W tych dniach ukończono ostatecznie formułę przysięgi, która odby-ła się w Warszawie. Pułki znajdujące się na prowincji mają przysięgać dzisiaj, a więc i my. Właściwie my, Galicjanie, nie mamy przysięgać, tyl-ko Królewiacy. Jednakże obchodzi nas ta sprawa bardziej może niż ich, gdyż utwierdziłaby ostatecznie rozłam Legionów na obywateli Królestwa Polskiego i poddanych austriackich. Dlatego też wiara nie chce złożyć tej przysięgi, naszym zdaniem hańbiącej nas jako ochotników. Już 7 VII korpus oficerski 1. pp na zebraniu uchwalił następującą deklarację:
1. pułk odmawia złożenia przysięgi wedle nadesłanej roty z powodów następujących:
I) Rota przysięgi przeznaczona jest tylko dla Królewiaków, utrzymuje więc ona w jednolitych pod względem narodowym i wojskowym Legionach podział narzucony i wywołany przesłankami szkodliwymi dla budowy armii.
II) W każdym wojsku przysięga przyuczana jest do istniejącej i ściśle określonej osoby panującego, względnie rządu, nie zaś do fikcji nieist-niejącej lub której powstanie w przyszłości uwarunkowane jest układem stosunków międzynarodowych, wiązanie się zatem przysięgą z punktu widzenia prawno-wojskowego niedopuszczalne.
III) Ślubowanie braterstwa broni – jako zależne od każdorazowego układu stosunków międzypaństwowych – jest atrybutem panującego lub rządu, który w formie rozkazu do wojsk swoich takie braterstwo w sto-sunku do pewnych armii nakazuje. Nie może więc ono być przedmiotem przysięgi wojskowej.
Źródło: J . Kruk-Śmigla, Za wierną służbę ojczyźnie. Dziennik legionisty I Brygady, oprac . J . Kir-szak, Krosno 2004 .
Ćwiczenia źródłowe
1. Określ rodzaj źródła historycznego.
2. Jakie wydarzenie opisuje tekst?
3. Jaki związek z tym wydarzeniem miał autor?
4. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, ustal, jak brzmiała zaproponowana Le-gionom przysięga.
5. Który fragment przysięgi wzbudził u autora największe emocje? Dlaczego?
6. Jakie były argumenty żołnierzy z jednostki autora za odrzuceniem przysięgi?
7. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, określ sytuację prawną ziem byłego Królestwa Polskiego w czasie opisywanych wydarzeń.
8. Do czego odnosi się zawarty w deklaracji zwrot „fikcja nieistniejąca”?
9. Kto, według cytowanej deklaracji, mógł narzucić żołnierzom ślubowanie bra-terstwa broni? Czy ten warunek był spełniony w lipcu 1917 r.?
10. Skorzystaj z kalendarium, by odpowiedzieć na pytanie, które wydarzenia w polityce międzynarodowej mogły wpłynąć na odmowną decyzję legionistów.
Warto wiedzieć
Spośród służących w Legionach Polskich żołnierzy ok . 5 tys ., głównie
z I i III Brygady, odmówiło złożenia przysięgi wymaganej przez dowództwo armii niemieckiej i austro-węgierskiej . Przysięga była związana z przekształcaniem Legionów Polskich w nową formację – Polską Siłę Zbrojną (niem . Polnische Wehrmacht) . Legioniści pochodzący z Królestwa Polskiego, którzy odmówili przysięgi, zostali internowani w obozach w Szczypiornie i Beniaminowie . Przysięgę złożyli żołnierze II Brygady, których z pozostałymi legionistami (obywatelami Austro-Węgier) połączono w jedną formację – Polski Korpus Posiłkowy i wysłano na front w Bukowinie (dzisiejsze pogranicze rumuńsko-ukraińskie) .
Pytania
1. Kiedy i w jakim miejscu mogła zostać wykonana powyższa fotografia?
2. Kogo przedstawia fotografia?
3. Jaka atmosfera panuje wśród osób przedstawionych na fotografii?
4. Jakie przedmioty są widoczne na pierwszym planie?
5. Jakie wydarzenie przedstawia ta fotografia?
Odmowa złożenia przysięgi przez legionistów z 2. pułku piechoty, 1917 r. (Ilustrowana kronika Legionów Polskich 1914–
1918, oprac . S . Librewski i E . Quirini, Warszawa 1936)
Warto wiedzieć
Poza Polakami w obozie w Szczypiornie więziono również jeńców z państw ententy . Szacuje się, że osadzono tutaj łącznie kilkanaście tysięcy ludzi, wśród nich ponad 3 tys . legionistów . W obozie istniała duża samoorganizacja – samorząd, sądy do spraw spornych, milicja, kasa zapomogowa, kursy zawodowe . Urządzano przedstawienia teatralne, koncerty oraz zawody sportowe . W Szczypiornie Polacy zetknęli się po raz pierwszy z grą w piłkę ręczną, stąd też wzięło się jej polskie określenie „szczypiorniak” .
