Ochrona przeciwporażeniowa w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu do 1 kV

1. Poniżej przedstawiono podstawowe wymagania dotyczące ochrony przeciwporażeniowej w urządzeniach elektroenergetycznych o napięciu znamionowym nie przekraczającym 1kV zgodnie z aktualną Polską Normą dotyczącą ochrony przed porażeniem elektrycznym.

2. Ochrona przeciwporażeniowa powinna być zapewniona przez zastosowanie odpowiednich środków, do których należy zaliczyć:

1) ochronę podstawową (odpowiednik ochrony przed dotykiem bezpośrednim), 2) ochronę przy uszkodzeniu (odpowiednik ochrony przy dotyku pośrednim), 3) ochronę przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia,

4) ochronę uzupełniającą.

3. Ochrona przez zastosowanie bardzo niskiego napięcia – środek ochrony, który zapewnia zarówno ochronę podstawową jak i przy uszkodzeniu – obwody: SELV, PELV.

Napięcia bezpieczne są to napięcia z zakresu i o wartościach nie przekraczających 50V prądu przemiennego lub 120V nietętniącego prądu stałego. Dotyczy to urządzeń użytkowanych w miejscach suchych i gdy nie przewiduje się wielkopowierzchniowych dotyków ciała ludzkiego. Wraz ze pogorszeniem warunków środowiskowych napięcie bezpieczne ulega obniżeniu.

Zakresy napięć przy danych

warunkach środowiskowych Warunki środowiskowe

Napięcie przemienne [ V }

Napięcie stałe [ V ]

Zakres I normalne 50 120

Zakres II zwiększonego zagrożenia 25 60

Zakres III ekstremalnego zagrożenia

(np. zanurzenie w wodzie) 12 30

4. Źródłem zasilania dla SELV i PELV mogą być:

1) transformator ochronny (bezpieczeństwa),

2) źródło prądu zapewniające stopień bezpieczeństwa równoważny transformatorowi ochronnemu,

3) źródło elektrotermiczne (bateria akumulatorów) lub inne źródło niezależne od obwodu zasilającego o wyższym napięciu (np. zespół prądotwórczy napędzany silnikiem spalinowym), 4) niektóre urządzenia elektroniczne spełniające wymagania odpowiednich norm, w których

zastosowano takie środki, aby w przypadkach uszkodzenia wewnętrznego, napięcie na zaciskach wyjściowych nie mogło przekroczyć wartości napięcia bezpiecznego w danych warunkach (zakres I),

5) ruchome źródła, takie jak np. transformatory ochronne lub zespoły prądotwórcze, powinny być dobierane i instalowane zgodnie z wymaganiami stawianymi urządzeniom II klasy ochronności lub izolacji równoważnej.

5. Części czynne obwodów SELV i PELV powinny być elektrycznie oddzielone od obwodów wyższego napięcia. Sposób wykonania instalacji powinien zapewniać oddzielenie elektryczne nie gorsze niż między obwodem pierwotnym i wtórnym transformatora ochronnego.

6. Przewody każdego obwodu SELV i PELV powinny być prowadzone oddzielnie od wszystkich innych obwodów. Jeżeli to wymaganie nie jest możliwe do spełnienia, należy zastosować jedno z następujących rozwiązań:

1) przewody obwodów SELV i PELV powinny być umieszczone w osłonie izolacyjnej , niezależnie od izolacji roboczej,

2) przewody obwodów o różnych napięciach powinny być oddzielone od siebie uziemionymi metalowymi ekranami lub uziemionymi osłonami.

W omawianych wyżej przykładach izolacja podstawowa każdego z przewodów musi być dostosowana tylko do napięcia obwodu, którego jest częścią .

3) obwody o różnych napięciach mogą być prowadzone w przewodzie wielożyłowym lub w oddzielnych przewodach ułożonych grupowo pod warunkiem , że przewody obwodów SELV i PELV będą miały izolację indywidualną lub zbiorową na najwyższe napięcie występujące w tym przewodzie lub w grupie przewodów.

7. Wtyczki i gniazda wtyczkowe obwodów SELV i PELV powinny spełniać następujące warunki:

1) wtyczki nie powinny dać się włożyć do gniazd wtyczkowych przyłączonych do obwodów instalacji o różnych napięciach,

2) gniazda wtyczkowe powinny uniemożliwiać włożenie do nich wtyczek przyłączonych do obwodów o innych napięciach,

3) gniazda wtyczkowe nie powinny mieć styków ochronnych.

