Ogólne założenia jednolitego bilansu wodnogospodarczego

wodnego i zlewni

Jednolity bilans wodnogospodarczy nie jest opracowywany w ramach dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód podziemnych obszaru bilansowego. Stanowi to następny etap prac zmie-rzających do tworzenia warunków korzystania z wód regionu wodnego i zlewni. Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (Dz. U. z 2012 r., poz. 145, z późn. zm.), w art. 115, ust. 2, pkt. 2 stanowi, że w procesie tym uwzględniane są ustalenia zawarte w dokumentacjach hydrogeologicz-nych dotyczących w szczególności ustalenia zasobów wód podziemhydrogeologicz-nych. Analizy bilansu wód powierzchniowych i podziemnych umożliwiają roz-poznanie stanu i możliwości wykorzystania zasobów tych wód, pozwalają na identyfikację potencjalnych konfliktów wynikających z niemożliwości jednoczesnego spełnienia wszystkich zadań systemu wodnogospodarcze-go, a także dają podstawy do opracowania zasad gospodarowania wodą w zlewni oraz kierunków rozwoju w użytkowaniu i kształtowania zasobów wodnych. Cele te są uwzględniane poprzez sformułowanie ograniczeń, nakazów i zakazów, dla istniejącego i planowanego korzystania z wód, a także w programach działań zmierzających do osiągnięcia określone-go stanu wód oraz zaspokojenia potrzeb ich użytkowników i środowiska naturalnego.

Aby realizacja tych zadań była możliwa, bilans wodnogospodarczy musi być przeprowadzony w sposób jednolity, przez co rozumie się

uwzględnie-196 Metodyka określania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych

nie wpływu zagospodarowania wód podziemnych (pobory oraz zwroty w po-staci ścieków i wód z drenaży górniczych) na przepływy rzeczne w przekro-ju bilansowym, stanowiące zasoby wód powierzchniowych. Z tego względu ustalenie zasobów dyspozycyjnych i wykonanie bilansu wodnogospodarcze-go wód podziemnych poprzedza prace nad jednolitym bilansem. Oznacza to, że jednolity bilans wodnogospodarczy nie jest wykonywany w ramach ustalania zasobów dyspozycyjnych, a badania modelowe umożliwiają jedy-nie uzyskajedy-nie danych wejściowych do tego bilansu. Tym jedy-niemjedy-niej w rozdzia-le niniejszym zaprezentowano metodykę wykonywania jednolitego bilansu wodnogospodarczego, aby sposób wykorzystania dokumentacji zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych stał się bardziej zrozumiały.

Jednolity bilans wodnogospodarczy jest specjalistycznym opracowaniem analityczno-rachunkowym obejmującym ilościowe i jakościowe porównanie zasobów wód powierzchniowych i podziemnych (z uwzględnieniem ich wza-jemnych oddziaływań) z potrzebami wodnymi użytkowników korzystających lub ubiegających się o korzystanie z tych zasobów, uwzględniający oddzia-ływania obiektów hydrotechnicznych oraz wymagania ochrony środowiska przyrodniczego [Hydroprojekt, 1992]. Jednolity bilans wodnogospodarczy obejmuje:

ocenę możliwości zaspokojenia potrzeb wodnych użytkowników –

korzystających z wód powierzchniowych i podziemnych;

ocenę wpływu poborów wody i zrzutów ścieków oraz pracy obiek-–

tów hydrotechnicznych na reżim hydrologiczny wód powierzchnio-wych oraz stan ilościowy wód podziemnych;

ocenę wielkości rezerw zasobów wód powierzchniowych i pod-–

ziemnych;

ocenę wymaganego stopnia ograniczania użytkowania zasobów –

wód powierzchniowych i podziemnych w celu osiągnięcia dobrego stanu wód.

W zależności od uwzględnianego stanu zagospodarowania zasobów wy-różnia się bilans wodnogospodarczy:

stanu aktualnego, gdy dane wejściowe charakteryzujące zakres –

i sposób użytkowania zasobów odzwierciedlają rzeczywiste aktu-alne warunki (w chwili wykonywania bilansu);

stanu formalno-prawnego, gdy dane wejściowe charakteryzujące –

zakres i sposób użytkowania zasobów są określone przez wartości dopuszczalne w pozwoleniu wodnoprawnym;

