wsparcie społeczne. „Current Problems of Psychiatry”, nr 12(4)/2011.
tasiemsKi t., KuJaWa m., PoKaczaJło J.: Jakość życia kobiet po mastektomii.
„Fizjoterapia”, nr 17(4)/2009.
terelaK J.F., KrzesicKa e., małKieWicz M.: Poczucie umiejscowienia kontroli i po-czucie koherencji a strategie radzenia sobie ze stresem u kobiet chorych na raka piersi. „Studia Psychologica UKSW”, nr 9/2009.
toBiasz-adamczyK B., szaFraniec K., BaJKa J.: Zachowania w chorobie: opis przebiegu choroby z perspektywy pacjenta. Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1999.
tyrer P.J.: Personality disorder and social functioning. In: D.F. PecK, c.m. shaPiro, eds.: Measuring Human Problems. A Practical Guide. Wiley and Sons Ltd, Chichester 1990.
Williams T.R. et al.: Psychosocial issues in breast cancer. Helping patients get the support they need. „Postgraduate Medicine”, no. 98(4)/1995.
WoynaroWsKa B.: Edukacja zdrowotna — podręcznik akademicki. PWN, Warszawa 2007.
WrońsKa I. et al.: The Quality of Women’s Life After Mastectomy in Poland. „Health Care for Woman International”, no. 10(24)/2003.
yalom M.: A history of the breast. Alfred A. Knopf, New York 1997.