Obszary dechrystianizujące się

Na tych terenach można stwierdzić, że całość społeczeństwa oddaliła się od wiary. „Tkanka kościelna jest słabsza, choć niepozbawiona elementów żywotności” (US, Wstęp). W tym paragrafie zostanie przedstawiona sytuacja Kościoła w następujących krajach: Austrii, Hiszpanii, Portugalii, Malcie, Irlandii i Stanach Zjednoczonych.

Podczas wizyty biskupów Kościoła w Austrii ad limina Apostolorum w 2005 r., papież stwierdził, że proces sekularyzacji zachodzi również w tym kraju. Przejawia się on w spadku poziomu identyfikacji z Kościołem, a wraz z nim słabnie pewność wiary oraz świadectwo życia ewangelicznego. W pewnym stopniu przyczyniły się do tego zaniedbania w dziedzinie nauczania katolickiego. Niektóre aspekty wiary, zwłaszcza zaś moralności nie były odpowiednio przekazywane w katechezie i innych formach przepowiadania. Benedykt XVI podkreślał również liczne pozytywne elementy życia Kościoła w Austrii. Należą do nich m.in.: ponowne odkrycie adoracji eucharystycznej, modlitwy różańcowej czy współpraca z władzami świeckimi na rzecz dobra wspólnego. Papież zwrócił uwagę na działania, służące wzbudzeniu odpowiedzialności misyjnej katolików w Austrii. Wymienił nadzwyczajne misje w Wiedniu oraz Mitteleuropäischer Katholikentag z udziałem wielu młodych, jako szczególne świadectwo wiary wobec narodów europejskich87.

Benedykt XVI udał się do tego kraju w 2007 r., z racji 850 rocznicy powstania sanktuarium maryjnego w Mariazell, istotnego również dla katolików z Europy Środkowo-Wschodniej. Stwierdził, że wiara jest zakorzeniona w austriackiej tradycji, a działalność Kościoła wpłynęła znacząco na tamtejszą kulturę88. Papież podkreślał, że Mariazell nadal jest miejscem, do którego wierni licznie pielgrzymują, kształtując swoją wiarę i życie. Zwracał

85 Por. Benedykt XVI. Troszczcie się o ewangelizację w Afryce. 20 XI – Msza św. na Stadionie Przyjaźni

w Kotonu. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 1:2012 s. 20-21.

86 Por. Benedykt XVI. Nowa epoka nadziei. 23 listopada 2011 r. – Watykan. Audiencja generalna po

podróży. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 1:2012 s. 5.

87 Por. Benedykt XVI. Proseguite con coraggio e con fiducia la grande opera di autentico rinnovamento

della vita di fede secondo le direttive della Chiesa Universale. Il discorso ai Presuli della Conferenza Episcopale dell’Austria. „L’Osservatore Romano” wyd. włoskie 11:2005 s. 5.

88 Por. Benedykt XVI. Kultura Austrii jest do głębi przeniknięta orędziem Chrystusa. 7 września –

uwagę, że wiele ze swojej tożsamości i stanu posiadania Austria zawdzięcza chrześcijaństwu. Zalecał również podejmowanie samokrytyki w dziedzinie życia religijnego, państwowego i społecznego89.

W kraju obfitującym w klasztory, nazywanym Klösterreich, przestrzegał przed sprowadzaniem dziedzictwa chrześcijańskiego jedynie do sfery kultury, a nawet ekonomii. Ukazywał wartość organizacji i struktur obecnych w Kościele, ale jednocześnie przestrzegał przed przypisywaniem im funkcji nadrzędnej wobec wiary90. Doceniał charakterystyczne zaangażowanie Austriaków w wielu organizacjach charytatywnych, w znacznej mierze prowadzonych przez Kościół. Działalność tę określił pojęciem „kultury wolontariatu”91.

