Szkoła, w której przeprowadzone zostały niniejsze badania, posiada dosko-nałą bazę do prowadzenia zajęć z wychowania fizycznego. Dostępna jest tu zarówno sala gimnastyczna, jak i kryta pływalnia, a zainteresowani uczniowie mogą rozwijać również zdolności z zakresu ping-ponga podczas zajęć w świetli-cy i korzystać z boisk usytuowanych w bezpośrednim sąsiedztwie. Nauczyciele wychowania fizycznego realizują program o profilu rekreacyjno-zdrowotnym, częściowo dostosowując go do oczekiwań i potrzeb uczniów, zwracając uwagę na szczególne niebezpieczeństwa, które w razie wypadków uniemożliwiałyby młodym muzykom dalsze rozwijanie zdolności (głównie urazy rąk). W ramach lekcji prowadzone są także zajęcia taneczne (taniec historyczny, ludowy, naro-dowy). W każdym tygodniu uczniowie uczestniczą zarówno w zajęciach prowa-dzonych na sali, jak i w lekcjach pływania. Wśród badanych uczniów aż 90%
uczestniczy regularnie w zajęciach wychowania fizycznego. Pozostali posiadają zwolnienia lekarskie z tytułu udokumentowanych schorzeń. Poza zajęciami w szkole, mimo ograniczonego czasu, 43% uczniów pływa, 38% uczniów jeździ na rowerze, a 22% biega. Wielu badanych uprawia także inne sporty (jazda na nartach, taniec, fitness, gra w piłkę, zajęcia na siłowni, łucznictwo). Ponadto aż 48% uczniów zadeklarowało, iż dba o swoje zdrowie, unikając używek, z kolei 22% stosuje różnego rodzaju diety, a 28% dla bieżącej regeneracji organizmu i niwelowania niebezpieczeństw zdrowotnych wynikających z przygotowywania się do wykonywania zawodu muzyka stara się jak najwięcej spać. Jedynie 13%
gimnazjalistów i licealistów w różnym wieku zwróciło uwagę, iż intensywność zajęć związanych ze szkołą uniemożliwia im podejmowanie jakiejkolwiek
ak-13 Uczniowie wykazali się także poczuciem humoru, wspominając na przykład, iż można przytrzasnąć sobie elementy ciała klapą fortepianu bądź też stracić wzrok na skutek uderzenia pękającą od silnego napięcia metalową struną skrzypiec.
tywności prozdrowotnej wykraczającej poza ramy zajęć obowiązkowych. Szkoła dysponuje indywidualnymi szafkami dla każdego z uczniów, co pomaga odcią-żyć ich plecaki. Niestety zdecydowana większość uczniów każdego dnia zabiera ze sobą do domu instrumenty. Często jest to konieczność dźwigania futerału z kilkunastokilogramowym ciężarem noszonym na plecach bądź w ręce. Jest to kolejny powód, dla którego ta grupa zawodowa boryka się z wadami postawy i problemami układu kostnego.
Podsumowanie
Badanie, którego wyniki omówiono, miało na celu zdiagnozowanie poziomu świadomości uczniów szkoły muzycznej na temat grożących im w przyszłości niebezpieczeństw zdrowotnych wynikających z pracy zawodowej. Miało uwraż-liwić ich na konieczność odpowiedzialnego i higienicznego podchodzenia do pracy ze swoim instrumentem. Trzeba przyznać, iż badani wykazali się wyso-kim poziomem świadomości i elokwencją, udowadniając, iż rozumieją wagę problemu. Mimo młodego wieku wielu uczniów odpowiedzialnie podchodzi do zagadnień własnej przyszłości, podejmując różnego rodzaju zachowania prozdrowotne. Autor wyraża nadzieję, iż przeprowadzenie niniejszego badania pobudziło pewną refleksję również w świadomości tych, którzy do tej pory nie dostrzegali omawianego problemu. A sam fakt zwrócenia uwagi na to, iż nauka interesuje się ich przyszłością i zdrowiem, mógł mieć charakter budujący.
Inne było również podejście słuchaczy podczas wykładu Jak uchronić uczniów przed dolegliwościami zawodowymi i jednocześnie w pełni wykorzystać ich potencjał psychofizyczny, wzrosło zainteresowanie indywidualnymi warszta-tami prowadzonymi przez Jadwigę Śmieszchalską dla wąskiej grupy uczniów wyłonionych wcześniej przez pedagogów, czego wynikiem jest druga edycja warsztatów i treningu, które odbyły się w szkole w dniach 11—12 stycznia 2015 roku dzięki staraniu dyrektora oraz szkolnego pedagoga. Badanie miało zatem również swój wymiar profilaktyczny. Podsumowaniem wspomnianego wykładu mającego miejsce w listopadzie 2014 roku była sugestia, by planując swój dalszy rozwój jako muzyka zawodowego, aplikować do tych uczelni, które dostrzegają rozwijającą się gałąź medycyny sztuki muzycznej. W Polsce do takich należą Uniwersytet Muzyczny Fryderyka Chopina w Warszawie oraz Akademia Muzyczna im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi, ale w po-równaniu z uczelniami zachodnimi oferta jest na razie bardzo ograniczona.
