NA POZIOMIE REGIONALNYM
4.3. Operacjonalizacja metodyki badawczej
Bazując na zaproponowanej hybrydowej metodyce inkorporacji badań foresightowych do procesu tworzenia regionalnych strategii rozwoju turystyki, opracowano ogólny schemat badawczy (rys. 4.4). Ze względu na złożony charakter obszaru badawczego w metodyce zaproponowano wykorzystanie następujących metod badawczych: anali-zy desk research, analianali-zy STEEPVL, analianali-zy strukturalnej, metody Delphi, metody sce-nariuszowej, metody NCRR, paneli eksperckich, burzy mózgów, badań ankietowych, konferencji oraz głosowania.
Rysunek 4.4. Ogólny schemat metodyki inkorporacji badań foresightowych do procesu tworzenia regio-nalnych strategii rozwoju turystyki
Źródło: opracowanie własne.
W procesie badawczym wyróżniono cztery etapy, w ramach których wykorzystano wskazane metody badawcze:
etap I – analiza desk research – analiza STEEPVL – analiza strukturalna,
etap II – metoda Delphi,
etap III – metoda scenariuszowa – metoda NCRR,
etap IV – opracowanie strategii rozwoju turystyki w regionie – badania ankie-towe.
W poszczególnych sekwencjach procesu badawczego zagnieżdżone zostały metody ściśle związane z partycypacją społeczną, które stanowią nieodzowny element badań typu foresight. Do metod tych zaliczono panele eksperckie, burzę mózgów, badania ankietowe oraz konferencje. Dodatkowo, jako metodę wspomagającą, do opcjonalnego zastosowania w wypadku zaistnienia takiej potrzeby wskazano głosowanie.
Złożoność strukturalna i metodyczna wymagała dokonania operacjonalizacji me-todyki badawczej w celu lepszego zaplanowania poszczególnych elementów procesu badawczego. A. Stabryła497 podkreśla, iż operacjonalizacja stanowi wymóg konkrety-zacji opisu przedmiotu badania. Zaplanowano, że proces badawczy będzie przebiegał w czterech etapach, zgodnych z sekwencjami przewidzianymi w ramach schematu badawczego.
Schemat operacjonalizacji I etapu procesu badawczego zaprezentowano na ry-sunku 4.5. Przedstawiono na nim 5 zadań badawczych w powiązaniu z poszczególny-mi metodaposzczególny-mi badawczyposzczególny-mi. Wskazano także grupę ekspertów zaangażowanych w re-alizację poszczególnych działań. W procesie uwzględniono zastosowanie ośmiu me-tod badawczych: analizy desk research, analizy STEEPVL, analizy strukturalnej, panelu eksperckiego, burzy mózgów, badania ankietowego, konferencji, głosowania.
W ramach realizacji zadania 1 przewidziano dokonanie przez grupę ekspertów I498 identyfikacji czynników determinujących rozwój turystyki w regionie, opierając się na wynikach desk research. Efekt prac ekspertów mogą stanowić indywidualne karty zidentyfikowanych czynników z siedmiu obszarów analizy STEEPVL: społecznych (S), technologicznych (T), ekonomicznych (E), ekologicznych (E), politycznych (P), odno-szących się do wartości (V) oraz prawnych (L). W następnym kroku, podczas spotka-nia panelu eksperckiego wykorzystującego metodę burzy mózgów, należy skompleto-wać listę czynników analizy STEEPVL, stanowiącą materiał wyjściowy do kolejnej fazy prac.
497 A. Stabryła, Zarządzanie projektami ekonomicznymi i organizacyjnymi, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 54.