Refleksja nad sytuacją Kościoła w kraju, którego patronką jest Magna Mater Austriae, została włączona w bieżącą sytuację kontynentu. Postępująca w Europie, również w Austrii, sekularyzacja i laicyzacja, znajduje swój wyraz m.in. w zmianie znaczenia niedzieli. Bywa ona traktowana jedynie w kategoriach wypoczynku i komercji. Stąd papież udzielił wsparcia austriackiemu ruchowi „Przymierze w obronie wolnej niedzieli”92. Benedykt XVI stwierdził, że naród austriacki, ze względu na swoją chrześcijańską tradycję i położenie geograficzne, może przyczynić się w Europie do ponownego odkrywania prawdziwych wartości i korzeni kontynentu93.

Do Hiszpanii papież udał się trzykrotnie. W 2006 r. z racji V Światowego Spotkania Rodzin z Ojcem Świętym w Walencji, w 2010 r. z okazji Roku Jubileuszowego św. Jakuba i poświęcenia kościoła Sagrada Familia w Barcelonie oraz w 2011 r. podczas Światowych Dni Młodzieży w Madrycie. Kościół w Hiszpanii był przedmiotem zainteresowania Benedykta XVI z powodu jego zasług w ewangelizacji oraz współczesnej działalności wobec postępującej sekularyzacji, która niekiedy przenika do wewnątrz wspólnoty kościelnej. Ludzie ochrzczeni żyją jakby Bóg nie istniał. Wiara bywa sprowadzana wyłącznie do sfery prywatnej, co wypacza prawdę o człowieku. Godzi również w kulturę i społeczeństwo. Wyraził jednocześnie poparcie dla tamtejszego sposobu prowadzenia duszpasterstwa. Polegał on na uwrażliwianiu wiernych na niebezpieczeństwo postaw sprzecznych z Ewangelią. Zakładał postawienie Eucharystii w

89 Por. Benedykt XVI. Chcę być rzecznikiem tych, którzy, nie mają głosu. 7 września – Wiedeń. Spotkanie

ze światem polityki. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2007 s. 17-19.

90 Por. Benedykt XVI. Niczego nad służbę Bożą nie przedkładać. 9 września – Heiligenkreuz. Spotkanie

z cystersami w opactwie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2007 s. 29.

91 Por. Benedykt XVI. Dobro i społeczeństwo nie mogą przetrwać bez wolontariatu. 9 września – Wiedeń.

Spotkanie z wolontariuszami. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2007 s. 30-31.

92 Por. Benedykt XVI. Dziękuję Panu za pielgrzymkę do Austrii. 12 września – Watykan. Audiencja

generalna po podróży. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2007 s. 34.

93 Por. Benedykt XVI. Austria i jej mieszkańcy są mi jeszcze bliżsi. 9 września – Wiedeń-Schwechat.

centrum programu duszpasterskiego dla odnowienia życia chrześcijańskiego. Benedykt XVI zachęcał ponadto biskupów do trwania w jedności, która wyraża komunię całego Kościoła. Ich postawa powinna być zaczynem jedności powierzonych im wiernych94.

W Hiszpanii, kraju XVI-wiecznej odnowy katolicyzmu, szczególnie widoczny jest intensywny spór między religią a nowoczesnością. Jego korzenie sięgają lat trzydziestych XX wieku. Początek wzięły tam wówczas zjawiska antyklerykalizmu oraz silnej i agresywnej sekularyzacji, które trwają nadal95. Z drugiej zaś strony stolica kraju była miejscem manifestacji wartości życia, małżeństwa i rodziny96. Po zakończeniu pontyfikatu, Benedykt XVI stwierdził, że Madryt, obok pewnych stolic europejskich, nie jest miastem katolickim97. Dla zaistnienia spotkania wiary i laickości w sensie ogólnoeuropejskim, istotny jest stan tej relacji w Hiszpanii98, kraju tak silnie ukształtowanym przez chrześcijaństwo99 i zasłużonym w historii misji na świecie100.

