w trakcie wojny wygłoszonego podczas Zjazdu Kobiet Polskich
W Poznańskiem i Galicji kobieta uległa wszystkim konsekwencjom wojny: musiała stanąć na wszystkich opróżnionych przez mężczyzn stanowiskach. Nie ma i tam gałęzi pracy, gdzieby nie zjawiła się podczas wojny kobieta-Polka. I tam, jak na Zachodzie, na skutek wojny kobie-ta dopuszczona zoskobie-tała do nowych placówek, do nowych warszkobie-tatów pracy i przy tej sposobności okazała dojrzałość, zdolność do pracy, umiejętność szybkiego przystosowania się. Jej działalność pomocnicza przy intendenturze, przy prowianturze, gorączkowa praca w fabrykach amunicji, troskliwa, serdeczna opieka, zarówno nad walczącymi na froncie, jak i pozostałymi w kraju zasługują na gorące słowa uznania i dają jej niezaprzeczone prawo do korzystania z praw obywatelskich, ponieważ tak gorąco poczuwała się do obowiązków i tak gorliwie i umie-jętnie wypełniała je. Tragiczne losy naszej Ojczyzny, owo rozdarcie na 3 rozbiory, musiało się odbić w pierwszym stopniu i na duchowym obliczu kobiety polskiej.
Jest ona pracowitą i zapobiegliwą w Poznańskiem, gdzie czujnym uchem wsłuchuje się w echa niedoli, płynące z Królestwa. […] Dzięki tym zaletom strumień ofiarności obywatelskiej w Poznańskiem nie wysycha nawet w 4. roku wojny i zasila nieustannie naszą nędzę i bezgraniczną niedolę.
Kobieta w Królestwie znalazła się w innej sytuacji. Niewielki stosunko-wo ubytek mężczyzn nie pociągnął za sobą większego zapotrzebowania pracy kobiecej, jakkolwiek był zupełnie dostatecznym, aby wiele rodzin pogrążyć we łzach i niedostatku. Warunki polityczne nie dozwoliły tutaj kobiecie polskiej rozwinąć szerzej swej działalności, ani nawet wypowie-dzieć swych uczuć. […] Praca jej była przeważnie filantropijną, ratowała głodnych, zakładając kuchnie, przytułki bezpłatne, urządzała kursy dla analfabetów, wchodziła do różnych organizacji samopomocy społecznej jako pracownica chętna i gorliwa.
Źródło: L . Jahołkowska-Koszutska, Wpływ wojny na sprawę kobiecą [w:] Pamiętnik Zjazdu Kobiet Polskich w Warszawie, w roku 1917, red . J . Budzińska-Tylicka, Warszawa 1918 .
Ćwiczenia źródłowe
1. Określ rodzaj źródła historycznego.
2. W jakich okolicznościach powstał powyższy tekst? Jakiemu celowi miał służyć?
3. Jakie zmiany w życiu Polek podczas wojny wymieniła autorka?
4. Korzystając z materiału nr 1 (Mieszkańcy ziem polskich (w granicach państwa w 1923 r.) powołani i zmobilizowani do armii państw zaborczych w latach 1914–
1918) z części IV, określ, w którym zaborze powołano do armii w czasie wojny najwięcej mężczyzn. Jak, zdaniem autorki, wpłynęło to na sytuację kobiet?
5. Z czego wynikały różnice w sytuacji Polek w poszczególnych zaborach w czasie wojny?
KaleNdarIum
28 VII 1917 – Tymczasowa Rada Stanu ogłosiła projekt konstytucji przyszłego państwa polskiego . Prawa wyborcze przewidziano w nim tylko dla mężczyzn .
8–9 IX 1917 – Zjazd Kobiet Polskich w Warszawie . IX 1917 – reprezentantki Ligi Kobiet Polskich Pogotowia Wojennego oraz Ligi Kobiet Galicji i Śląska powołały Centralny Komitet Równouprawnienia Politycznego Kobiet .
28 XI 1918 – dekret Tymczasowego Naczelnika Państwa o ordynacji wyborczej do Sejmu Ustawodawczego przyznający kobietom czynne i bierne prawa wyborcze .
Warto wiedzieć
Po raz pierwszy działaczki polskiego ruchu emancypacyjnego spotkały się na ogólnopolskim zjeździe w Krakowie w 1905 r . Głównym postulatem było równouprawnienie polityczne kobiet, które w żadnym z zaborów nie miały pełni praw politycznych . Radykalna zmiana sytuacji politycznej, którą spowodował konflikt między państwami zaborczymi, stwarzała niepowtarzalną szansę na odrodzenie państwa polskiego i równocześnie na wywalczenie równouprawnienia Polek . W 1917 r . do Warszawy zjechało ponad 1000 działaczek ruchu kobiecego . Do udziału
6. Korzystając z wiedzy pozaźródłowej, określ, czy opisana w tekście działal-ność kobiet na ziemiach polskich była specyficzna, czy reprezentatywna dla wszystkich mieszkanek państw zaangażowanych w działania wojenne.
