Oddziaływanie WPR na decyzje inwestycyjne rolników

Mówiąc o efektach wybranych działań inwestycyjnych z perspektywy dziesię-ciolecia członkostwa Polski w UE, warto zwrócić uwagę na działania, które w sposób bezpośredni oddziaływały na poprawę konkurencyjności i przekształcenia strukturalne w gospodarce żywnościowej i na obszarach wiejskich. Zawarte one zostały zarówno w programach perspektywy finansowej 2004-2006, jak i okresu programowania 2007- -2013. Wybrane działania programów: SAPARD – Działanie 2 „Inwestycje w gospo-darstwach rolnych”, SPO „Rolnictwo” – Działanie 1.1. „Inwestycje w gospogospo-darstwach rolnych”, z PROW 2004-2006 – Działanie 6 „Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów UE, oraz z PROW 2007-2014 – Działanie 121 „Modernizacja gospo-darstw rolnych”, miały typowo inwestycyjny charakter dla gospogospo-darstw rolnych.

Zakres dopuszczonych do refinansowania ze środków publicznych inwestycji dla ww.

działań obejmował m.in.:

x budowę, przebudowę, remont i modernizację budynków wykorzystywanych do produkcji rolnej, przechowywania i przygotowania do sprzedaży lub sprzedaży bezpośredniej wraz z zakupem i montażem instalacji technicznej oraz wyposażenia;

x zakup lub instalację maszyn, urządzeń i wyposażenia do produkcji rolnej, prze-chowywania, suszenia, magazynowania, przygotowania do sprzedaży i sprzedaży bezpośredniej;

x zakładanie i wyposażenie sadów lub plantacji wieloletnich; wyposażenie pastwisk i wybiegów dla zwierząt;

x zaopatrzenie gospodarstw w wodę;

x budowę budynków, zakup i instalację maszyn i urządzeń służących ochronie śro-dowiska, poprawiających warunki chowu zwierząt lub higieny produkcji;

x zakup i instalację innych elementów infrastruktury technicznej wpływających bezpośrednio na warunki prowadzenia działalności rolniczej;

x zakup sprzętu komputerowego i oprogramowania; pokrycie rat z tytułu wykonania umowy leasingu;

x pokrycie kosztów ogólnych, bezpośrednio związanych z przygotowaniem i realiza-cją inwestycji, opłat za patenty i licencje oraz sprawowanie nadzoru inwestorskiego.

Z programu SPO „Restrukturyzacja…” sfinansowano w ramach działania 1.1.

w sumie ponad 28,2 tys. projektów inwestycyjnych gospodarstwach rolnych za sumę ok. 2412 mln zł. Ważnymi działaniami były także: poprawa warunków przetwórstwa w przemyśle spożywczym – zrealizowano 1,2 tys. projektów za sumę ok. 1622 mln zł oraz ułatwienia rozpoczęcia działalności zawodowej młodym rolnikom – zrealizowano 14,2 tys. projektów za sumę ok. 707 mln zł.

Program PROW 2004-2006 był w przeważającej części programem o charak-terze „socjalnym”, choć niektóre jego działania przyczyniały się także do ochrony śro-dowiska, a pośrednio również poprawy konkurencyjności i efektywności gospodarstw rolnych. Najważniejszymi z finansowego punktu widzenia działaniami były: dost o-sowanie gospodarstw do standardów UE – zrealizowano 73 tys. projektów o wartości ok. 2437 mln zł, program rent strukturalnych – dzięki jego realizacji przekazano następ-com ponad 53 tys. gospodarstw, a wartość wypłaconych rent przekroczyła 2083 mln zł, wspieranie gospodarstw niskotowarowych – pomoc otrzymało 172 tys. gospodarstw, a jej wartość przekroczyła 1316 mln zł, program wspierania działalności gospodarczej na obszarach o niekorzystnych dla rozwoju rolnictwa warunkach naturalnych – ONW (w latach 2004-2006 składano co roku 628-718 tys. wniosków na kwoty 1145-1295 mln zł) oraz program rolnośrodowiskowy – dotyczył 79 tys. projektów w wysokości ok. 815 mln zł.

Największe znaczenie z punktu widzenia poprawy konkurencyjności sektora rolnego oraz poprawy efektywności funkcjonowania gospodarstw rolnych miały dzia-łania podejmowane w ramach programu PROW 2007-2013⁹. Wynika to przede wszystkim z kompleksowości programu, a co za tym idzie i wartości budżetu przezna-czonego na subwencjonowanie rolnictwa i obszarów wiejskich. Wśród działań szczegól-nie ważnych z punktu widzenia osiągania celów długookresowych warto zwrócić uwagę przede wszystkim na działanie dotyczące modernizacji gospodarstw rolnych – do końca grudnia 2013 roku złożono w tym działaniu 96,3 tys. wniosków o przyznanie pomocy na kwotę 13,96 mld zł, zawarto 60,2 tys. umów na kwotę 8,49 mld zł i wypła-cono subwencje dla 46,4 tys. beneficjentów w kwocie 7,45 mld zł. Większość (91%) zrealizowanych inwestycji dotyczyła wyposażenia i sprzętu ruchomego związanego z prowadzoną działalnością rolniczą, zaś pozostałe środki zostały przeznaczone na budowę lub remont budynków produkcyjnych (4%) lub poprawę jakości gruntów (1%).