Odwoływanie się do przeszłości było dla Benedykta XVI środkiem ewangelizacji teraźniejszości. W Santiago de Compostela wyjaśniał znaczenie wielowiekowej tradycji pielgrzymowania jako decyzji odejścia od siebie, a pójścia na spotkanie z Bogiem101. Jego środkiem i przestrzenią jest relacja z drugim człowiekiem oraz odkrywanie prawdziwych, wspólnych potrzeb102. Papież uznawał siebie również za pielgrzyma, który pragnie umacniać wiarę i ożywiać nadzieję ludzi. Z sanktuarium św. Jakuba skierował apel do wszystkich wiernych Kościoła w Hiszpanii. Zachęcał do życia w prawdzie i radosnego wyznawania wiary, popartego świadectwem w rodzinie, pracy i społeczeństwie103. Odwoływał się do gestu obejmowania stóp figury św. Jakuba i interpretował go w dwóch wymiarach. Pierwszym jest strzeżenie depozytu wiary bez jego umniejszania bądź podporządkowywania innym

94 Por. Benedykt XVI. Kształtujcie chrześcijańską świadomość wiernych. List Benedykta XVI do

biskupów hiszpańskich. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 9-10:2006 s. 12-13.

95 Por. Benedykt XVI. Konferencja prasowa w samolocie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 12:2010 s. 23-24.

96 Por. Benedykt XVI. «Z Jego pełności wszyscy otrzymaliśmy – łaskę po łasce». 2 I – Rozważanie przed

modlitwą «Anioł Pański». „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 2:2011 s. 25. 97 Por. Benedykt XVI, P. Seewald. Ostatnie rozmowy. Kraków 2016 s. 250.

98 Por. Benedykt XVI. Konferencja prasowa w samolocie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 12:2010 s. 24.

99 Por. Benedykt XVI. Kościół uobecnia wśród ludzi Chrystusa. 6 XI – Ceremonia powitalna na lotnisku

Santiago de Compostela. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 12:2010 s. 24-25.

100 Por. Benedykt XVI. Nadzieja na przyszłość Kościoła i świata. 18 VIII – Przemówienie podczas

ceremonii powitalnej na madryckim lotnisku Barajas. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2011 s. 8. 101 Por. Benedykt XVI. Poszukiwanie prawdy jest warunkiem autentycznej wolności. 6 XI – Wizyta w

katedrze w Santiago de Compostela. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 12:2010 s. 26.

102 Por. Benedykt XVI. Nie można czcić Boga, nie troszcząc się o człowieka. 6 XI – Msza św. na placu

Obradorio z okazji Jubileuszowego Roku św. Jakuba. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 12:2010 s. 28. 103 Por. Benedykt XVI. Poszukiwanie prawdy jest warunkiem autentycznej wolności. 6 XI – Wizyta w

korzyściom. Drugim zaś podejmowanie misji głoszenia Ewangelii104. Uświadamiał człowiekowi, że jest kochany przez Boga. W konsekwencji tego faktu, wzywał do umiłowania Kościoła i podejmowania misji. Doceniał również zaangażowanie katolików hiszpańskich w posługę cierpiącym105. Wyraził konieczność jej praktykowania dla zaświadczenia o miłosierdziu jako wyróżniku chrześcijaństwa. Zachęcał również do naśladowania przykładów dobroczynności znanych z hiszpańskiej tradycji106. Wyrażał przekonanie o ważności zachowywania i rozwijania dorobku duchowego i kulturowego przodków. Są to sposoby przekazywania młodemu człowiekowi wartości niezbędnych do tworzenia solidarnego społeczeństwa107.

Powody do zaniepokojenia sytuacją eklezjalną i społeczną w Hiszpanii mają charakter obiektywny. Benedykt XVI wyraził jednak nadzieję na ich przezwyciężenie, również dzięki dynamicznemu usposobieniu Hiszpanów108. Wciąż istnieje tam wiara żywotna i twórcza, która jest nośnikiem ich tożsamości, niczym kwas dezoksyrybonukleinowy w organizmie człowieka109.