498 Przykładowy skład grupy ekspertów I został scharakteryzowany w końcowej części podrozdziału.
Celem działań podejmowanych w ramach realizacji zadania 2 powinno być wyło-nienie czynników kluczowych w każdej ze zidentyfikowanych grup czynników analizy STEEPVL. Ich wyboru powinna dokonać grupa ekspertów II499, korzystając z elektro-nicznego formularza badawczego (ankieta CAWI), poprzez wskazanie w każdej z grup najważniejszych czynników500. Alternatywnym rozwiązaniem może być zorganizowa-nie panelu ekspertów, podczas którego każdy z ekspertów dysponując tak zwanymi
„szpilkami”, metodą wskazań będzie mógł dokonać wyboru określonej liczby czynni-ków w każdej z grup, w jego opinii najistotniejszych z punktu widzenia rozwoju tury-styki w regionie.
Rysunek 4.5. Schemat operacjonalizacji I etapu procesu badawczego Źródło: opracowanie własne.
499 Przykładowy skład grupy ekspertów II został scharakteryzowany w końcowej części podrozdziału.
500 Liczba najważniejszych czynników może zostać ograniczona od 3 do 5 w każdej z grup.
W trakcie realizacji zadania 3 lista czynników głównych analizy STEEPVL powinna zostać poddana ocenie pod względem ważności i przewidywalności ich kształtowania się w kontekście rozwoju turystyki w regionie. Podejście to służy przede wszystkim identyfikacji najistotniejszych czynników, stanowiących potencjalne siły napędowe (driving forces) scenariuszy. Ocena powinna zostać dokonana z uwzględnieniem okre-ślonej perspektywy czasowej. W wypadku badań foresightowych jest ona zazwyczaj określana na 10–20 lat, przy czym zdarzają się również dłuższe okresy, dotyczące nawet 30–40 lat501. Oceny ważności i przewidywalności czynników powinna dokonać grupa ekspertów II za pomocą 7-stopniowej skali Likerta z wykorzystaniem formularza badawczego w postaci ankiety CAWI lub PAPI.
Celem realizacji zadania 4 jest określenie wzajemnych zależności zachodzących pomiędzy czynnikami głównymi analizy STEEPVL. Oceny tej powinna dokonać grupa ekspertów II, również wykorzystując elektroniczny formularz badawczy w postaci ankiety CAWI, bądź tradycyjny papierowy – PAPI. Eksperci w toku swojej pracy powin-ni określić, czy i w jakim stoppowin-niu poszczególne czynpowin-niki wpływają na inne czynpowin-niki.
W ramach zadania 5 należy przygotować macierz wynikową wzajemnego wpływu czynników STEEPVL, którą można poddać analizie z wykorzystaniem specjalistyczne-go programu komputerowespecjalistyczne-go MIC-MAC502. Dzięki analizie tego typu istnieje możliwość wyodrębnienia grup czynników wpływających na rozwój turystyki w regionie w podzia-le na: kluczowe, decydujące, regulujące, pomocnicze, niezapodzia-leżne, celów i wyników oraz zewnętrzne. Celem analizy strukturalnej jest wskazanie kluczowych ze względu na siłę wpływu i siłę zależności czynników STEEPVL. Ich porównanie z wynikami uzyskanymi w trakcie oceny ważności i przewidywalności czynników powinno stanowić istotny etap w procedurze tworzenia scenariuszy rozwoju turystyki w regionie. Wyłonione w tym etapie czynniki kluczowe o wysokim poziomie ważności i niepewności503 (niskim poziomie przewidywalność) oraz najwyższym stopniu wpływu na inne czynniki i zależności od nich mogą pretendować do miana osi scenariuszy rozwoju turystyki w regionie.
501 Na przykład projekt Freight Transport FORESIGHT 2050, http://www.transport-research.info/web/
projects/project_details.cfm?id=36661 [20.10.2014].
502 J. Arcade, M. Godet, F. Meunier, F. Roubelat, Structural analysis with the MICMAC method & Actors‘
strategy with Mactor method, AC/UNU Millennium Project Futures Research Methodology, Paris 1994.
503 Poziom niepewności określany jest poprzez konwersję wartości uzyskanych w procesie oceny przewidywalności zgodnie z zależnością: poziom przewidywalności o wartości 1 podlega zamianie na poziom niepewności o wartości 7; 2 na 6; 3 na 5; 4 bez zmian; 5 na 3; 6 na 2; 7 na 1.