7. Zastanów się, czy opisane zmiany w aktywności Polek były tymczasowe, czy trwale zmieniły zaangażowanie Polek w sprawy publiczne.
Zjazd Kobiet Polskich, Warszawa 8–9 września 1917 r. („Tygodnik Ilustrowany” 1917, nr 37)
Pytania
1. Jakie wydarzenie przedstawia fotografia? W którym roku i mieście miało ono miejsce?
2. Przyjrzyj się dokładnie fotografii. W wydarzeniu uczestniczyły głównie kobie-ty, ale organizatorki zaprosiły również mężczyzn. Korzystając z części „Warto wiedzieć”, określ, z jakiego powodu podjęły taką decyzję. Przedstawiciele których środowisk przyjęli to zaproszenie?
3. Kto wykonał tę fotografię i w jakim celu?
4. Wykorzystując wiedzę pozaźródłową, wymień organizatorki spotkania uwiecznionego na fotografii i wskaż, kim były z zawodu.
bibliografia
Archiwum Jana Steckiego, Biblioteka Uniwersytecka KUL.
Archiwum polityczne Ignacego Paderewskiego, t. 1: 1890–1918, oprac. W. Stan-kiewicz, A. Piber, Wrocław 1973.
Bezbronne miasto. Łódź 1914–1918, oprac. J. Kusiński, Łódź 2014.
Czem zastąpić mydło?, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 22 VII 1917.
Dmowski R., Myśli nowoczesnego Polaka, Konin 2017.
Dmowski R., Niemcy, Rosja i kwestia polska, Częstochowa 1938.
Dmowski R., Polityka polska i odbudowa państwa, Warszawa 1925.
Dowbor-Muśnicki J., Wspomnienia, Warszawa 2003.
„Dziennik Praw Państwa Polskiego” 1918, nr 17, poz. 38.
„Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej” 1918, nr 17, poz. 41.
Dzierzbicki S., Pamiętniki z lat wojny 1915–1918, Warszawa 1983.
Ekspertyzy i materiały delegacji polskiej na konferencję wersalską 1919 roku, red. M. Przyłuska-Brzostek, Warszawa 2009.
Gawryszewski A., Ludność Polski w XX wieku, Warszawa 2005.
Generał broni Józef Haller w zbiorach Centralnej Biblioteki Wojskowej, red. B. Cze-kaj-Wiśniewska, Warszawa 2012.
Haller J., Pamiętniki: z wyborem dokumentów i zdjęć, Londyn 1964.
Hodowla królików, „Gazeta Łódzka”, 23 II 1915.
Hupka J., Z czasów wielkiej wojny. Pamiętnik nie kombatanta, Lwów 1937.
I wojna światowa z perspektywy dworu. Źródła do dziejów wsi polskiej w XIX wieku, oprac. K. Studnicka-Mariańczyk, A.J. Zakrzewski, Radomsko 2014.
Interesujący wynalazek, „Kurier Warszawski”, 15 I 1916.
Już buraki pastewne, „Kurier Łódzki”, 18 XII 1914.
Kaczmarski K., Muszyński W., Sierchuła R., Generał Józef Haller 1873–1960, War-szawa 2017.
Karpiński S., Pamiętnik dziesięciolecia 1915–1924, Warszawa 1931.
Korwin-Sokołowski A.L., U boku Marszałka. Wspomnienie Szefa Gabinetu, War-szawa 2015.
Kozicki S., Pamiętnik 1876–1939, Słupsk 2009.
Kruk-Śmigla J., Za wierną służbę ojczyźnie. Dziennik legionisty I Brygady, oprac.
J. Kirszak, Krosno 2004.
Kumaniecki K.W., Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania Państwa Polskiego (odezwy, memoriały, proklamacje, oświadczenia, deklaracje, rozkazy, manifesty i orędzia, noty, projekty ustawodawcze, uchwały, rozporządzenia, dekrety, ustawy na tle rozwoju historycznych wypadków 1912–1919 r.), Kra-ków–Warszawa 1920.
Legiony Polskie 1914. Wybór materiałów źródłowych z zasobu Centralnego Archiwum Wojskowego, red. A. Żak, Warszawa–Kraków 2014.
