Okres powstania najważniejszych międzynarodowych aktów prawnych w dziedzinie

W następnym okresie powstały najważniejsze międzynarodowe akty prawne w dziedzinie ścigania i karania zbrodniarzy wojennych od Deklaracji Moskiewskiej z 1 listopada 1943 r. do Układu Londyńskiego z 8 sierpnia 1945 r. Na ten czas przypada intensyfikacja działań legislacyjnych poszczególnych krajów należących do Narodów Zjednoczonych. Pod wpływem ustaleń międzynarodowych wprowadzone zostało wiele rozwiązań w prawie wewnętrznym tych państw.

Wreszcie sytuacja międzynarodowa dojrzała do tego, aby przedstawiciele trzech mocarstw Wielkiej Koalicji zawarli ze sobą porozumienie w sprawie represji za zbrodnie wojenne. 1 listopada 1943 r. został ogłoszony w Moskwie tekst Deklaracji trzech mocarstw o okrucieństwach.¹³⁹ Deklaracja moskiewska była długo oczekiwanym krokiem milowym na drodze do sądowej represji na międzynarodową skalę dla winnych zbrodni wojennych.

Deklaracja zapowiadała, że rządy Zjednoczonego Królestwa, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego - po otrzymaniu z różnych źródeł dowodów na okrucieństwo sił hitlerowskich, które dopuszczały się swych zbrodni w zajętych przez siebie państwach - postanowiły zapowiedzieć, w interesie 32 Narodów Zjednoczonych, sankcję dla zbrodniarzy.

Mieli być oni pociągnięci za swoje zbrodnie w krajach, na których terytorium dopuścili się czynów przestępczych. Nie dotyczyło to zbrodniarzy, których przestępstw nie można było geograficznie przyporządkować, gdyż ci mieli być ukarani na mocy porozumienia i decyzji rządów państw alianckich.¹⁴⁰ W praktyce deklaracja kładła podstawę pod przyszłą ekstradycję zbrodniarzy do krajów, w których popełnili przestępstwa oraz pod utworzenie w przyszłości swego rodzaju trybunału, który miał osądzić głównych zbrodniarzy hitlerowskich, gdyż to ich przede wszystkim działalność nie mogła być powiązana z konkretną miejscowością ale obejmowała swym zasięgiem zwykle większy obszar.

Pod wpływem Deklaracji Moskiewskiej Biuro ds. Zbrodni Wojennych przy MSW polskiego rządu emigracyjnego, za pośrednictwem prof. Stefana Glasera, zmodyfikowało zasady działania. Szczególnie dotyczyło to ostatniej części Deklaracji Moskiewskiej, w której

139 Deklaracje moskiewskie (Moskwa, 1 listopada 1943 r.) [nr 16], Deklaracja trzech mocarstw o okrucieństwach, [w:] Zbiór dokumentów. Seria II, pod red. J. Makowskiego, Nr 3-4, listopad-grudzień 1945, s.

83-86; por.: W. Zieliński, Wkład..., s. 96.

140 Deklaracje moskiewskie (Moskwa, 1 listopada 1943 r.) [nr 16], Deklaracja trzech mocarstw o okrucieństwach, [w:] Zbiór dokumentów. Seria II, pod red. J. Makowskiego, Nr 3-4, listopad-grudzień 1945, s.

83-86; zob.: T. Cyprian, J. Sawicki, Ludzie i sprawy..., s. 50-51; zob.: F. Ryszka, Norymberga..., s. 127-128;

zob.: A. Klafkowski, Ściganie..., s. 57-58.

mowa o tym, że tzw. główni zbrodniarze będą karani na mocy wspólnej decyzji rządów koalicji. BZW opracowało nowy wzór listy zbrodniarzy wojennych, która, na podstawie zaleceń Fact Finding Commission, była podzielona na cztery części. Część A obejmowała zbrodniarzy przewidzianych do wspólnego osądzenia przez państwa sprzymierzone w myśl końcowego akapitu Deklaracji Moskiewskiej. W części B1 umieszczono nazwiska osób, co do których udowodniono przedstawione zarzuty, a w części B2 znalazły się osoby, których wina nie została jeszcze udowodniona (dowody nie były w pełni zebrane). W części C umieszczono osoby, których domniemanych zbrodniczych działań nie dało się jeszcze wówczas udowodnić.¹⁴¹