Celem wyłonienia czynników stanowiących osie scenariuszy (driving forces) wskazane jest zorganizowanie konferencji z udziałem ekspertów z grupy I i II oraz szerokiego grona interesariuszy rozwoju turystyki w regionie. Podczas spotkania po-winny zostać zaprezentowane założenia badań foresightowych oraz uzyskane wyniki.
W trakcie konferencyjnej dyskusji eksperci powinni zostać poproszeni o wyrażenie swoich opinii na temat czynników pretendujących na osie scenariuszy rozwoju.
W wypadku, gdy liczba czynników jest wyższa niż 3, należy rozważyć przeprowadzenie głosowania, w ramach którego eksperci będą mogli dokonać jednoznacznego wyboru dwóch z nich.
Schemat operacjonalizacji II etapu procesu badawczego zaprezentowano na ry-sunku 4.6. Przedstawiono na nim 7 zadań badawczych w powiązaniu z poszczególny-mi metodaposzczególny-mi badawczyposzczególny-mi. Wskazano także grupy ekspertów zaangażowanych w re-alizację poszczególnych działań. W procesie uwzględniono zastosowanie czterech metod badawczych: metody Delphi, panelu eksperckiego, burzy mózgów, badania ankietowego. Główną metodą badawczą jest Delphi, której celem jest dostarczenie materiału do opracowania scenariuszy rozwoju oraz zgromadzenie danych użytecz-nych w realizacji metody NCRR.
W ramach realizacji zadania 1 grupa ekspertów I i II w rezultacie przeprowadzo-nych prac panelowych powinna sformułować zestaw tez i pytań pomocniczych do badania Delphi. Teza delficka to odnoszący się do przyszłości opis zależności po-między zagadnieniami wynikającymi ze specyfiki badania a kontekstem determinowa-nym celem badania. W najprostszym ujęciu jest to pytanie badawcze odnoszące się do przyszłości ujęte w formie tezy. Pytania pomocnicze natomiast powinny zawierać takie elementy, jak ocenę poziomu wiedzy eksperta, czas realizacji tezy, czynniki sprzyjające realizacji tezy, bariery realizacji tezy oraz oczekiwane efekty realizacji tezy. Istotne jest, aby opracowaniem tez delfickich zajmowała się grupa ekspertów II podzielona na mniejsze zespoły, w składzie których powinni się znaleźć przedstawicie-le różnych środowisk związanych ze sferą turystyki. Prace grupy ekspertów I powinny zaś skupiać się na opracowaniu pytań pomocniczych do tez delfickich. Wskazane jest, aby prace obu grup odbywały się z zastosowaniem metody burzy mózgów.
Rezultat prac grupy ekspertów I w ramach realizacji zadania 2 powinien przyjąć postać formularza badawczego do I rundy badania Delphi. W procesie jego przygoto-wania należy wykorzystać materiał badawczy uzyskany w zadaniu 1. Powinien on zostać poddany selekcji i analizie pod względem poprawności metodycznej i meryto-rycznej. W ramach zadania należy także dokonać identyfikacji potencjalnych
uczest-ników badania pilotażowego i właściwego spośród grona ekspertów i interesariuszy rozwoju turystyki w regionie.
Rysunek 4.6. Schemat operacjonalizacji II etapu procesu badawczego Źródło: opracowanie własne.
Zadanie 3 polega na przeprowadzeniu pilotażowego badania z wykorzystaniem ankiety CAWI wśród kilkuosobowej grupy ekspertów. Działanie takie pozwala na prze-testowanie kwestionariusza pod względem jego zrozumiałości i jednoznaczności oraz wyeliminowanie nieścisłości i błędów z ostatecznej jego wersji.