Podczas Światowych Dni Młodzieży stwierdził możliwość skutecznej współpracy Kościoła i władz świeckich w przestrzeni dobra. Tym samym wskazał pośrednio na Osobę Chrystusa, który jednoczy110. Przekonywał, że prawdziwie racjonalne otwarcie, pluralizm i wzajemny szacunek w życiu społecznym nie stoją w sprzeczności z wiarą i ewangelicznym postępowaniem. Przeciwnie, angażowanie sił ludzkich w relację z Chrystusem może przynieść wyłącznie dobre skutki111.

Kolejnym krajem, który można zaliczyć do obszarów dechrystianizujących się jest Portugalia. Papież udał się tam w 2010 r. Wyrażał wtedy uznanie dla historii wiary i kultury tego kraju oraz zasług w ewangelizacji w Ameryce Południowej, Afryce i Azji. Przyznał

104 Por. Benedykt XVI. Udałem się do Hiszpanii jako świadek zmartwychwstałego Chrystusa i siewca

nadziei. 10 XI – Audiencja generalna po powrocie do Watykanu. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 1:2011 s. 40.

105 Por. Benedykt XVI. Poszukiwanie prawdy jest warunkiem autentycznej wolności. 6 XI – Wizyta w

katedrze w Santiago de Compostela s. 26-27.

106 Por. Benedykt XVI. Dla chrześcijanina każdy człowiek jest sanktuarium Boga. 7 XI – Wizyta w

ośrodku «Obra Benéficio Social del Nen Déu» w Barcelonie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 1:2011 s. 37. 107 Por. Benedykt XVI. Modlitwą i sercem obejmuję wszystkich Hiszpanów. 7 XI – Ceremonia pożegnalna

na barcelońskim lotnisku. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 1:2011 s. 38.

108 Por. Benedykt XVI. Nadzieja na przyszłość Kościoła i świata. 18 VIII – Przemówienie podczas

ceremonii powitalnej na madryckim lotnisku Barajas s. 8.

109 Por. Benedykt XVI. P. Seewald. Światłość świata s. 848.

110 Por. Benedykt XVI. Współpraca Kościoła i instytucji świeckich pokazuje, że dobro jednoczy. 20 VIII

– Przemówienie do komitetów odpowiedzialnych za organizację ŚDM. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2011 s. 19.

111 Por. Benedykt XVI. Hiszpania może iść drogą postępu, nie rezygnując ze swojej głęboko religijnej

duszy. 21 VIII – Przemówienie pożegnalne na lotnisku Barajas. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 10-11:2011 s. 27.

zarazem, że również tam sekularyzm jest dostrzegalny, a jego geneza sięga XVIII w. Charakteryzuje go dialektyka wspólna dla całej Europy. Polega ona na przeciwstawianiu wiary i laickości, tradycji i nowoczesności, religii i kultury. Wówczas pełny dialog z dziedzictwem przeszłości, a także poznawanie człowieka nie są możliwe. Odpowiedzią jest wspomniane wyżej zbliżenie dwóch, pozornie przeciwstawnych dziedzin życia człowieka112.