Lipiński W., Walka zbrojna o niepodległość Polski 1905–1918, oprac. M. Gałęzowski, współpraca J. Kirszak, LTW, Łomianki 2016.
Lipiński W., Wśród lwowskich Orląt, Warszawa 1992.
„Monitor Polski” 1918, nr 206.
Moraczewski J., Przewrót w Polsce, wstęp i oprac. T. Nałęcz, Warszawa 2015.
Obrona Lwowa. 1–22 listopada 1918, t. 1: Źródła do dziejów walk o Lwów i wojewódz-twa południowo-wschodnie 1918–1920. Relacje uczestników, red. J. Waniorek, Warszawa 1991.
Odbudowa i rozwój państwowości polskiej w świetle dokumentów 1908–1921, wybór i oprac. J. Misztal, Gliwice 1993.
Ogłoszenie gubernatora lubelskiego, „Ziemia Lubelska”, 22 VI 1915.
Ogórek B., Niezatarte piękno? Wpływ I wojny światowej na ludność miasta Kra-kowa, Kraków 2018.
Paderewski I.J., Pamiętniki 1912–1932, Kraków 1992.
Pajewski J., I wojna światowa 1914–1918, Warszawa 1991.
Pamiętnik księżnej Marii Zdzisławowej Lubomirskiej: 1914–1918, oprac. J. Pajewski, Poznań 1997.
Pamiętnik Zjazdu Kobiet Polskich w Warszawie, w roku 1917, red. J. Budzińska--Tylicka, Warszawa 1918.
Piłsudski J., Pisma zbiorowe, t. 4, Warszawa 1937.
Polska w czasie Wielkiej Wojny (1914–1918). Historia ekonomiczna, red. M. Han-delsman, Oświęcim 2015.
Polski wir I wojny 1914–1918, oprac. A. Dębska, Warszawa 2014.
Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, red. H. Janowska, T. Jędruszczak, Warszawa 1981.
Przeniosło M., Chłopi Królestwa Polskiego w latach 1914–1918, Kielce 2003.
Rok 1918 we wspomnieniach mężów stanu, polityków i wojskowych, wybór i oprac.
J. Borkowski, Warszawa 1987.
Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, t. 2: Od zbrojnego wy-stąpienia Stanów Zjednoczonych do końca wojny, Poznań 1931.
Sienkiewicz H., Pisma zapomniane i niewydane, Lwów 1922.
Sosnkowski K., Wybór pism, oprac. J. Kirszak, Wrocław 2009.
Staroń M., Likwidacja Polskiego Korpusu posiłkowego w 1918 roku. Losy legionistów po traktacie brzeskim, Warszawa 2013.
„Szczutek. Pismo satyryczno-literackie”, 1 IV 1918/1 V 1918.
Twórcy Niepodległej, Archiwum Akt Nowych, http://www.aan.gov.pl/tworcynie-podleglosci/dmowski.html.
Umowy i akty międzynarodowe, portal j.pilsudski.org, http://www.jpilsudski.
org/umowy-akty-miedzynarodowe/136-14-punktow-wilsona.
Warszawa w pamiętnikach pierwszej wojny światowej, oprac. K. Dunin-Wąsowicz, Warszawa 1971.
Westerhoff C., Praca przymusowa w czasie I wojny światowej. Niemiecka polityka sterowania siłą roboczą w okupowanym Królestwie Polskim i na Litwie w latach 1914–1918, Warszawa 2014.
Wiadomości bieżące. Z miasta, „Kurier Warszawski”, 9 I 1915.
Wiek XX w źródłach, oprac. M. Sobańska-Bondaruk, S. Lenard, Warszawa 2002.
Wierzbicki A., Żywy Lewiatan. Wspomnienia, Warszawa 2001.
Wobec wrzenia wojennego, „Dziennik Bydgoski”, 1 VIII 1914.
Wrzosek M., Dokumenty Polskiego Ruchu Wojskowego w formacjach rosyjskiego Frontu Rumuńskiego i losy II Korpusu Wojsk Polskich. 1917–1918, „Studia Pod-laskie” 2009/2010, t. XVIII.
Z czego można mieć dobry chleb?, „Ilustrowany Kurier Codzienny”, 22 VII 1917.
Z dziejów walk o niepodległość Polski: 1887–1918. Materiały dla nauczycieli, wyb.
i oprac. M. Gałęzowski, http://ipn.gov.pl/download/1/119824/Materialydla-nauczycieliII.pdf.
Zamoyski J., Powrót na mapę. Polski Komitet Narodowy w Paryżu 1914–1919, War-szawa 1991.
Żyznowski J., Dla Polski pod Joffrem. Wspomnienia legionisty, Warszawa–Piotro-gród 1916.