Zadania od 4 do 7 odnoszą się do realizacji właściwego badania Delphi. W jego pierwszej rundzie formularz badawczy w postaci ankiety CAWI powinien zostać roze-słany do grupy ekspertów II oraz określonej grupy regionalnych interesariuszy rozwoju turystyki. Po uzyskaniu wyników grupa ekspertów I powinna opracować formularz do II rundy badania uwzględniający zbiorcze zestawienia i wybrane komentarze z I rundy badania (zamieszczone anonimowo). Dzięki takiemu działaniu w II rundzie badania respondenci będą mieli okazję do refleksji na dany temat oraz możliwość czerpania z wiedzy innych, a także do zmiany swoich początkowych opinii504. Opraco-wany formularz badawczy powinien zostać rozesłany wyłącznie do respondentów, którzy uczestniczyli w I rundzie badania. Po uzyskaniu wyników z II rundy badania należy dokonać końcowej analizy i interpretacji wyników w ramach prac metodą pane-lu eksperckiego. Uzyskane dane stanowią materiał wejściowy do opracowania scena-riuszy rozwoju turystyki w regionie. Badanie Delphi weryfikuje bowiem poprawność zdefiniowania osi scenariuszy, przedstawia uwarunkowania realizacji poszczególnych scenariuszy oraz szacuje prawdopodobieństwo ich zaistnienia.
Schemat operacjonalizacji III etapu procesu badawczego zaprezentowano na ry-sunku 4.7. Przedstawiono na nim 5 zadań w powiązaniu z poszczególnymi metodami badawczymi. Wskazano także grupy ekspertów zaangażowanych w realizację po-szczególnych działań. W procesie uwzględniono zastosowanie sześciu metod badaw-czych: metody scenariuszowej, metody NCRR, panelu eksperckiego, burzy mózgów, badania ankietowego, konferencji.
Zadanie 1 polega na sformułowaniu na podstawie wyników analizy ważności-niepewności czynników STEEPVL, analizy strukturalnej oraz metody Delphi scenariu-szy rozwoju turystyki w regionie. Scenariusze mogą zostać zbudowane na osnowie dwóch czynników kluczowych zidentyfikowanych w rezultacie I etapu procesu ba-dawczego. Poprzez nadanie tym czynnikom wartości skrajnych określone mogą zo-stać cztery scenariusze rozwoju przyszłości turystyki w regionie.
W ramach realizacji zadania 2 prace panelu eksperckiego powinny skupić się na ocenie stanu pozostałych czynników analizy STEEPVL w poszczególnych szach. Wskazane jest również opracowanie charakterystyk poszczególnych scenariu-szy rozwoju turystyki w regionie w określonej perspektywie czasowej oraz obliczenie prawdopodobieństwa ich realizacji. Wyliczeń można dokonać na podstawie wyników badania Delphi w zakresie dwóch tez ściśle związanych z osiami scenariuszy rozwoju turystyki.
504 G. Rowe, G. Wright, The Delphi..., p. 354.
Rysunek 4.7. Schemat operacjonalizacji III etapu procesu badawczego Źródło: opracowanie własne.
W zadaniu 3 główną metodę badawczą stanowi NCRR. Polega ona na zidentyfi-kowaniu działań związanych z rozwojem turystyki w regionie w podziale na cztery kategorie: działania nowe, dotychczas niepodejmowane (new); działania realizowane dotychczas, które należy kontynuować (continued); działania zbędne, których realiza-cji należy zaprzestać (redundant); działania, które realizowano w przeszłości i do reali-zacji których należy powrócić (restored). Działania mogą zostać również pogrupowane w węższe obszary badawcze. Zadanie to powinno zostać zrealizowane przez grupę ekspertów I.
W ramach realizacji zadania 4 zidentyfikowany katalog działań podzielonych na poszczególne kategorie (zgodnie z założeniami metody NCRR) w postaci ankiety CAWI (lub PAPI) powinien zostać rozesłany do członków grupy ekspertów II. Zadaniem każ-dego z respondentów powinno być wskazanie trzech najistotniejszych według niego działań, które będą miały wpływ na realizację scenariusza o najwyższym
prawdopodo-bieństwie jego zaistnienia w określonej perspektywie czasowej. W wypadku pogrupo-wania działań w węższe obszary badawcze wyboru trzech najistotniejszych należy dokonać w każdym z nich. Rezultat badania metodą NCRRstanowi zestaw prioryteto-wych działań umożliwiających osiągnięcie określonej wizji przyszłości.