Nr 11/II
KaleNdarIum
2 VII 1917 – dymisja Józefa Piłsudskiego z Tymczasowej Rady Stanu .
9 VII 1917 –uroczyste odebranie przysięgi od części Legionów Polskich w Warszawie . 13 VII 1917 – przybycie do obozu w Szczypiornie pierwszego transportu internowanych legionistów .
24 XII 1917 – ostatni legioniści opuścili obóz w Szczypiornie .
B.d., Szczypiorno – Wspomnienia żołnierza Legionów internowanego w obozie
Kazano nam wychodzić z wagonów i formować się w czwórki. […] Jeden z naszych kolegów, który znał ten teren, powiedział krótko: „Szczypiorno”.
[…] Baraków w tym obozie nie było żadnych. Ludzi trzymano w ziemian-kach. Na zewnątrz widziało się jedynie dwustronne daszki pokryte papą.
Wchodziło się do takiej ziemianki po schodkach w dół, po czym szło się środkiem korytarza. Po obu jego stronach były rozmieszczone prycze do spania, wyłożone słomianą ściółką. […] Każda ziemianka była wyposażona w blaszaną wanienkę, w której dyżurni przynosili z kuchni jedzenie. […]
Po pewnym czasie w obozie zjawiła się delegacja Rady Stanu, któ-ra namawiała internowanych do składania przysięgi. Nawet najsłabszy z umrzyków zrywał się wówczas z ziemi, chwytał za kołek lub kamień, by móc czynnie rozprawić się z delegatami. […] Opinia publiczna widziała tylko jedno honorowe wyjście z niewoli – ucieczkę, z zadaniem włączenia się natychmiast do pracy konspiracyjnej w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej.
Źródło: J . Gaździcki, Ze Szczekocin nad Berezynę [w:] Polski wir I wojny 1914–1918, oprac . A . Dębska, Warszawa 2014 .
Ćwiczenia źródłowe
1. Określ rodzaj źródła historycznego.
2. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, ustal, dla kogo w założeniu był przezna-czony obóz w Szczypiornie.
3. W jakim rejonie Polski znajduje się Szczypiorno?
4. Jakie warunki panowały w obozie według autora?
5. Przeczytaj materiał nr 10 z części II (Odmowa złożenia przysięgi legionistów na wierność Niemcom i Austro-Węgrom). Z jakiego powodu legioniści trafili do tego obozu?
6. Czy w opinii Jana Gaździckiego warunki w obozie wpływały na postawę osa-dzonych? Uzasadnij odpowiedź.
7. Jakie zachowanie, zdaniem autora, najwyżej ceniono w obozie? Dlaczego?
Pytania
1. Wymień elementy widoczne na zdjęciu.
2. Jaki, twoim zdaniem, był powód jej wykonania?
3. Odczytaj napis na fotografii. Zastanów się, kto mógł go wykonać.
Internowani legioniści. W tle widoczne ziemianki ze spadzistym dachem, Szczypiorno, 1917 r. (Muzeum Okręgowe Ziemi Kaliskiej w Kaliszu)
Warto wiedzieć
Legiony Polskie zostały powołane w sierpniu 1914 r . decyzją Naczelnego Komitetu Narodowego . Józef Haller został komendantem II Brygady Legionów w lipcu 1916 r . Po kryzysie przysięgowym (9 lipca 1917 r . legioniści z I i III Brygady Legionów odmówi-li złożenia przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec Wilhelmowi II) wraz z żołnierzami II Brygady znalazł się w szeregach Polskiego Korpusu Posiłkowego . Pod koniec marca 1918 r ., po przebiciu się przez front pod Rarańczą objął dowództwo nad II Korpusem Polskim na Wschodzie (awansował w tym czasie do stopnia generała) . Następnie dotarł do Francji, gdzie otrzymał nominację Komitetu Narodowego Polskiego na do-wódcę Armii Polskiej we Francji (od 4 października 1918 r .) .