W okólniku wydanym przez sekretarza Fact Finding Commission Hugha McKinnona Wooda 13 grudnia 1943 r. znalazł się wzór listy zbrodniarzy wojennych. Przy każdym zbrodniarzu na liście winny znaleźć się takie elementy jak: charakterystyka zbrodni, nazwisko sprawcy (jeśli możliwym było jego ustalenie), stopień odpowiedzialności sprawcy, hierarchizacja zależności (działanie na rozkaz lub samodzielne), ocena dostępności dowodów, określenie możliwości oskarżenia poprzez sporządzenie aktu oskarżenia oraz ocena możliwości udowodnienia winy.¹⁴²

W podsumowaniu swych prac, zakończonych w grudniu 1943 r., Międzynarodowe Zgromadzenie Londyńskie uznało za konieczne powołanie natychmiast po zakończeniu wojny międzynarodowego trybunału sprawiedliwości, a także zażądało szybkiego, najpóźniej w 1944 r., utworzenia Komisji Narodów Zjednoczonych do Badania Zbrodni Wojennych.¹⁴³

W styczniu 1944 r. rozpoczęły swoją działalność - kierowane przez swego pierwszego przewodniczącego sir Cecila Hursta, brytyjskiego prawnika i sędziego, wiceprzewodniczącego Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej w Hadze -Międzynarodowa Komisja Dochodzeniowa (Fact Finding Commission) oraz Komitet Techniczny. Rządy 16 państw reprezentowanych w Fact Finding Commission rozpoczęły regularne ogłaszanie list zbrodniarzy wojennych. Działalnością teoretyczno-prawną zajmował się Komitet Techniczny. W sensie organizacyjnym Komisja była złożona z trzech organów:

Komitetu Śledczego (Komitetu I), Komitetu Wykonawczego (Komitetu II) i Komitetu Doradczego lub Technicznego (Komitetu III).¹⁴⁴

141AIPN GK 159/1-2, Zespół MSW Rządu RP w Londynie, k. 321-323; zob.: F. Ryszka, Norymberga..., s. 127-128 i 136-137.

142 Zob.: F. Ryszka, Norymberga..., s.168; zob.: E. Kobierska Motas, Międzynarodowe..., s. 319.

143 Zob.: A. Klafkowski, Ściganie..., s. 72.

144 Zob. szerzej: T. Cyprian, J. Sawicki, Ludzie i sprawy..., s. 51; zob.: F. Ryszka, Norymberga..., s. 162-163.

Na początku 1944 r. powstały w ramach Komisji Narodów Zjednoczonych do Spraw Zbrodni Wojennych (UNWCC) tzw. urzędy narodowe, wśród nich również urząd polski.¹⁴⁵

Istotnym wkładem polskiego rządu emigracyjnego w dziedzinie represji sądowej dla zbrodniarzy wojennych było Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów z dnia 3 maja 1944 r. o sądach karnych specjalnych.¹⁴⁶

Zagadnienie wydania zbrodniarzy wojennych krajom, na których obszarach dopuścili się oni swych czynów, poruszone w Deklaracji Moskiewskiej z 1 listopada 1943 r. wiązało się w sposób bezpośredni ze sprawą ekstradycji. W związku z tym Komitet II Wykonawczy Międzynarodowej Komisji Dochodzeniowej opracował projekt konwencji ekstradycyjnej i przedłożył go Komisji, która przyjęła go na posiedzeniu 29 sierpnia 1944 r. Fact Finding Commission przesłała projekt poszczególnym rządom państw alianckich, proponując zwołanie konferencji z udziałem dyplomatów państw sprzymierzonych i zawarcie konwencji ekstradycyjnej. Jej celem miało być wzajemne wydawanie dla osądzenia lub wykonania wyroku oskarżonych lub skazanych za zbrodnie wojenne, naruszenie praw i obyczajów wojennych, pomaganie nieprzyjacielowi, czerpanie przestępczej korzyści ze stanu wojny itp.¹⁴⁷