197 Metodyka przeprowadzania jednolitego bilansu wodnogospodarczego

perspektywiczny, gdy dane wejściowe charakteryzujące zakres –

i sposób użytkowania zasobów odzwierciedlają warunki kolejnych cykli planistycznych gospodarki wodnej w określonym roku. Procedura dotycząca sporządzania bilansu wód powierzchniowych i zało-żenia metodyczne jednolitego bilansu wodnogospodarczego zlewni zostały opracowane w 1992 roku [Hydroprojekt, 1992; Szczepański, 1993], a następ-nie zweryfikowane w ramach ich zastosowania w bilansach zlewni pilota-żowych rzek: Wkry [Herbich, Tyszewski, 1994; Herbich, 1994, 1997]; Ka-miennej [Bardzik i in., 1994], Radomki [Nowakowski, Nowicki, Pich, 1994] i Chechło [Kowalczyk, Różkowski, 1994]. Po panującym w okresie przeło-mu wieków wyraźnym zastoju w pracach nad warunkami korzystania z wód, przystąpienie Polski do Unii Europejskiej i rozpoczęcie procesu wdrażania Ramowej Dyrektywy Wodnej przyczyniło się do zmodyfikowania i rozwi-nięcia metodyki bilansowania wodnogospodarczego [zob. m.in.: Witczak, Prażak, Żurek, 2002; Drużyńska, Nachlik (red.), 2006; Duda i in., 2006; Szczepański, 2008; Szklarczyk, Szczepański, 2008b; Tyszewski i in., 2008; Szklarczyk, Stach-Kalarus, Kmiecik, 2011; Indyk i in., 2011].

W rozdziałach 7.2 i 7.3 niniejszego Poradnika omówione są zagadnienia bilansu wodnogospodarczego prowadzonego w celu ilościowego porówna-nia zasobów i potrzeb wodnych. Zakres prezentowanej problematyki obej-muje podstawowe informacje o metodyce przeprowadzania takiego bilansu. Informacje te wyjaśniają, które prace prowadzone w ramach sporządzania dokumentacji hydrogeologicznej ustalającej zasoby dyspozycyjne wód pod-ziemnych są niezbędne ze względu na późniejsze ich wykorzystanie do prze-prowadzenia bilansu wód powierzchniowych.

W rozdziale 7.4 przedstawiono procedury obliczania wpływu zagospo-darowania wód podziemnych na przepływ rzeki w przekroju, dla którego jest wykonywany bilans ilościowy wód powierzchniowych. Obliczenia te są wykonywane w ramach odrębnego opracowania, jakim jest jednolity bilans wodnogospodarczy regionu wodnego lub zlewni niezbędny do ustanowienia warunków korzystania z wód.

Przygotowanie danych wejściowych do jednolitego bilansu wodnogospo-darczego wymaga przeprowadzenia korekty wartości przepływów rzecznych w przekrojach bilansowych o wpływ poboru wód podziemnych i zrzutu po-wstałych ścieków. Ta czynność implikuje określoną metodykę hydrogeolo-gicznych badań terenowych i studialnych oraz obliczeń analitycznych i mode-lowych prowadzonych na etapie realizacji dokumentacji hydrogeologicznej. Opracowany w ramach dokumentacji model matematyczny powinien speł-niać warunki umożliwiające jego wykorzystanie w procedurze ustalenia zmian wielkości rzecznych przepływów charakterystycznych, powstałych w wyniku

198 Metodyka określania zasobów dyspozycyjnych wód podziemnych

oddziaływania poboru wód podziemnych w wielkościach uwzględnianych w bilansie wodnogospodarczym.

Uwzględniając realne możliwości opracowania bilansów wodnogospodar-czych dla regionów wodnych i zlewni rzecznych, przyjęto [Tyszewski i in., 2008], że podstawę warunków korzystania z wód będą stanowiły wyniki na-stępujących bilansów:

dla każdego regionu wodnego: •

statyczny bilans ilościowy wód powierzchniowych i wód –

podziemnych z uwzględnieniem wzajemnych powiązań, statyczny bilans jakościowy wód powierzchniowych; –

dla zlewni rzecznej, wykazującej deficyt zasobów lub wyznaczonej •

jako zagrożonej nieosiągnięciem dobrego stanu ilościowego wód: dynamiczny bilans ilościowy wód powierzchniowych i sta-–

tyczny bilans ilościowy wód podziemnych z uwzględnieniem wzajemnych powiązań,

statyczny bilans jakościowy wód powierzchniowych. –

Sposób uwzględniania wpływu zagospodarowania wód podziemnych na przepływ rzeczny w przekrojach bilansowych jest dostosowany do charak-teru bilansu ilościowego wód powierzchniowych: statycznego lub dyna-micznego (rozdz. 7.4).

7.2. Statyczny bilans wodnogospodarczy