Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testa
ment, jak i jego poszczególne postanowienia (art. 943 kc).
Odwołać testament może tylko osoba mająca pełnązdolność do czynności prawnych (art. 944 § 1 kc).
Testamentu nie można odwołać przez przedstawiciela (art. 944 § 2 kc).
Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (art. 946 kc).
Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegająodwołaniu tylko te postanowienia, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 kc).
Testament jest czynnością odwołalną.
Kodeks cywilny nie określa skutków odwołania. Należy przyjąć, że odwo
łanie testamentu prowadzi do unicestwienia testamentu, z chwilą bowiem jego skutecznego odwołania traktuje się go jako akt prawny niedokonany, nieistniejący. Niektórzy piszą np. o bezskuteczności testamentu w razie odwołania.
Odwołalnośćjest cechątestamentu. Odwołanie nie wymaga uzasadnienia (podania motywów, przyczyny). Odwołać testament można aż do chwili otwarcia spadku (zgonu testatora). Odwołać można cały testament lub jego część.
Spadkodawca nie może zrzec się „uprawnienia” do odwołania testamentu.
Odwołanie testamentu może być wyraźne (testamentem, art. 946 cz. I kc) lub dorozumiane (testamentem, art. 947 kc lub faktyczne, art. 946 cz. II kc). Odwołanie nie może być dokonane przez osobę, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych (art. 944 § 1 kc), a zatem niepełnoletnią
ubezwłasnowolnionącałkowicie lub częściowo albo dla której ustanowiono prawomocnie doradcę tymczasowego (art. 549 kpc). Odwołanie nie może być dokonane przez przedstawiciela (pełnomocnika, przedstawiciela usta
wowego) ani też posłańca. Odwołanie jest jednostronnączynnościąpraw- ną. Jest to oświadczenie woli nie skierowane do określonego adresata.
Do odwołania nie jest potrzebna zgoda beneficjanta spadku (np. zapiso
biercy, spadkobiercy). Odwołanie może być testamentem (art. 946 cz. I, 947 kc) lub oświadczeniem woli nie będącym testamentem (art. 946 cz. II kc). Odwołanie jest czynnością formalną (art. 946, 947 kc), wymaga zachowania określonej formy odwołania.
Odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, w którym wyraźnie odwoła uprzedni (uprzednie).
Testator nie musi użyć słowa „odwołuję”, może stosować inne sformu
łowania (np. „unieważniam”, „anuluję”, „uchylam”. Testament odwołujący może ograniczyć się do samego odwołania, a mogą w nim być zawarte inne postanowienia (np. powołanie, zapis itd.). Odwołanie może być do
konane w dowolnej formie testamentowej, niekoniecznie tej, w której sporządzono testament, np. testament allograficzny (art. 951 kc) można odwołać testamentem własnoręcznym, notarialnym, ustnym.
Przykład testamentu odwołującego: „odwołuję testament sporządzony w dniu 1 I 1967 r. w Państwowym Biurze Notarialnym w Krynicy", „odwo
łuję testament własnoręczny z 11 II 1967 r. w tej części, która zawiera zapis w kwocie 100 000 zł”.
Jeżeli spadkodawca sporządzi nowy testament, nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegająodwołaniu tylko te postanowienia poprzed
niego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testa
mentu (art. 947 kc). Przepis ten dotyczy sytuacji, gdy w nowym testamencie nie ma wyraźnej klauzuli co do odwołania poprzedniego testamentu, a tylko zachodzi między nimi sprzeczność co do rozrządzeń (całkowita lub częściowa). Jest to odwołanie dorozumiane. Wynikiem takiego odwołania testamentu byłoby dziedziczenie testamentowe po spadkodawcy. Jeśli nowe rozrządzenia nie dadzą się pogodzić zupełnie z uprzednimi, byłoby to dziedziczenie testamentowe według późniejszego testamentu. Gdyby zachodziła tylko częściowa sprzeczność, byłoby to dziedziczenie testa
mentowe częściowo zgodne z poprzednim, częściowo z nowym testa
mentem. Oczywiście w powyższych sytuacjach zakładano, że chodzi o roz
rządzenia co do powołania do spadku. Sprzeczność między testamen
tami może być: 1) zupełna, 2) częściowa lub 3) nie występować w ogóle.
W pierwszym przypadku przykładowo spadkodawca do spadku powołał A, a w późniejszym testamencie B. Spadek dziedziczy osoba B. Podobnie jeśli najpierw powołał A, potem B, a następnie C, do spadku dochodzi C.
Jeśli przedmiot x zapisał spadkodawca osobie A, a potem ten sam przed
miot x osobie B, to uprzedni zapis jest odwołany. W drugim przypadku (sprzeczności częściowej) rozrządzenia spadkodawcy dadzą się pogodzić w pewnym zakresie (np. w testamencie uprzednim powołano C i D do spadku w równych częściach, w następnym testatora A w 1/4). W tym przykładzie do 1/4 dochodzi A, pozostała zaś część spadku w równych częściach przypada C i D (po 3/8). W trzecim przypadku nie zachodzi między testamentami sprzeczność, czyli nie stosuje się art. 947 kc.