Także dla nowopowstałego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego palącą kwestią stało się opracowanie aktu prawnego regulującego sprawy represji sądowej dla winnych zbrodni wojennych. Już w Manifeście PKWN z 22 lipca 1944 r. znalazła się zapowiedź ukarania zbrodniarzy nazistowskich. Padły tam słowa o tym, że: ,,zadaniem niezawisłych sądów polskich będzie zapewnić szybki wymiar sprawiedliwości. Żaden niemiecki zbrodniarz wojenny, żaden zdrajca narodu nie może ujść kary!".¹⁴⁸

Takim aktem był Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego.¹⁴⁹ Dekret ten rozpoczął właściwie proces ścigania i karania przestępców wojennych na ziemiach polskich i choć początkowo obowiązywał jedynie w granicach

145 Zob.: A. Klafkowski, Ściganie..., s. 55.

146 Dz. U. R. P., Część III, Warszawa, dnia 20 lipca 1944 r., Nr 1, poz. 6, Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów z dnia 3 maja 1944 r. o sądach karnych specjalnych, [w:] Rzeczpospolita Polska czasu wojny (Dziennik Ustaw RP i Monitor Polski 1939-1945), red. nauk.: A. K. Kunert, Warszawa 1995.

147 Zob.: T. Cyprian, J. Sawicki, Ludzie i sprawy..., s. 56-57.

148 Cyt. za: L. Domeracki, W 40-lecie..., s. 5.

149 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944 r., Nr 4, poz. 16, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko- hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego; zob.: Z. A.

Ziemba, Prawo..., s. 270.

,,Polski lubelskiej” to w miarę powiększania się obszaru uwolnionego od okupacji hitlerowskiej jego moc rozciągała się stopniowo na pozostałe polskie ziemie, w tym, co szczególnie dla nas ważne, na obszar tzw. ,,Kraju Warty”.

Dekret był przejawem poszukiwania przez formujące się sądownictwo ,,Polski lubelskiej" rozwiązań dla wyzwań, które pojawiły się w trakcie wypierania narodowo-socjalistycznego okupanta z ziem polskich. Nowe sądownictwo musiało siłą rzeczy w znacznej mierze oprzeć się na przedwojennych normach prawnych, korzystając przy tym z kadry sędziowskiej II Rzeczypospolitej. Jednak m. in. tenże Dekret jest przejawem tendencji do wyłączenia zasadniczej części spraw z właściwości sądów powszechnych. Przynajmniej w początkowym okresie tworzenia się ,,nowej rzeczywistości".¹⁵⁰

Dekret przewidywał surowe sankcje dla osób, które - na rzecz władz okupacyjnych niemieckich - dokonywały zabójstw, znęcania się i prześladowań ludności cywilnej lub jeńców wojennych. Takie czyny podlegały karze śmierci. Także działanie na szkodę osób przebywających na terenie Państwa Polskiego poprzez ich wydawanie władzom okupacyjnym - wyjąwszy ściganie za przestępstwa pospolite - podlegało karze śmierci. Wysokie kary groziły osobom, które korzystając z trudnej sytuacji ludności zagrożonej represjami okupanta wymuszały na nich różnego rodzaju świadczenia pod groźbą ich wydania. Nie zwalniało od odpowiedzialności karnej dokonywanie powyższych zbrodni pod wpływem nakazu lub przymusu władz okupacyjnych. Poza dokonaniem powyższych przestępstw ukaraniu podlegały również usiłowanie ich dokonania, podżeganie do ich dokonania oraz pomoc w ich dokonywaniu. Dekret miał zastosowanie do wszystkich przestępstw w nim wymienionych, a popełnionych po 31 sierpnia 1939 r. Dekret wymieniał ponadto kary dodatkowe towarzyszące skazaniom za najcięższe zbrodnie tzn. z art. 1, 2 i 4. Przestępstwa określone dekretem z 31 sierpnia 1944 r. podlegać miały właściwości specjalnych sądów karnych.¹⁵¹

