Obszar zdegradowany

Kolejnym etapem po zidentyfikowaniu zjawisk kryzysowych w sferach: środowiskowej, gospodarczej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej było nałożenie ich wszystkich na obszar kryzysu w sferze społecznej, tak aby można było zidentyfikować spełnienie warunku z Wytycznych … Ministra Rozwoju pozwalającego uznanie obszaru występowania negatywnych zjawisk społecznych za obszar zdegradowany. Warunkiem tym jest współwystępowanie na jego obszarze przynajmniej jednego z negatywnych zjawisk w pozostałych, wymienionych sferach (grupach zjawisk).

Nałożenie na siebie negatywnych zjawisk z różnych sfer dało interesujący obraz procesów degradacji zachodzących na obszarze miasta. Najważniejszym wnioskiem jest wyraźne współwystępowanie zjawisk kryzysowych w sferze społecznej i pozostałych sferach. W każdej z jednostek referencyjnych, w których zidentyfikowano stan kryzysowy w sferze społecznej współwystępowały negatywne zjawiska w co najmniej dwóch pozostałych grupach problemów.

Tym samym zakwalifikowanie tych obszarów jako obszaru zdegradowanego nie budzi wątpliwości.

Obszar zdegradowany w Hajnówce objął łącznie osiem jednostek referencyjnych, tj.: Mostowa, Centrum-Millenium, Chemiczna, Chopina, Kolejki Leśne, Lipowa I, Międzytory oraz Poryjewo. Liczba ludności zamieszkującej go wyniosła 5228 osób, co odpowiadało 24,5%

udziałowi w ogóle liczby mieszkańców Hajnówki. Obszar ten obejmował 176 ha powierzchni, co stanowiło 8,3% ogółu powierzchni miasta.

W trakcie przeprowadzonych badań jakościowych stanowiących uzupełnienie analizy wskaźnikowej zidentyfikowano ponadto niezamieszkały obszar pokolejowy, charakteryzujący się występowaniem szeregu negatywnych zjawisk z innych niż społeczna sfer. Wśród nich znalazły się zjawiska:

a) Gospodarcze.

Wraz z zamknięciem dworca kolejowego, przeniesieniem z tego obszaru funkcji transportowych związanych z ponadlokalnym transportem drogowym (m.in.

busy) i związanym z tymi faktami ograniczeniu przepływów pasażerów, wyraźnemu pogorszeniu ulega kondycja małych, lokalnych przedsiębiorstw usługowych działających na tym obszarze (bar, szewc, drobny handel).

b) Przestrzenno-funkcjonalne.

Wraz z ograniczeniem funkcji transportowych zaobserwowano dekapitalizację infrastruktury liniowej (np. drogi, chodniki itp.) jak również publicznych terenów zieleni urządzonej (skwery, zieleńce).

c) Techniczne.

W tej grupie zjawisk odnotowano w szczególności procesy degradacji stanu technicznego głównego obiektu kubaturowego na tym obszarze, tj. nieczynnego dworca kolejowego.

147 W efekcie przeprowadzonych badań, biorąc pod uwagę również znaczenie obszaru z punktu widzenia planowanych procesów rozwojowych miasta, wynikające m.in. z potencjałów na nim zidentyfikowanych, podjęto decyzję o włączeniu części jednostki urbanistycznej Kolejowy do obszaru zdegradowanego i rewitalizacji pod tą samą nazwą. Obszar ten składał się z trzech podobszarów, w tym jednego obejmującego bezpośrednie otoczenie wieży ciśnień na północy oraz dwóch zlokalizowanych w bezpośredniej bliskości dworca kolejowego. Łączna powierzchnia tak wyznaczonego obszaru wyniosła 6,3 ha i odpowiadała 0,3% udziałowi w powierzchni miasta ogółem.

Po poszerzeniu obszaru zdegradowanego wyznaczonego w ramach audytu miejskiego o zdegradowany obszar pokolejowy podstawowe parametry opisujące go przedstawiały się następująco: liczba ludności zamieszkującej obszar zdegradowany nie uległa zmianie i w dalszym ciągu wynosiła 5228 osób, co odpowiadało 24,5% udziałowi w ogóle liczby mieszkańców Hajnówki; powierzchnia obszaru uległa zwiększeniu o 6,3 ha, co w efekcie końcowym dało wynik 182,3 ha powierzchni, co stanowiło 8,6% ogółu powierzchni miasta.

Na obszar zdegradowany składały się jednostki o dość zróżnicowanym profilu procesów degradacji. Dwoma najczęściej występującymi wśród jednostek zdegradowanych negatywnymi zjawiskami były kwestie związane ze zjawiskiem ubóstwa oraz kryzysu w rodzinach. W obu przypadkach występowały one w pięciu z ośmiu jednostek składających się na obszar zdegradowany. W trzech przypadkach oba zjawiska współwystępowały. Sytuacja taka miała miejsce w trzech jednostkach: Chemiczna, Kolejki Leśne i Poryjewo. W pozostałych przypadkach zidentyfikowano albo problemy związane z ubóstwem (Lipowa I, Międzytory) lub też z kryzysem w rodzinach (Mostowa, Centrum-Millenium).