8. Wymagania dotyczące obwodów nieuziemionych (SELV). Części czynne obwodów SELV nie powinny być połączone z uziomem ani z częściami czynnymi lub / i przewodami ochronnymi wchodzącymi w skład innych obwodów.

9. Części przewodzące dostępne nie powinny być połączone:

1) z uziomem,

2) z przewodami ochronnymi lub / i częściami przewodzącymi dostępnymi innych instalacji,

3) z częściami przewodzącymi obcymi, z wyjątkiem tych przypadków, gdy urządzenia elektryczne są z założenia połączone z częściami przewodzącymi obcymi ; musi być jednak spełniony warunek, że na tych częściach nie wystąpi napięcie przekraczające wartości napięć znamionowych.

Jeżeli części przewodzące dostępne obwodów SELV są narażone na przypadkowe lub celowe zetknięcie się z częściami przewodzącymi dostępnymi innych obwodów, ochrona przed porażeniem nie zależy tylko od ochrony przez SELV, lecz również od środka ochrony zastosowanego dla części przewodzących dostępnych tych innych obwodów.

Jeżeli napięcie znamionowe przekracza 25V wartości skutecznej prądu przemiennego lub 60V nietętniącego prądu stałego, ochronę przed dotykiem bezpośrednim (ochronę podstawową) należy zapewnić przez:

 ogrodzenie (przegrody) lub obudowy (osłony) o stopniu ochrony co najmniej IP2x lub

 izolację zdolną wytrzymać próbę napięciem probierczym 500V wartości skutecznej prądu przemiennego w ciągu jednej minuty.

Jeżeli napięcie znamionowe nie przekracza 25V wartości skutecznej prądu przemiennego lub 60V nietętniącego prądu stałego, ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa) nie jest konieczna, jednakże w szczególnie niekorzystnych warunkach środowiskowych ochrona taka może być niezbędna .

Rys. 1. Układ SELV

10. Wymagania dotyczące obwodów z uziemieniami (PELV)

Jeżeli określone części czynne są uziemione i nie wymaga się stosowania SELV, powinny być spełnione wymagania podane niżej.

Ochronę przed dotykiem bezpośrednim (ochronę podstawową) należy zapewnić przez:

1) ogrodzenia (przegrody) lub obudowy (osłony) o stopniu ochrony co najmniej IP2X,

2) izolację zdolną wytrzymać próbę napięciem probierczym 500 V wartości skutecznej prądu przemiennego w ciągu 1 min.

Uziemienie w obwodzie może być wykonane przez odpowiednie połączenie z ziemią wewnątrz samego źródła zasilania.

Rys. 2. Układ PELV

11. Obwody FELV

Jeżeli ze względów funkcjonalnych stosuje się napięcie bardzo niskie , a nie są spełnione wszystkie wymagania dotyczące SELV lub PELV oraz stosowanie SELV lub PELV nie jest konieczne, w celu zapewnienia ochrony zarówno przed dotykiem bezpośrednim, jak i pośrednim należy zastosować obwody z napięciem bardzo niskim zwanym FELV.

Z takimi warunkami można się Iiczyć np. w przypadkach, kiedy obwód zawiera urządzenia (takie jak transformatory, przekaźniki, wyłączniki zdalnie sterowane, styczniki), które nie są dostatecznie izolowane w stosunku do obwodów wyższego napięcia.

W układzie tym (FELV) ochrona przed dotykiem bezpośrednim (ochrona podstawowa) powinna być spełniona przez:

1) ogrodzenia lub obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP2X z wyjątkiem przypadków, gdy niższy stopień ochrony występuje podczas wymiany części np. opraw oświetleniowych, gniazd wtyczkowych i bezpieczników, gdy niższy stopień ochrony jest konieczny dla właściwego funkcjonowania tego urządzenia,

2) izolacje spełniającą wymagania obwodu pierwotnego (wejściowego).

Ochrona podstawowa w tym układzie (ochrona przed dotykiem pośrednim) powinna być zapewniona przez:

 połączenie części przewodzących dostępnych urządzeń obwodu FELV z przewodem ochronnym obwodu pierwotnego, które powinno samoczynnie wyłączyć zasilanie chronionego obwodu lub urządzenia w taki sposób, aby w następstwie zwarcia spodziewane napięcie dotykowe nie przekroczyło 50 V prądu przemiennego lub 120 V napięcia stałego,

 połączenie części przewodzących dostępnych urządzenia obwodu FELV z nieuziemionym przewodem połączenia wyrównawczego obwodu pierwotnego.