Represją sądową w stosunku do zbrodniarzy wojennych miały się zajmować specjalne sądy karne. Zostały one powołane Dekretem Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich.¹⁵² Warto zwrócić uwagę na fakt, w jak dużym stopniu PKWN wydając Dekret z 12 września 1944 r. korzystał z dorobku Polskiego Państwa Podziemnego, które wcześniej

150 Zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 35; zob.: M. Turlejska, Te pokolenia..., s. 36-37.

151 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944 r., Nr 4, poz. 16, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego; zob. też: E.

Kobierska-Motas, Ekstradycje..., s. 6; zob.: A. Klafkowski, Ściganie..., s. 45.

152 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944, Nr 4, poz. 21, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sadach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich; zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 45.

wydało Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów z dnia 3 maja 1944 r. o sądach karnych specjalnych.¹⁵³

Specjalne sądy karne zostały utworzone dla osądzenia przestępstw z art. 1, 2, 3 i 4 Dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego. Specjalne sądy karne charakteryzowały się uproszczonym i szybkim trybem procedowania. Po jednym specjalnym sądzie karnym utworzono dla każdego okręgu sądu apelacyjnego. Specjalny sąd karny orzekał w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. O kandydaturach sędziów, prokuratorów i ławników decydowało Prezydium KRN, które powoływało spośród osób posiadających kwalifikacje sędziowskie, na wniosek Kierownika Resortu Sprawiedliwości, przewodniczących i po trzech sędziów dla każdego specjalnego sądu karnego, przy czym ilość sędziów mogła być powiększona w razie potrzeby oraz prokuratorów wraz z odpowiednią liczbą wiceprokuratorów dla każdej prokuratury specjalnego sądu karnego. Prezydium KRN listę ławników ustalało zaś spośród kandydatów wskazanych przez właściwe miejscowo wojewódzkie rady narodowe.¹⁵⁴

Kandydaci na ławników byli wybierani spośród osób, które ukończyły 21 lat i: ,,brały lub biorą czynny udział bądź w walce z okupantem, bądź w cywilnej akcji samoobrony i oporu, włączając w to akcję propagandową, bądź też w akcji odbudowy państwowości polskiej w zakresie politycznym, gospodarczym lub kulturalnym."¹⁵⁵ Kandydaci nie mogli być też osobami, które: ,,współdziałały z okupantem bądź brały udział w zwalczaniu niepodległościowych organizacji demokratycznych."¹⁵⁶

W praktyce oznaczało to wprowadzenie do składów orzekających specjalnych sądów karnych przedstawicieli ,,sojuszu robotniczo-chłopskiego", a ławnicy reprezentowali właściwą z punktu widzenia władz politycznych (rady narodowe) postawę.¹⁵⁷

Przewodniczący poszczególnych specjalnych sądów karnych służbowo mieli podlegać bezpośredniemu zwierzchnictwu Kierownika Resortu Sprawiedliwości PKWN. Postępowania przed specjalnymi sądami karnymi miały się odbywać według przepisów kpk, o ile nie

153 Por.: Dz. U. R. P., Część III, Warszawa, dnia 20 lipca 1944 r., Nr 1, poz. 6, Rozporządzenie Tymczasowe Krajowej Rady Ministrów z dnia 3 maja 1944 r. o sądach karnych specjalnych, [w:] Rzeczpospolita Polska czasu wojny (Dziennik Ustaw RP i Monitor Polski 1939-1945), red. nauk.: A. K. Kunert, Warszawa 1995.

154 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944, Nr 4, poz. 21, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich; zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 35-36; zob.: Z. A. Ziemba, Prawo..., s. 65.

155 Cyt. za: art. 1 §1 Ustawy z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych, [w:]

Dz. U. R. P. z 1944 r., Nr 5, poz. 22.