Portugalia jest krajem, w którym istnieją różne systemy wartości i poglądy etyczne. Tym bardziej wynika z tego potrzeba poznawania istoty człowieczeństwa i chrześcijaństwa. Celem tego jest bardziej wiarygodne świadectwo i skuteczna ewangelizacja113. Benedykt XVI przypomniał, że misje podejmowane w historii przez Portugalczyków nie zniszczyły ich własnej tożsamości. Ta prawidłowość zachodzi nadal. Mieszkańcy tego kraju przyczyniają się do duchowej i moralnej odnowy życia Europejczyków poprzez wnoszenie wartości religijnych i kulturowych. Ich przykłady odnaleźć mogą w postaciach świętych pochodzenia portugalskiego. Papież wskazywał na ich inspirującą wartość i stwierdził, że w Portugalii duchowni właściwie zrozumieli, jakie jest dzisiaj ich priorytetowe zadanie. To doprowadzenie każdego chrześcijanina do świadczenia o Chrystusie. Zarazem zwrócił uwagę na nierealistyczną wizję duszpasterstwa. Polega ona na przewidywaniu skutków wiary w życiu społecznym, kulturowym i politycznym, podczas gdy wielu nie ma wiary. Struktury, programy kościelne, władze i funkcje uważane bywają za ważniejsze niż istota i fundament wiary. Wobec tego Benedykt XVI wyraził konieczność podjęcia nowej ewangelizacji114. W Portugalii jest ona szczególnie związana z sanktuarium w Fatimie i treścią objawień maryjnych. Jest to miejsce, gdzie wybrzmiewa na nowo Boży plan odkupienia. Tam też Benedykt XVI skłaniał do przemyślenia, czy współczesny człowiek jeszcze wierzy, ma czas dla Boga i chce Go słuchać. Przekonywał również: „łudzi się ten, kto sądzi, że prorocka misja Fatimy się zakończyła”115.

Papież przypomniał, że jako pierwsi do ewangelizacji zobowiązani są biskupi. Docenił determinację i bezwarunkową wierność miejscowych hierarchów. Podkreślał, że utrata zbawienia przez własny naród powinna być ich jednym powodem do obaw. Wskazywał na potrzebę poznawania i rozumienia sytuacji społecznej i kulturowej, oceniania braków duchowych oraz efektywnego planowania duszpasterstwa. Stwierdził, że w formacji

112 Por. Benedykt XVI. Konferencja prasowa w samolocie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 6.

113 Por. Benedykt XVI. Przybywam jako pielgrzym do Matki Boskiej Fatimskiej. 11 maja – Lizbona.

Powitanie na lotnisku. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 8.

114 Por. Benedykt XVI. Wielkie zasługi Portugalii w szerzeniu wiary na różnych kontynentach. 11 maja

– Lizbona. Msza św. na «Terreiro do Paço». „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 9-10.

115 Benedykt XVI. Prorocka misja Fatimy dla zbawienia świata. 13 maja – Fatima. Msza św. na placu

ewangelizatorów należy prowadzić do pragnienia świętości, która wpływa na skuteczność misji w sposób zasadniczy116.

Papież odniósł się do powstawania i działalności tamtejszych ruchów i grup apostolstwa. Określił je znakiem żywotności Kościoła. Konieczne jest jednak dbanie o ich eklezjalność. Aktywność członków powinna być włączona w życie całego Kościoła powszechnego i przyczyniać się do dobra wszystkich. Gwarancją tego jest posłuszeństwo wobec biskupów. Ci zaś powinni odznaczać się względem nich wyrozumiałością i gotowością pomocy. W to zadanie biskupi powinni wprowadzać i w nim umacniać prezbiterów. Benedykt XVI wyraził przekonanie, że inaczej niż bywało, odpowiedzialność biskupów za rozwój kapłanów powinna mieć charakter pierwszoplanowy117.

Nowa ewangelizacja wyraża się w ponownym uświadamianiu społecznej roli Kościoła. Wobec kryzysu prawdy, należy argumentować, że Kościół poprzez jej głoszenie, czyni przysługę wszystkim. Potrzeba wreszcie głosić, że Chrystus jest prawdą, a szukanie jej poza Nim, w społeczeństwie o większości katolickiej, zmierza do upadku118. Benedykt XVI przypominał Portugalczykom ich tożsamość chrześcijańską oraz wynikające z niej zobowiązania i dyspozycje119. Papież zachęcał ich do dalszego trwania w poczuciu Boga i otwartości na człowieka w duchu humanizmu chrześcijańskiego. Z Portugalii wyniósł on doświadczenie wiary i radości tamtejszych katolików120. Wyraził uznanie dla wierności i ewangelizacyjnego poświęcenia duchownych, realizowanego nierzadko bez rozgłosu121. Podkreślał wartość dążenia do prawdy i piękna przez ludzi kultury, a także zaangażowania dla dobra wspólnego. Wzywał do przyjęcia Ewangelii w sposób integralny oraz dawania świadectwa jako impulsu do odnowy życia społecznego122.