Drugimi, co do liczebności negatywnych zjawisk na obszarze zdegradowanym, były kwestie wynikające z niskiego poziomu bezpieczeństwa. Stan kryzysowy w tej grupie zjawisk społecznych stwierdzono w co drugiej z jednostek, które uzyskały status obszaru zdegradowanego. Były to: Mostowa, Centrum-Millenium, Chopina oraz Poryjewo.

Kolejne grupy negatywnych zjawisk występowały rzadziej, jednak nadal względnie często.

Stany kryzysowe odnosiły do trzech następujących grup zjawisk, z których w każdej odnotowano je również dla trzech z analizowanych jednostek zdegradowanych. Takimi obszarami problemowymi były:

a) Chemiczna, Kolejki Leśne, Poryjewo - bezrobocie

b) Chemiczna, Chopina, Lipowa I - niski poziom kapitału społecznego c) Chemiczna, Kolejki Leśne, Międzytory - problemy alkoholowe.

Najrzadziej na obszarze zdegradowanym występowały problemy związane z postępującym starzeniem się społeczeństwa (Chopina, Międzytory) oraz problemami edukacyjnymi dzieci i młodzieży (Chemiczna, Lipowa I).

Na problemy natury społecznej jednostek zdegradowanych nakładały się negatywne zjawiska o innym charakterze. Do najczęściej występujących należały negatywne zjawiska ze sfery środowiskowej oraz przestrzenno-funkcjonalnej. Występowały one we wszystkich za wyjątkiem

148 dwóch analizowanych jednostek. W pierwszym z wymienionych przypadków jednostkami, w których nie odnotowano stanu kryzysowego, były jednostki Kolejki Leśne oraz Międzytory.

W drugim, Kolejki Leśne oraz Centrum-Millenium.

Stany kryzysowe w pozostałych dwóch sferach, tj. gospodarczej oraz technicznej należały do względnie rzadko występujących. Dotyczyły one kolejno dwóch (Kolejki Leśne, Międzytory) oraz trzech (Mostowa, Centrum-Millenium, Kolejki Leśne) jednostek referencyjnych.

Przeprowadzona analiza pozwoliła na identyfikację różnego rodzaju negatywnych zjawisk również w przypadku pozostałych jednostek. Względnie niższe natężenie zjawisk kryzysowych nie dało możliwości uznania ich za obszar zdegradowany. Na szczególną uwagę zasługują obszary, w których zidentyfikowano występowanie stanu kryzysowego w sferze społecznej. Do takich należały: Górne (demografia), Placówka (kapitał społeczny), Podmiejska-Odległa (kapitał społeczny), Reja (demografia), Wrzosowa (stan zdrowia) oraz Żabia Górka (kapitał społeczny).

Zidentyfikowane problemy mogą posłużyć zatem do bardziej precyzyjnego adresowania działań realizowanych w np. ramach Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych oraz innych sektorowych działań podejmowanych przez miasto w sferze społecznej. Przykładowo:

a) Górne charakteryzujące się najwyższym w skali miasta odsetkiem osób w wieku poprodukcyjnych może stać się obszarem priorytetowym z punktu widzenia polityki senioralnej.

b) Jednostka Wrzosowa wyróżniająca się problemami związanymi ze stanem zdrowia mieszkańców może zostać objęta działaniami skierowanymi do osób niepełnosprawnych i długotrwale chorych.

c) Obszary o niski kapitale społecznym (Placówka, Podmiejska-Odległa, Żabia Górka) mogą być z kolei przedmiotem działań aktywizacyjnych skierowanych do lokalnych społeczności.

Na uwagę zasługuje również grupa jednostek, w których nie zidentyfikowano stanu kryzysowego w sferze społecznej, ale odnotowano problemy w pozostałych grupach negatywnych zjawisk. Ze względu na węższy, niż w przypadku zjawisk społecznych, zakres analiz przeprowadzonych dla pozostałych sfer, ich przydatność na potrzeby działań prowadzonych poza programem rewitalizacji jest wyraźnie niższa. W grupie jednostek, w których odnotowano co najmniej dwa negatywne zjawiska w pozostałych sferach znalazły się: Celna, Czworaki-Majdan, Kołodzieja, Lipowa II, Paszki I oraz Wrzosowa. Ponadto, w trakcie badań jakościowych stwierdzono niską dostępność do infrastruktury społecznej na obszarze jednostki Judzianka.

149

Tabela. 5.6.1. Zjawiska kryzysowe w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej oraz technicznej w Hajnówce w 2015 r.

Źródło: opracowanie własne.

150 Rysunek. 5.6.1. Obszary kryzysowe w sferach: społecznej, gospodarczej, środowiskowej, przestrzenno-funkcjonalnej i technicznej w Hajnówce w 2015 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych UM i in.

151

L.p. Nazwa jednostki Liczba stanów kryzysowych

w sferze społecznej Sfery/grupy zjawisk zdegradowanych Ludność Powierzchnia

Społeczna Gospodarcza Środowiskowa Przestrzenno-funkcjonalna Techniczna Liczba sfer w kryzysie Liczba % ha %

1. Chemiczna 7 + - + + - 3 284 1,3 19,7 0,9

Tabela 5.6.2. Obszar zdegradowany i rewitalizacji w Hajnówce w 2015 r.

Źródło: opracowanie własne.

* po korekcie obszaru przy ul. Armii Krajowej o powierzchnię 1 ha

** w tym zdegradowany fragment obszaru Kolejowego (jednostka nr 27) o powierzchni 6,3 ha

152