Rys. 3 Układ FELV

12. Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezpośrednim)

Ochrona podstawowa (ochrona przed dotykiem bezpośrednim) – zapewnia bezpieczeństwo w normalnych warunkach prac urządzenia. Chroni przed zetknięciem się człowieka z częściami czynnymi, zabezpiecza przed pojawieniem się napięcia na częściach przewodzących dostępnych.

Ochronę podstawową stanowią:

1) izolacja podstawowa części czynnych, 2) obudowy lub przegrody.

13. Ochrona przez zastosowanie izolacji podstawowej

Części czynne powinny być całkowicie i w sposób trwały pokryte izolacją stałą, którą można usunąć tylko przez zniszczenie. Izolacja podstawowa musi być wytrzymała długotrwale na obciążenia mechaniczne, wpływy chemiczne, elektryczne i termiczne. Powłok z lakieru, farb, emalii, tlenków lub materiałów włóknistych nie uważa się za izolację podstawową.

14. Ochrona przez zastosowanie obudowy lub przegrody.

Części czynne, które nie mogą być izolowane powinny być umieszczane wewnątrz obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP2X lub IPXXB,z wyjątkiem przypadków, gdy niższy stopień ochrony występuje podczas wymiany części, jak np. w przypadku opraw oświetleniowych, gniazd wtyczkowych i bezpieczników lub gdy niższy stopień ochrony jest konieczny dla właściwego funkcjonowania urządzenia zgodnie z odpowiednimi wymaganiami dotyczącymi tego urządzenia. W takich przypadkach należy:

1) przedsięwziąć odpowiednie środki ostrożności w celu zapobieżenia przypadkowemu dotknięciu części czynnych przez ludzi i zwierzęta domowe,

2) zapewnić ludziom należytą informację o możliwości dotknięcia części czynnych i ostrzeżenie przed ich świadomym dotknięciem

3) łatwo dostępne górne poziome powierzchnie przegród i obudów powinny mieć stopień ochrony co najmniej IP4X lub IPXXD.

Obudowy i przegrody powinny być trwale zamocowane, mieć dostateczną stabilność i trwałość zapewniającą utrzymanie wymaganego stopnia ochrony i dostateczne oddzielenie części czynnych w określonych warunkach normalnej eksploatacji, biorąc pod uwagę warunki środowiskowe.

15. Jeżeli konieczne jest usunięcie przegrody , otwarcie obudowy albo usunięcie jej części to czynności te powinny być możliwe do wykonania tylko:

1) przy użyciu klucza albo narzędzia,

2) po wyłączeniu zasilania części czynnych chronionych przez te przegrody lub obudowy, przy czym ponowne włączenie zasilania powinno być możliwe dopiero po ponownym założeniu przegrody lub zamknięciu obudów,

3) gdy w urządzeniu istnieje przegroda wewnętrzna o stopniu ochrony nie mniejszym niż IP2X lub IPXXB uniemożliwiająca dotknięcie części czynnych; usunięcie jej powinno być możliwe tylko przy użyciu klucza lub narzędzia.

16. W urządzeniu elektrycznym nadającym się do pracy, wszystkie części przewodzące oddzielone od części czynnych tylko izolacją podstawową powinny być osłonięte obudową zapewniająca stopień ochrony co najmniej IP2X lub IPXXB.

Obudowa powinna być odporna na spodziewane obciążenia mechaniczne, elektryczne i termiczne.

Nie wyklucza to jednak użycia obudowy mającej takie pokrycie, jeżeli są one dopuszczone do stosowania odpowiednimi normami i zostały poddane odpowiednim próbom.

Jeżeli obudowa nie została poddana odpowiednim próbom i istnieją wątpliwości co do jej skuteczności, należy przeprowadzić próbę wytrzymałości elektrycznej.

Przez obudowę nie powinny przechodzić części przewodzące umożliwiające przenoszenie potencjału. Obudowa nie powinna zawierać żadnych śrub z materiału izolacyjnego, których zastąpienie przez śruby metalowe mogłoby pogorszyć izolację zapewnioną przez obudowę.

Uwaga:

Jeżeli przez obudowę muszą przechodzić połączenia mechaniczne (np. dźwignie do załączania wbudowanych aparatów), powinny być one tak wykonane, aby nie pogarszać ochrony przed porażeniem w przypadku uszkodzenia.