W ramach realizacji zadania 5 powinna zostać zorganizowana konferencja, której uczestnikami będą grupy ekspertów I i II oraz interesariusze regionalni. Podczas kon-ferencji dyskusji powinny zostać poddane scenariusze rozwoju i proponowany katalog działań priorytetowych opracowany dla scenariusza najbardziej prawdopodobnego.
Przebieg dyskusji i wypracowane w jej ramach ustalenia mogą doprowadzić do uzu-pełnienia lub modyfikacji ostatecznego katalogu działań priorytetowych w zakresie rozwoju turystyki w regionie.
Schemat operacjonalizacji IV etapu procesu badawczego zaprezentowano na ry-sunku 4.8. Przedstawiono na nim 4 zadania w powiązaniu z poszczególnymi metoda-mi badawczymetoda-mi. Wskazano także grupy ekspertów zaangażowanych w realizację po-szczególnych działań. W procesie uwzględniono zastosowanie trzech metod badaw-czych: panelu eksperckiego, konferencji, badania ankietowego.
Zadanie 1 polega na opracowaniu, z wykorzystaniem rezultatów przeprowadzo-nych badań, aktualizacji strategii rozwoju turystyki w regionie. Za opracowanie doku-mentu strategicznego odpowiedzialny powinien być zespół do spraw opracowania strategii oraz panel ekspertów I. Opracowanie strategii powinno odbyć się z zastoso-waniem odrębnej metodyki, uwzględniającej rezultaty przeprowadzonych badań fore-sightowych. Opracowany dokument należy poddać konsultacjom społecznym z udzia-łem szerokiego grona regionalnych interesariuszy rozwoju turystyki505.
Zadanie 2 opiera się na organizowaniu, w określonej przez zespół badawczy per-spektywie czasowej, cyklicznych konferencji przypominających interesariuszom re-gionalnym uzyskane rezultaty przeprowadzonych badań oraz założenia strategiczne.
Celem konferencji powinno być przede wszystkim zaktywizowanie uczestników do wdrażania założeń strategicznych w toku prowadzonej działalności w sferze tury-styki. Spotkania tego typu powinny być organizowane w różnych miastach regionu.
Powinny im towarzyszyć inne inicjatywy, interesujące z punktu widzenia rozwoju tury-styki w regionie, na przykład prelekcje, szkolenia, warsztaty. Tego typu przedsięwzię-cia mogą stanowić większą motywację do wzięprzedsięwzię-cia udziału w wydarzeniu.
505 Zakres niniejszej monografii, ze względu na przyjęte cele, nie obejmuje szczegółowej charaktery-styki metodyki opracowania strategii rozwoju turycharaktery-styki. Autorka skupiła się w niej na przedstawieniu metodyki włączenia badań foresightowych w proces tworzenia regionalnych strategii rozwoju turystyki.
Rysunek 4.8. Schemat operacjonalizacji IV etapu procesu badawczego Źródło: opracowanie własne.
Zadanie 3 powinno mieć na celu przeprowadzenie ewaluacji realizacji strategii pod względem następujących kryteriów: trafności (adekwatności), użyteczności, efek-tywności, skuteczności, oddziaływania i trwałości506. Do realizacji tego zadania powi-nien zostać zaangażowany określony zespół ewaluatorów oraz grupa ekspertów I, posiadająca szczegółową wiedzę o zrealizowanym procesie badawczym i założeniach strategicznych. Ewaluację należy prowadzić z wykorzystaniem badań ankietowych zarówno w formie ankiety CAWI, jak i PAPI.