Tymczasem badania prowadzone na świecie potwierdzają, iż 91% muzyków skarży się z powodu bólu odczuwanego w ostatnich 12 miesiącach, przede wszystkim w okolicach szyi, pleców, oraz dłoni. Obszary te związane są z
posta-wą muzyków szczególnie angażujących ramiona i ręce14. Wielu dolegliwościom można zapobiec nie tylko przez mądrą i świadomą praktykę, ale także poprzez uprawianie sportu. „Muzycy aktywni fizycznie odczuwają mniej dolegliwości i rzadziej muszą przerwać praktykę instrumentalną z ich powodu”15. Z badań wynika jednak, iż nie chodzi o czas poświęcany treningowi i jego intensyw-ność. Nie można również wyłonić dziedzin sportu, które byłyby najbardziej dla muzyków „dobroczynne”. Chodzi raczej o profesjonalizm podejmowanych wysiłków, najlepiej pod okiem wykwalifikowanego trenera. Wyniki badań su-gerują bowiem, iż najczęściej na ból uskarżają się muzycy uczęszczający na pływalnię i jeżdżący na rowerze: są to dziedziny, do których uprawiania do-stęp jest stosunkowo łatwy i nie wymaga profesjonalnej pomocy. Na mniejsze dolegliwości narażeni są natomiast — co interesujące — muzycy zajmujący się sportami siłowymi. Wydaje się, iż podstawowym wyznacznikiem zdrowia w pełnieniu muzycznych obowiązków zawodowych jest świadomość działania własnego organizmu, a także higieniczny tryb życia, odpowiednia ilość czasu poświęcana na odpoczynek oraz właściwa dieta. Na wszystkie wymienione elementy zwrócili uwagę uczestnicy badania, które było podstawą zredagowania niniejszego artykułu. Pewnym wskazaniem dla praktyki może być propozycja bardziej wnikliwego analizowania predyspozycji uczniów — kandydatów do gry na poszczególnych instrumentach. W świetle aktualnych założeń naukę w szkole muzycznej rozpocząć może każde dziecko, które wykaże się odpo-wiednimi kompetencjami słuchowymi, a wśród dokumentów dostarczy zaświad-czenie wydane przez lekarza. Z relacji rodziców kandydatów wiadomo jednak, iż takie druki wydawane są bez szczególnego przywiązywania do nich wagi, tymczasem zasadna byłaby chociażby ocena wielkości dłoni, długości palców, zakresu ruchomości stawów, rodzaju postury i umięśnienia, symetrii kończyn oraz postawy ciała zbadanych ze względu na przydatność do gry na konkretnym instrumencie i możliwości rozwoju danego ucznia prognozowane na najbliższe lata. Wyrażenie przez lekarza precyzyjnej informacji o przeciwwskazaniach pozwoliłoby w przyszłości zapobiec poczuciu zawodu w związku z porażkami podczas gry, a w dalszej perspektywie schorzeniom wynikającym z wkładania nadnaturalnego wysiłku w aktywność, do której uczeń nie został stworzony.
14 Na podstawie doniesień prezentowanych w filmie podsumowującym badania dostępnym w języku angielskim na stronie http://vimeo.com/64639694 (tłumaczenie własne).
15 http://stanmuzyczny.wordpress.com/2013/04/23/dolegliwosci-bolowe-muzykow-badania-i-rozwiazania (dostęp: 22.12.2014).
Bibliografia
draBek l., SoBol E., red.: Słownik języka polskiego. PWN, Warszawa 2013.
JaniSzewSki M.: Ergonomia zawodu muzyka. PWN, Warszawa—Łódź 1992.
łoBocki M.: Metody i techniki badań pedagogicznych. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2003.
SikorSki K.: Instrumentoznawstwo. PWM, Kraków 1975.
śmieSzchalSka J.I.: Materiały z wykładu i szkolenia CENSA Medycyna sztuki muzycz-nej — wprowadzenie.
Źródła internetowe
http://stanmuzyczny.wordpress.com/2013/04/23/dolegliwosci-bolowe-muzykow-badania-i-rozwiazania (dostęp: 22.12.2014)
http://stanmuzyczny.wordpress.com/category/biomechanika-i-posturologia (dostęp:
22.12.2014)
https://www.youtube.com/watch?v=hO27SG1KDOw (dostęp: 22.12.2014)
https://www.youtube.com/watch?v=pwXlWFV9OmI&list=FLvRAolBYPbp-lvc9TPmv OEg (dostęp: 22.12.2014)
http://vimeo.com/64639694 (dostęp: 22.12.2014)