156 Cyt. za: art. 1 §2, tamże.

157 Por.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 84.

zostało to postanowione w odmienny sposób. Władze bezpieczeństwa były zobowiązane do niezwłocznego powiadomienia prokuratora specjalnego sądu karnego o popełnieniu przestępstwa podlegającego właściwości tegoż sądu oraz jednoczesnego przekazania mu zebranych informacji i dowodów w sprawie. Ponadto należało niezwłocznie zatrzymać podejrzanego. W powyższych sprawach nie prowadziło się śledztw. Prokurator mógł przeprowadzić samodzielne dochodzenie lub skorzystać z pomocy organów bezpieczeństwa publicznego, a także zwrócić się do sędziów śledczych lub sądów grodzkich o dokonanie poszczególnych czynności sądowych. Prokurator powinien zarządzić natychmiastowe aresztowanie osoby zatrzymanej pod zarzutem popełnienia przestępstwa określonego w Dekrecie PKWN z 31 sierpnia 1944 r.¹⁵⁸

Nie wymagający uzasadnienia akt oskarżenia winien być wniesiony przed upływem 14 dni od daty zatrzymania podejrzanego. W przypadku ucieczki oskarżonego można było wnieść akt oskarżenia i rozpoznać sprawę pod jego nieobecność, a jednocześnie wyrok zapadły w sprawie nie był uznawany za zaoczny. Na przewodniczących specjalnych sądów karnych ciążył obowiązek wyznaczenia terminu rozprawy głównej w ciągu 48 godzin od wręczenia podejrzanemu aktu oskarżenia oraz zarządzenie wszelkich stosownych doręczeń i wezwań. Nie dopuszczano sprzeciwu wobec aktu oskarżenia, a decyzję o powołaniu świadków i biegłych oraz sprawdzeniu powołanych przez oskarżonego dowodów specjalny sąd karny podejmował na posiedzeniu niejawnym. Konieczny był, w myśl przepisów tegoż dekretu, udział obrońcy w rozprawie głównej. Na rozprawie mogły być odczytywane różnego rodzaju zapiski dochodzenia oraz pisma prywatne i urzędowe. Natychmiast po naradzie powinien zostać ogłoszony wyrok wraz z uzasadnieniem. Wyroki specjalnych sądów karnych były ostateczne i prawomocne. Jedynie skazanym na śmierć przysługiwało prawo wniesienia prośby o ułaskawienie do Przewodniczącego KRN.¹⁵⁹

W nawiązaniu do tegoż Dekretu ukazało się Rozporządzenie Kierowników Resortu Sprawiedliwości i Resoru Bezpieczeństwa Publicznego z dnia 3 października 1944 r. w sprawie wykonania dekretu PKWN z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich.¹⁶⁰ Rozporządzenie regulowało

158 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944, Nr 4, poz. 21, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sadach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich; zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 35-36; por.: Z. A. Ziemba, Prawo..., s. 308-317.

159 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 13 września 1944, Nr 4, poz. 21, Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sadach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich; zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 35-36; por.: Z. A. Ziemba, Prawo..., s. 308-317.

160 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 12 października 1944 r., Nr 7, poz. 35, Rozporządzenie z dnia 3 października 1944 r. Kierowników Resortu Sprawiedliwości i Resortu Bezpieczeństwa Publicznego w sprawie wykonania dekretu

funkcjonowanie specjalnych sądów karnych na ziemiach polskich na bazie istniejących przepisów dotyczących funkcjonowania sądów powszechnych. W rozporządzeniu znajduje się zapowiedź powołania specjalnych sądów karnych w pozostałych, nie wymienionych w Dekrecie z 12 września 1944 r., okręgach sądów apelacyjnych po wyparciu okupanta hitlerowskiego z dalszych obszarów Polski. Z perspektywy niniejszej pracy istotny jest zapis o konieczności prowadzenia przez specjalny sąd karny repertorium spraw karnych, oznaczone symbolem ,,K.spec", w którym rejestrowano kolejne akty oskarżenia w sprawach toczących się przed tymże sądem. Przewodniczący specjalnego sądu karnego był jednocześnie kierownikiem tegoż sądu. Na wniosek przewodniczącego, w razie konieczności, Kierownik Resortu Sprawiedliwości mógł wyznaczyć stałego zastępcę przewodniczącego spośród sędziów danego specjalnego sądu karnego. W momencie rozpoczęcia funkcjonowania specjalnych sądów karnych w poszczególnych okręgach apelacyjnych wszystkie sprawy podlegające właściwości tychże sądów, prowadzone dotychczas przez inne organy sądowe, powinny być natychmiast przekazane odpowiednim prokuraturom specjalnych sądów karnych wg właściwości terytorialnej.¹⁶¹