W 2010 r. Benedykt XVI udał się na Maltę. Okazją była 1950 rocznica przybycia św. Pawła. Wyraził przekonanie o znaczącej żywotności Kościoła na wyspie, zachowywaniu wiary

116 Por. Benedykt XVI. Pasterze są odpowiedzialni za otwarcie Kościoła na działanie Ducha Świętego.

13 maja – Fatima. Spotkanie z biskupami Portugalii. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 25. 117 Por. Tamże s. 26.

118 Por. Benedykt XVI. Twórzcie piękno, ale przede wszystkim niech w waszym życiu będzie miejsce dla

piękna. 12 maja – Lizbona. Spotkanie z przedstawicielami świata kultury. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 12.

119 Por. Benedykt XVI. Przesłanie z okazji 50-lecia sanktuarium Chrystusa Króla w Almadzie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 11.

120 Por. Benedykt XVI. Wyrażam wszystkim moją wdzięczność. 14 maja – Porto. Pożegnanie na lotnisku. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 29.

121 Por. Benedykt XVI. Biała Pani z Fatimy wzywa nas, byśmy zaufali «mądrości z góry». 19 maja –

Watykan. Audiencja generalna po podróży. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7:2010 s. 30.

122 Por. Benedykt XVI. Wyrażam wszystkim moją wdzięczność. 14 maja – Porto. Pożegnanie na lotnisku s. 29.

i wysokiej liczbie powołań do kapłaństwa123. Odwoływał się do historii wiary i kultury chrześcijańskiej, związanej również z położeniem geograficznym na skrzyżowaniu dróg z Europy, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu. Uświadamiał mieszkańcom, że mogą wnosić istotny wkład w dziedziny takie jak prawdziwa tolerancja czy imigracja. Jako ich powinności przypominał obronę nierozerwalności małżeństwa jako związku naturalnego i sakramentalnego, prawdy o naturze rodziny, świętości o życia człowieka od poczęcia do naturalnej śmierci, a także wolności religijnej dla całościowego rozwoju jednostki i społeczeństwa. Ukazał wartość czerpania z chrześcijańskiego dziedzictwa własnego kraju, m.in. z przykładu św. Jerzego Precy, duchownego pochodzenia maltańskiego, przełomu XIX i XX w124. Podczas jego kanonizacji w 2007 r. Benedykt XVI wzywał Kościół na Malcie, „by zawsze był wiernym echem głosu Chrystusa”125. Wypowiedział swoje uznanie dla duchownych maltańskich pełniących tę misję w różnych częściach świata. Stwierdził, że jest to powód chluby dla całego kraju i wyraz zapału ewangelizacyjnego lokalnej wspólnoty126.

Podjął refleksję na temat nieplanowanego przybycia i działalności św. Pawła na wyspie. Tak jak wówczas, również aktualnie Ewangelia stanowi dla Maltańczyków przełomowe wezwanie do nawrócenia, odnowienia życia i pokładania ufności w Chrystusie. Papież wzywał mieszkańców do ponownego usłyszenia orędzia chrześcijańskiego na wzór przodków oraz przemiany sposobu myślenia i postępowania. Skierował do nich bezpośrednią prośbę o podjęcie nowej ewangelizacji. Jako pierwszą ku temu przestrzeń wskazał rodzinę, następnie relacje zawodowe i społeczne. Wyraził pragnienie, aby rodzice, nauczyciele i katecheci dzielili się z innymi, szczególnie ludźmi młodymi, swoim doświadczeniem spotkania z Chrystusem. Uświadamiał wartość świadectwa w odkrywaniu istoty wiary i życia sakramentalnego. Zwracał uwagę, że wobec zagrożeń dla prawdy o życiu ludzkim, małżeństwie i rodzinie, należy przypominać o tożsamości i powołaniu człowieka. Społeczeństwo jako całość powinno ponownie odkryć fundamentalne wartości moralne oraz ich bronić127.