Realizacja zadania 4 ukierunkowana powinna być na podjęcie działań zmierzają-cych do wznowienia procesu badawczego w celu aktualizacji strategii. Prace nad reak-tywacją cyklu badawczego foresightu powinny rozpocząć się po określonym czasie (po kilku latach) od opracowania regionalnej strategii rozwoju turystyki. W ramach
506 Charakterystykę kryteriów ewaluacji zawarto w: T. Klimczak, M. Klepka, P. Czyż, Przewodnik ewa-luatora – opracowany w ramach ewaluacji procesu wdrażania Regionalnych Strategii Innowacji 15 regionów Polski pod kątem implementacji projektów wynikających ze strategii, Polska Agencja Rozwoju Przedsię-biorczości, Warszawa 2007, s. 6.
zadania należy zorganizować konferencję, podczas której zostaną zaprezentowane i skonfrontowane z interesariuszami regionalnymi wyniki badania ewaluacyjnego.
Podjęte w ramach konferencji dyskusje mogą dostarczyć informacji na temat potrzeby (lub jej braku) wznowienia procesu badawczego z wykorzystaniem metod foresighto-wych w celu aktualizacji strategii.
Realizacja procesu badawczego powinna opierać się na pracach dwóch grup eks-pertów i grupy interesariuszy dobranych na zasadzie triangulacji badaczy (zróżnico-wanych pod względem reprezentowanej sfery zawodowej, wykształcenia, płci i wieku).
Grupa ekspertów I, stanowiąca kluczowy zespół badawczy, powinna składać się z przedstawicieli nauki (jednostek naukowych), biznesu (przedsiębiorstw zróżnicowa-nych ze względu na rodzaj działalności), administracji, organizacji pozarządowych, obszarów chronionych, instytucji kultury oraz studentów. Jeden z przedstawicieli sfery nauki powinien pochodzić spoza regionu, dzięki czemu będzie mógł wnieść dozę obiektywizmu w stosunku do kwestii związanych z rozwojem turystyki w regionie, z którym nie jest ani emocjonalnie, ani zawodowo związany. Przy doborze ekspertów rekomendowany jest dobór celowy, charakterystyczny dla badań foresightowych.
Przykładowa struktura grupy ekspertów I została zaprezentowana w tabeli 4.1.
Tabela 4.1. Przykładowa struktura grupy ekspertów I
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
przedstawiciel nauki 3 20,00
ekspert dziedzinowy z regionu 1
ekspert dziedzinowy spoza regionu 1
ekspert z zakresu badań foresight 1
przedstawiciel biznesu 3 20,00
przedsiębiorstwo z branży hotelarskiej 1
przedsiębiorstwo z branży organizatorów, pośredników
i agentów turystycznych (biur podróży) 1
przedsiębiorstwo z branży transportowej 1
przedstawiciel administracji 3 20,00
szczebel regionalny (wojewódzki) 1
szczebel ponadlokalny (powiat) 1
szczebel lokalny (gminy) 1
przedstawiciel organizacji pozarządowej 3 20,00
Regionalna Organizacja Turystyczna 1
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
Lokalne Organizacje Turystyczne 1
pozostałe organizacje pozarządowe 1
przedstawiciel obszarów chronionych 1 6,67
przedstawiciel instytucji kultury 1 6,67
student 1 6,67
Razem 15 100507
Źródło: opracowanie własne.
Skład grupy ekspertów II, stanowiącej uzupełniający zespół badawczy, powinien być zróżnicowany pod względem reprezentowanej sfery zawodowej, wykształcenia, płci i wieku. Grupa ta, mimo jej pomocniczego charakteru, powinna być zaangażowana w każdy z czterech etapów procesu badawczego. W jej składzie powinni się znaleźć przedstawiciele nauki (jednostek naukowych), biznesu (przedsiębiorstw zróżnicowa-nych ze względu na rodzaj działalności), administracji, organizacji pozarządowych, obszarów chronionych, instytucji kultury, mediów oraz studentów. Przykładową struk-turę grupy ekspertów II zaprezentowano w tabeli 4.2.