Trzeba podkreślić, że wyłączenie spraw karnych przeciwko zbrodniarzom narodowo-socjalistycznym z właściwości sądownictwa powszechnego spotkało się również z krytyką środowisk sędziowskich w kraju. Pojawił się np. zarzut, że przy tak rozległej właściwości terytorialnej specjalnych sądów karnych mogło stać się niemożliwym dotrzymanie tak krótkich terminów orzekania. W praktyce okazało się, że zarzut ten był jak najbardziej zasadny.¹⁶²

Z 17 października 1944 r. pochodziła uchwała Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o utworzeniu Komisji do Zbadania Zbrodni Niemieckich w Polsce, która została faktycznie uchylona 29 marca 1945 r.¹⁶³

11 lutego 1945 r. na zakończenie konferencji przywódców trzech mocarstw Wielkiej Koalicji w Jałcie na Krymie ukazało się wspólne oświadczenie, które dotyczyło również zagadnienia represji sądowych dla zbrodniarzy wojennych.¹⁶⁴ W oświadczeniu zawarte było

Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich.

161 Dz. U. R. P. Lublin, dnia 12 października 1944 r., Nr 7, poz. 35, Rozporządzenie z dnia 3 października 1944 r. Kierowników Resortu Sprawiedliwości i Resortu Bezpieczeństwa Publicznego w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 12 września 1944 r. o specjalnych sądach karnych dla spraw zbrodniarzy faszystowsko-hitlerowskich.

162 Zob. szerzej: G. Jakubowski, Sądownictwo...., s. 36-37.

163 Zob.: A. Kochański, Polska 1944-1991..., s. 38.

164 Komunikat z Konferencji Krymskiej, Jałta, 11 lutego 1945 r., [w:] Ściganie i karanie zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (Wybór dokumentów), pod red.: Cz. Pilichowskiego, Informacja wewnętrzna nr 47 GKBZHwP, Warszawa 1978, s. 138-139; Sprawozdanie z Konferencji Krymskiej (Jałta, 11 lutego 1945), [nr

następujące zobowiązanie: ,,Jesteśmy zdecydowani (...) ukarać sprawiedliwie i szybko wszystkich zbrodniarzy wojennych (...); unicestwić narodowo-socjalistyczną partię, narodowo-socjalistyczne ustawy, organizacje i instytucje; usunąć wszelkie wpływy narodowo-socjalistyczne i militarystyczne z urzędów publicznych i z życia kulturalnego i gospodarczego narodu niemieckiego (...)."¹⁶⁵

Kilka dni po zakończeniu Konferencji Jałtańskiej wydany został Dekret z dnia 16 lutego 1945 r. o zmianie dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego.¹⁶⁶ Łagodził on nieco sankcje wprowadzając kilka zmian widocznych szczególnie w brzmieniu art. 1 §2 oraz art. 2 ww. dekretu.¹⁶⁷ Dokonano przeredagowania art. 1 poprzez uzupełnienie jego zakresu przedmiotowego. Także wskazanie władzom okupacyjnym osób poszukiwanych zostało potraktowane na równi z ujęciem lub wywożeniem tych osób. Zmianie uległy też sankcje karne za przestępstwa określone w art. 1 i 2 tegoż dekretu. Nowym elementem było określenie dolnych granic tych sankcji. Usunięto zastrzeżenie, że działanie na szkodę określonych w Dekrecie osób musiało nastąpić na terenie Państwa Polskiego. Natomiast działanie na szkodę Państwa Polskiego miało być karane tak samo jak dokonywanie przestępstw na szkodę poszczególnych osób.¹⁶⁸

Z 29 marca 1945 r. pochodzi uchwała Prezydium Krajowej Rady Narodowej w sprawie powołania Głównej Komisji do Spraw Zbadania Zbrodni Niemieckich w Polsce.