Innym ważnym z punktu widzenia osiągania celu, jakim jest poprawa konku-rencyjności gospodarstw rolnych, był program pomocy inwestycyjnej dla młodych rolników, którzy po raz pierwszy rozpoczynają samodzielne prowadzenie gospodar-stwa rolnego. Pomoc publiczna udzielana była w formie jednorazowej premii. Do końca 2013 roku wpłynęło 29,2 tys. wniosków o przyznanie pomocy na kwotę 2,0 mld zł, wydano 23,2 tys. decyzji na kwotę 1,6 mld zł. Dominującą grupą beneficjentów tego działania byli mężczyźni (83%) z wykształceniem średnim rolniczym (40%), w wieku od 18 do 25 lat (67,5%). Ponad 56% gospodarstw młodych rolników, którzy otrzymali dotację posiadało bardzo mały potencjał ekonomiczny – do 6 ESU (w tym 34,8% do 4 ESU), zaś gospodarstwa powyżej 12 ESU stanowiły zaledwie 20% grupy beneficjen-tów. Równolegle z programem pomocy dla młodych rolników realizowany był pro-gram rent strukturalnych. Z założenia jego celem była przede wszystkim poprawa struktury agrarnej, rentowności i konkurencyjności gospodarstw rolnych oraz

9W. Czubak, A. Sadowski, M. Wigier, A. Mrówczyńska-Kamińska, Inwestycje w rolnictwie polskim po integracji z Unią Europejską, Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, Poznań 2014, s. 136.

spieszenie procesu wymiany pokoleniowej w gospodarstwach rolnych. Od początku uruchomienia Programu 2007-2013 do końca grudnia 2013 roku złożono 28,5 tys.

wniosków, wydano 19,9 tys. decyzji o przyznaniu renty strukturalnej. W sumie w pro-gramach PROW 2004-2006 i PROW 2007-2013 podjęto wypłacanie rent dla 73,4 tys.

beneficjentów (w tym dla 20,1 tys. beneficjentów w ramach zobowiązań 2007-2013) w kwocie 8,4 mld zł (w tym w ramach naborów 2007-2010 – 1,35 mld zł).

Poprawie konkurencyjności służył także program wspierania gospodarstw nisko-towarowych. W latach 2007-2013 kontynuowano jego realizację z tytułu zobowiązań PROW 2004-2006. Pomoc finansowa skierowana była do gospodarstw rolnych o sto-sunkowo niewielkim potencjale ekonomicznym. Uzyskane pieniądze rolnik mógł wykorzystać na przedsięwzięcia dotyczące produkcji rolniczej lub pozarolniczej dzia-łalności gospodarczej. Pomoc finansowa przeznaczona na jedno gospodarstwo stano-wiła równowartość 1250 euro i wypłacana była co roku przez kolejnych pięć lat.

Od początku uruchomienia działania inwestycje zrealizowało 152,9 tys. rolników, w tym ze środków PROW 2007-2013 ARiMR wypłaciła 2,1 mld zł.

Jeśli chodzi o dofinansowanie projektów inwestycyjnych z zakresu przetwór-stwa i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, to do końca 2013 roku złożono 3,5 tys. wniosków o przyznanie pomocy na kwotę 10,6 mld zł, zawarto 1,5 tys. umów na kwotę 2,99 mld zł, i wypłacono dla 948 różnych beneficjentów kwotę 2,0 mld zł.

Udzielona pomoc przeznaczona była w 67% na inwestycje związane z przetwórstwem żywności, w 23% na inwestycje związane ze sprzedażą hurtową artykułów rolno--spożywczych oraz w 10% na przetwórstwo artykułów na cele niespożywcze. 90%

beneficjentów korzystających z pomocy stanowiły przedsiębiorstwa MSP (w tym 34%

– małe przedsiębiorstwa, 22% – firmy mikro).

Działania z zakresu różnicowania działalności rolniczej i tworzenia pozarolni-czych źródeł dochodów na obszarach wiejskich skutkowały przyjęciem do końca 2013 roku 29 tys. wniosków na kwotę 2,6 mld oraz zawarciem 15,4 tys. umów na kwotę 1,36 mld zł. Zrealizowane inwestycje dotyczyły aż w 69% rozwijania różnego rodzaju działalności usługowej świadczonej wobec gospodarstw rolnych i leśnych. Rozwijano także podstawowe usługi dla ludności (10,6% realizowanych inwestycji), usługi o cha-rakterze turystyczno-rekreacyjnym (7% wniosków) oraz z zakresu robót budowlano--instalacyjnych (6,7% wniosków). Dopełnieniem tego działania prowadzącym w kon-sekwencji do wzrostu konkurencyjności gospodarczej obszarów wiejskich, rozwoju przedsiębiorczości i rynku pracy było także wspieranie tworzenia mikroprzedsię-biorstw. Dzięki uruchomieniu pomocy publicznej złożono aż 45,5 tys. wniosków o przyznanie pomocy na kwotę 8,9 mld zł, a zawarto 12,4 tys. umów na kwotę 2,3 mld zł.

Dominującymi kierunkami rozwijanej działalności gospodarczej na obszarach wiej-skich był rozwój mikroprzedsiębiorstw świadczących usługi dla ludności (28,3% zreali-zowanych inwestycji), działalności usługowej o charakterze budowlano-instalacyjnym (24,1%) oraz usług dla gospodarstw rolnych i leśnych (17,8%).

3.6. Instrumenty polityki regionalnej i strukturalnej wspierające rozwój