Przykładowo w pierwszym testamencie spadkodawca powołał do 1/2 spadku osobę A, w drugim testamencie w 1/2 B, albo najpierw spadko
dawca zapisał przedmiot x osobie A, w testamencie zaś późniejszym przed
miot y osobie B, albo w pierwszym ustanowił spadkobiercę A, w drugim ob
ciążył go zapisem, w trzecim ustanowił wykonawcę testamentu, a w czwar
tym wydziedziczył osobę B (np. małżonka).
Odwołanie testamentu może nastąpić w ten sposób, iż spadkodawca w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testa
mencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (art.
946 cz. II kc). Jest to odwołanie „w drodze działań faktycznych” skie
rowanych na dokument testamentowy. Jest to odwołanie w sposób doro
zumiany, przez czynności konkludentne. Jest to czynność prawna (oświad
czenie woli). Spadkodawca może zniszczyć testament (np. podrzeć go, wyrzucić lub spalić) lub pozbawić go cech, od których zależy jego ważność (np. z testamentu odetnie podpis spadkodawcy lub świadków albo organu urzędowego), albo dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień (np. przekreśli cały testament lub jego część, przekreśli podpisy konieczne do ważności, zamieści na testamencie napis
„uchylony” lub „odwołany”). W przypadku przekreślenia tylko niektórych postanowień, pozostałe postanowienia są ważne (nieodwołane). Testa
ment przekreślony może być czytelny lub nieczytelny. Powyższe działania faktyczne skierowane na dokument testamentowy (protokół testamentu ustnego) odnoszą skutek tylko wtedy, gdy spadkodawca podjął je celem (w zamiarze) odwołania testamentu.
Jeżeli testament zniszczono lub pozbawiono cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie dokonano w testamencie zmian, ale te czynności
faktyczne nie zostały podjęte w zamiarze odwołania, testament jest ważny.
Jego treść można ustalić za pomocą każdego środka dowodowego.
Odwołanie testamentu jest czynnością prawną na wypadek śmierci, jego skuteczność zależy zatem od zgonu spadkodawcy. Nie należy przyjmować tezy, że jest to czynność prawna na wypadek śmierci, lecz wywiera skutki prawne natychmiast (z chwilą odwołania), a nie dopiero z chwilą otwarcia spadku (zgonu testatora).
Kwestia odwołalności odwołania dorozumianego z art. 946 cz. II kc (tj.
dokonanego w drodze działań faktycznych). Na tle kodeksu cywilnego, tam gdzie się w tej materii wypowiadano, zajęto zdecydowanie stanowisko negatywne: odwołanie, które nastąpiło w drodze działań faktycznych, nie jest odwołalne. Nie ulega natomiast wątpliwości, że testament odwołujący jest odwołalny (w drodze nowego testamentu lub działań faktycznych z art.
946 cz. II kc). Należy przyjąć, że również „odwołanie faktyczne” (art. 946 cz. II kc) jest odwołalne - zawsze nowym testamentem, a jeśli jest to praktycznie możliwe, to w drodze nowych działań faktycznych odwołujących odwołanie [np. sklejenie - w celu odwołania - uprzednio zniszczonego testamentu (odwołanie odwołania)]; natomiast gdyby, przykładowo, od
wołanie testamentu nastąpiło przez spalenie testamentu (dokumentu), to odwołanie odwołania w drodze działań faktycznych jest niemożliwe, można je odwołać tylko nowym testamentem. Odwołalność „odwołania fak
tycznego” (z art. 946 cz. II kc) wynika z analogii do testamentu (jest to inna jednostronna czynność prawna na wypadek śmierci), a nadto jest to argument z art. 61 kc.
Odwołanie (art. 946, 947 kc) odwołania (art. 946, 947 kc) testamentu powoduje, że poprzedni testament, jeśli tylko spełnia wszystkie przesłanki co do jego ważności - odzyskuje moc, chyba że odmienna jest wola spadkodawcy (wyraźnie wyrażona lub wyprowadzona w drodze wykładni).
Wola ta może być wyrażona w testamencie odwołującym lub w odrębnym testamencie. Przykład: Spadkodawca w testamencie X powołał A do spadku, potem zaś w testamencie Y - osobę B (testament odwołujący), następnie sporządził testament Z odwołujący poprzedni testament (tj. Y).
Do spadku dojdzie osoba A.
W doktrynie polskiej przeważa stanowisko, że testament odwołujący następnie odwołany nie powoduje odzyskania mocy przez pierwotny tes
tament, z tym zastrzeżeniem, że spadkodawca może wyrazić odmienną wolę.
Rozdział XVI