Uchwała została faktycznie uchylona 10 listopada 1945 r.¹⁶⁹

14 kwietnia 1945 r. utworzono w Paryżu instytucję Centralnego Rejestru Zbrodniarzy Wojennych i Podejrzanych (Central Registry of War Criminals and Security Suspects

18], [w:] Zbiór dokumentów. Seria II, pod red.: J. Makowskiego, Nr 3-4, listopad-grudzień 1945, s. 92-106; zob.

szerzej: A. Klafkowski, Ściganie..., s. 59-60.

165 Cyt. za: Sprawozdanie z Konferencji Krymskiej (Jałta, 11 lutego 1945), [nr 18], [w:] Zbiór dokumentów.

Seria II, pod red.: J. Makowskiego, Nr 3-4, listopad-grudzień 1945, s. 92-106.

166 Dz. U. R. P. Warszawa, dnia 10 marca 1945 r., Nr 7, poz. 29, Dekret z dnia 16 lutego 1945 r. o zmianie dekretu polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego; zob.: Z. A. Ziemba, Prawo..., s. 270-271.

167 Dz. U. R. P. Warszawa, dnia 10 marca 1945 r., Nr 7, poz. 29; zob. też: E. Kobierska-Motas, op. cit., s. 7.

168 Zob.: L. Nowakowski, Zakres obowiązywania dekretu z dnia 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kary dla faszystowsko-hitlerowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną i jeńcami oraz dla zdrajców Narodu Polskiego, [w:] Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 3:

Nazizm, pod red.: R. Ignatiew, A. Kura, Warszawa 2009, s. 58; zob.: G. Jakubowski, Sądownictwo..., s. 48; zob.:

Z. A. Ziemba, Prawo..., s. 271.

169 Zob.: A. Kochański , Polska 1944-1991..., s. 65; zob.: W. Zieliński, Wkład..., s. 98.

CROWCASS), podległą amerykańskim i brytyjskim wojskowym władzom okupacyjnym w Niemczech.¹⁷⁰

Także w kwietniu 1945 r. kiedy delegacje UNWCC przebywały na terenie Niemiec, uzgodniono w sztabie głównodowodzącego wojsk amerykańskich w Europie gen. Dwighta Eisenhowera, że powołane zostaną misje wojskowe ds. zbrodni wojennych dla poszczególnych krajów członkowskich UNWCC. Misje miały być akredytowane przy dowództwach alianckich w Niemczech, brytyjskim i amerykańskim, a ich zadaniem miało być gromadzenie dokumentacji dot. zbrodni wojennych oraz poszukiwanie przestępców wojennych. Decyzja ta pokryła się w zasadzie z istniejącą już od marca 1945 r. polską instytucją tzw. ,,oficerów łącznikowych" m. in. dla tych samych zadań. Zorganizowanie polskich misji powierzono Ministerstwu Sprawiedliwości z racji dostępu do emigracyjnych kadr sędziowskich i prokuratorskich. W końcu pierwsza grupa ,,oficerów łącznikowych" w poł. czerwca 1945 r. zgłosiła się do 12 Armii Amerykańskiej, a druga grupa w następnym miesiącu została przydzielona do 21 Brytyjskiej Armii Renu. Obie grupy działały tylko na terenie odpowiednich (amerykańskiej i brytyjskiej) stref okupacyjnych Niemiec i organizacyjnie podlegały rozkazom władz wojskowych w tych strefach, merytorycznie zaś ich zwierzchnikiem był Delegat RP do UNWCC. Działalność ,,grup oficerów łącznikowych"

trwała kilka miesięcy, do początku 1946 r. kiedy utworzone zostały właściwe misje wojskowe, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części niniejszego rozdziału.¹⁷¹

trwała kilka miesięcy, do początku 1946 r. kiedy utworzone zostały właściwe misje wojskowe, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części niniejszego rozdziału.¹⁷¹