Papież apelował, aby na wzór przodków, krytycznie odnosić się do propozycji współczesnej kultury. Zalecał cnotę roztropności, aby przyjmować jedynie to, co zgodne z Ewangelią, to znaczy dobre, prawdziwe i piękne. Uświadamiał Maltańczykom, że współcześnie

123 Por. Benedykt XVI. Konferencja prasowa w samolocie. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 6:2010 s. 7.

124 Por. Benedykt XVI. Niech Bóg błogosławi wszystkich mieszkańców Malty i Gozo. 17 kwietnia – Luqa.

Ceremonia powitalna na lotnisku. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 6:2010 s. 8-9.

125 Benedykt XVI. Święci to arcydzieło Bożej Mądrości. 3 VI – Msza św. kanonizacyjna. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 7-8:2007 s. 37.

126 Por. Benedykt XVI. Świat potrzebuje świadectwa waszej wiary. 17 kwietnia – Rabat. Spotkanie przed

kościołem św. Pawła. „L’Osservatore Romano” wyd. polskie 6:2010 s. 9. 127 Por. Tamże s. 9-10.

człowiek bywa nakłaniany do odrzucenia Boga i Jego Kościoła jako zbędnych, do samowolnego ustalania wartości moralnej czynów i słusznych zasad postępowania. Wobec pokusy ulegania tego typu tendencjom, Benedykt XVI przypomniał tekst Ewangelii o cudownym połowie ryb (por. Łk 5, 4-11). Przekonywał, że wiara i posłuszeństwo Chrystusowi są zawsze pożyteczne dla człowieka. Wzywał Maltańczyków do wierności Bogu poprzez nauczanie i świadectwo św. Pawła, którego nazwał ich ojcem. Wskazywał również na działalność katechetyczną św. Józefa Precy jako przykład inspirujący do poznawania i dzielenia się Słowem Bożym oraz nauczaniem Kościoła. W związku z tym pytał duchownych maltańskich, czy miłują Chrystusa, czy chcą Mu służyć w sposób niepodzielny oraz czy chcą, aby inni ludzie poznali Go i miłowali128.

Stwierdził, że wiara i pobożność mieszkańców wywiera wrażenie na przybyszach. Wyraża się ona m.in. w publicznie przeżywanych uroczystościach kościelnych oraz architekturze sakralnej129. Posiada również rys maryjny130. Przekonywał, że społeczeństwo, w którym obowiązuje prawna ochrona życia poczętego i nierozerwalności małżeństwa, a także szacunek dla ludzi starszych i niepełnosprawnych, posiada trwały fundament prawdziwego rozwoju. Ta sytuacja jest istotnym świadectwem szczególnie dzisiaj, kiedy kultura chrześcijańska jest postrzega jako wroga człowiekowi, jak było również w okresie działalności św. Pawła. Przypuszczał, że dla niektórych słuchaczy nauka Apostoła może wydawać się zbyt surowa. Tłumaczył wówczas, że wymagania służą oczyszczeniu człowieka ze złych skłonności oraz umocnieniu go w cnotach131.

Papież odniósł się fali imigracji, jaka dotyka wsypę. Stwierdził, że dzięki ugruntowanym wartościom ewangelicznym, kraj będzie mógł przyjąć chrześcijańską postawę, która polega na staraniu o udzielenie pomocy przybywającym oraz zapewnienie przestrzegania