Jeżeli pokrywy lub drzwi obudowy mogą być otwierane bez użycia narzędzia lub klucza, wszystkie części przewodzące, które są dostępne po ich otwarciu, powinny znajdować się za przegrodą zapewniającą stopień ochrony co najmniej IP2X lub IPXXB w celu zapobieżenia przypadkowemu dotknięciu tych części przez ludzi. Usunięcie tej przegrody powinno być możliwe tylko przy użyciu narzędzi.

Części przewodzące zamknięte w obudowie nie powinny być połączone z przewodem ochronnym.

Należy jednak przewidzieć możliwość przyłączenia przewodów ochronnych, które muszą przechodzić przez obudowę dla obsługi innych urządzeń elektrycznych, których obwód zasilający również przechodzi przez obudowę. Wewnątrz obudowy każdy taki przewód i jego zacisk powinny być izolowane tak jak części czynne. Zacisk ten powinien być odpowiednio oznaczony. Części przewodzące dostępne i części pośrednie nie powinny być połączone z przewodem ochronnym.

17. Środki ochrony podstawowej stosowane tylko wtedy, gdy instalacja dostępna jest dla osób wykwalifikowanych lub poinstruowanych lub będących pod nadzorem wyżej wymienionych osób:

- przeszkody (odgrodzenie),

- umieszczenie poza zasięgiem ręki (uniedostępnianie).

18. Przeszkody (odgrodzenia) - mają na celu zabezpieczenie przed przypadkowym dotknięciem części czynnych, lecz nie chronią przed dotykiem bezpośrednim spowodowanym rozmyślnym działaniem.

Jako przeszkody najczęściej stosowane są: bariery, poręcze, siatki, taśmy, liny. Przeszkody powinny uniemożliwiać:

1) niezamierzone zbliżenie ciała do części czynnych,

2) niezamierzone dotknięcie części czynnych w trakcie obsługi urządzeń.

Przeszkody mogą być usuwane bez użycia klucza lub narzędzi, lecz powinny być zabezpieczone przed niezamierzonym usunięciem.

19. Umieszczenie poza zasięgiem ręki (uniedostępnianie) - ma na celu tylko zapobieżenie niezamierzonemu dotknięciu części czynnych poprzez umieszczenie ich poza zasięgiem ręki

Części jednocześnie dostępne o różnych potencjałach nie powinny znajdować się w zasięgu ręki.

Dwie części uważa się za jednocześnie dostępne, jeżeli znajdują się w odległości nie większej niż 2.5 m od siebie.

Jeżeli przestrzeń, w której normalnie mogą przebywać ludzie, jest ograniczona w kierunku poziomym przez przeszkodę (np. poręcz, siatkę) zapewniającą ochronę w stopniu mniejszym niż IP2X, to zasięg ręki powinien być mierzony od tej bariery. W kierunku pionowym zasięg ręki wynosi 2,5 m od powierzchni stanowiska S, na której może przebywać człowiek, przy czym nie uwzględnia się żadnych pośrednich przeszkód mających stopień ochrony mniejszy niż IP2X.

Długość zasięgu ręki odnosi się do bezpośredniego dotknięcia gołą ręką bez uwzględnienia środków pomocniczych (np. narzędzi lub drabin).

W miejscach, w których normalnie wykonuje się czynności przy użyciu przedmiotów przewodzących o dużej objętości lub długości, odległości ww. powinny być powiększone tak, aby zostały uwzględnione odpowiednie wymiary tych przedmiotów.

UWAGA

Ochrona IP2X lub IPXXB oznacza ochronę przed dostępem do części niebezpiecznych palcem (palec probierczy przegubowy o średnicy 12mm i długości 80mm ma zachować odpowiednią odstęp od części niebezpiecznych ) oraz ochronę przed przedostaniem się do wnętrza ciał stałych o średnicy większej niż 12,5 mm.

Rys. 4. Strefa zasięgu ręki: S- powierzchnia stanowiska, na której może przebywać człowiek

20. Ochrona przy uszkodzeniu (ochrona przed dotykiem pośrednim)

Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym w przypadku uszkodzenia ochrony podstawowej realizowana jest przez:

1) samoczynne wyłączenie zasilania, 2) izolację podwójną lub wzmocnioną,

3) separację elektryczną do zasilania jednego odbiornika .