Tabela 4.2. Przykładowa struktura grupy ekspertów II
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
przedstawiciel nauki (dziedzinowy) 16 20,0
przedstawiciel biznesu 16 20,0
przedsiębiorstwo z branży hotelarskiej 4
przedsiębiorstwo z branży organizatorów, pośredników i agentów
turystycznych (biur podróży) 4
przedsiębiorstwo z branży gastronomicznej 4
przedsiębiorstwo z branży transportowej 4
przedstawiciel administracji 16 20,0
szczebel regionalny (wojewódzki) 4
szczebel ponadlokalny (powiat) 6
szczebel lokalny (gminy) 6
przedstawiciel organizacji pozarządowej 16 20,0
507 Suma wynosi 100,1% z dokładnością zaokrągleń do wartości setnych w przypadku 3 kategorii ekspertów.
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
Regionalna Organizacja Turystyczna 4
Lokalne Organizacje Turystyczne 6
pozostałe organizacje pozarządowe 6
przedstawiciel instytucji kultury 6 7,5
przedstawiciel obszarów chronionych 6 7,5
przedstawiciel mediów 2 2,5
student 2 2,5
Razem 80 100
Źródło: opracowanie własne.
Grupa interesariuszy uczestniczących w badaniu Delphi oraz konferencjach rów-nież powinna być zróżnicowana pod względem reprezentowanej sfery zawodowej, wykształcenia, płci i wieku. Uczestniczy ona w trzecim etapie badań z wykorzystaniem metody Delphi. W składzie grupy interesariuszy powinni się znaleźć przedstawiciele nauki (jednostek naukowych), biznesu (przedsiębiorstw zróżnicowanych ze względu na rodzaj działalności), administracji (jednostek zróżnicowanych ze względu na miej-sce zajmowane w strukturze podziału terytorialnego), organizacji pozarządowych, obszarów chronionych, instytucji kultury oraz studentów. Przy doborze ekspertów rekomendowana jest rekrutacja celowa oraz metodą kuli śniegowej. Przykładowa struktura grupy interesariuszy została zaprezentowana w tabeli 4.3.
Tabela 4.3. Przykładowa struktura grupy interesariuszy
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
przedstawiciel nauki (dziedzinowy) 20 20,0
przedstawiciel biznesu 20 20,0
przedsiębiorstwo z branży hotelarskiej 5
przedsiębiorstwo z branży organizatorów, pośredników
i agentów turystycznych (biur podróży) 5
przedsiębiorstwo z branży gastronomicznej 5
przedsiębiorstwo z branży transportowej 5
przedstawiciel administracji 20 20,0
szczebel regionalny (wojewódzki) 4
szczebel ponadlokalny (powiat) 6
szczebel lokalny (gminy) 10
Struktura ekspertów Liczba Udział [%]
przedstawiciel organizacji pozarządowej 20 20,0
Regionalna Organizacja Turystyczna 4
Lokalne Organizacje Turystyczne 6
pozostałe organizacje pozarządowe 10
przedstawiciel instytucji kultury 8 8,0
przedstawiciel obszarów chronionych 8 8,0
przedstawiciel mediów 2 2,0
student 2 2,0
Razem 100 100
Źródło: opracowanie własne.
Przedstawioną metodykę i strukturę grup ekspertów opracowano, opierając się na dostępnych w literaturze zaleceniach i zidentyfikowanych dobrych praktykach w zakresie doboru metod i ekspertów do badań foresightowych oraz na osobistych doświadczeniach autorki zdobytych w trakcie realizacji projektów foresight. Autorka ma świadomość, iż oprócz określenia metodyki badania oraz doboru ekspertów i inte-resariuszy jest jeszcze wiele kwestii, na które należy udzielić szczegółowych odpowie-dzi. Przede wszystkim dotyczą one określenia horyzontu czasowego badań, oczeki-wanych rezultatów, procesu ewaluacji oraz wyznaczenia podmiotów odpowiedzialnych za implementację. Ze względu na swoją istotność wymagają przeprowadzenia odręb-nych rozważań, indywidualnie w wypadku każdego regionu, w którym proces docelowo ma być zrealizowany.